IBAITAP: Dân tộc ta đã không ít lần phải đấu tranh chống lại giặc ngoại xâm trong suốt bốn ngàn năm lịch sử nhưng chưa lần nào ta chịu khuất phục trước kẻ thù. Chắc hẳn trong trái tim mỗi người đều thấu hiểu về quyền cùng nghĩa vụ của bản thân đối với đất nước, với dân tộc. Bài thơ “Sông núi nước Nam” như là lời khẳng định về chủ quyền dân tộc, nó cũng được coi như bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của nước ta. Để hiểu rõ hơn về bản tuyên ngôn độc lập này hãy cùng ibaitap đến với bài học ngày hôm nay nhé.

I. HOÀN CẢNH SÁNG TÁC BÀI THƠ “SÔNG NÚI NƯỚC NAM”

Vào một buổi đêm năm 1078, từ đền thờ hai vị tướng Trương Hống và Trương Hát. Đó là hai vị thần sông Như Nguyệt, người ta nghe được tiếng người cất lên bài thơ “Sông núi Nước Nam” này. Nên bài thơ con có tên gọi khác là bài thơ thần đánh giặc Tống.

II. TÓM TẮT BÀI THƠ “SÔNG NÚI NƯỚC NAM”

Bài thơ được coi như một bản tuyên ngôn độc lập khẳng định chủ quyền của Việt Nam.

III. BỐ CỤC BÀI THƠ “SÔNG NÚI NƯỚC NAM”

Bài thơ có thể chia thành 2 phần:

• Phần 1 (Hai câu thơ đầu): Khẳng định chủ quyền lãnh thổ của dân tộc.
• Phần 2 (Hai câu thơ cuối): Ý chí quyết tâm chống lại sự xâm phạm của kẻ thù.

IV. HƯỚNG DẪN SOẠN BÀI THƠ “SÔNG NÚI NƯỚC NAM”

Câu 1: Căn cứ vào lời giới thiệu sơ lược về thể thơ thất ngôn tứ tuyệt ở chú thích để nhận dạng thể thơ của bài Sông núi nước Nam về số câu, số chữ trong câu, cách hiệp vần.  (SGK Ngữ Văn 7 Tập 1- trang 64)

Lời giải chi tiết:

Bài thơ “Nam quốc sơn hà” được viết theo thể thơ thất ngôn tứ tuyệt Đường luật gồm: Bốn câu, mỗi câu có bảy chữ và gieo vần ở cuối câu 1,2 và 3.

Câu 2: Sông núi nước Nam được coi là bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của nước ta viết bằng thơ. Vậy thế nào là một tuyên ngôn độc lập? Nội dung tuyên ngôn độc lập trong bài thơ này là gì?  (SGK Ngữ Văn 7 Tập 1- trang 64)

Lời giải chi tiết:

– “Sông núi nước Nam” được coi là bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của nước ta viết bằng thơ, qua đây em hiểu tuyên ngôn độc lập chính là lời tuyên bố và lời khẳng định về quyền của một đất nước mà không thế lực nào có thể xâm phạm.

– Nội dung của bản Tuyên ngôn Độc lập trong bài thơ gồm có hai ý:

• Khẳng định chủ quyền dân tộc, nước Nam thì là của người Nam. Tác giả còn cố ý sử dụng từ “Nam đế” để hàm ý nước Nam có đế trị vì riêng. Ranh giới đã được ghi ở “sách trời” không thể chối cãi.
• Lời khẳng định kẻ thù xâm phạm sẽ chuốc lấy bại vong.

Câu 3: Sông núi nước Nam là một bài thơ thiên về sự biểu ý (bày tỏ ý kiến). Vậy nội dung biểu ý đó được thể hiện theo một bố cục như thế nào? Hãy nhận xét về bố cục và cách biểu ý đó?  (SGK Ngữ Văn 7 Tập 1- trang 64)

Lời giải chi tiết:

– Hai câu đầu: như lời khẳng định chủ quyền của dân tộc.

• “Sông núi nước Nam, vua Nam ở” nó như một lời khẳng định rằng đất nào thì vua ấy. 
• Ranh giới, lãnh thổ được ghi ở “sách trời” như trở thành một chân lý không thể phủ nhận cũng không thể chối cãi.

– Hai câu cuối: ý chí quyết tâm bảo vệ chủ quyền dân tộc.

• Từ “nghịch lỗ” cho ta thấy lũ giặc xâm lược là những kẻ làm trái đạo trời, đạo người.

• Bọn giặc chắc chắn sẽ nhận lấy kết cục bại vong vì dân tộc ta quyết không nhượng bộ.

– Bố cục và cách biểu ý rất chặt chẽ như một bài văn nghị luận. Nêu lên đầy đủ chân lý khách quan (hai câu đầu) cùng vấn đề có tính chất hệ quả của chân lý đó (hai câu cuối).

Câu 4: Ngoài biểu ý, Sông núi nước Nam có biểu cảm (bày tỏ cảm xúc) không? Nếu có thì thuộc trạng thái nào? (lộ rõ, ẩn kín). Hãy giải thích tại sao em chọn trạng thái đó?  (SGK Ngữ Văn 7 Tập 1- trang 64)

Lời giải chi tiết: 

– Ngoài biểu ý, Sông núi nước Nam vẫn có biểu cảm (bày tỏ cảm xúc). Nó ẩn kín trong ý tưởng khiến người đọc phải nghiền ngẫm mới có thể thấy cảm xúc yêu nước mãnh liệt thể hiện trong đó.

– Giọng điệu bài thơ thể hiện khí phách anh hùng cùng tinh thần bất khuất của dân tộc qua các cụm từ: “tiệt nhiên”, “định phận tại thiên thư”, “hành khan thủ bại hư”.

Câu 5: Qua các cụm từ “tiệt nhiên”, “định phận tại thiên thư”, “hành khan thủ bại hư”, hãy nhận xét về giọng điệu bài thơ.  (SGK Ngữ Văn 7 Tập 1- trang 64)

Lời giải chi tiết: 

– Qua các cụm từ “tiệt nhiên”, “định phận tại thiên thư”, “hành khan thủ bại hư” em thấy bài thơ có giọng điệu đanh thép, hùng hồn:

• Qua từ “thiên thư” khẳng định chủ quyền đó là chân lý không thể phủ nhận được.
• Cảnh cáo bọn giặc chắc chắn sẽ bại vong vì tội ác của mình.

V. LUYỆN TẬP

Nếu có bạn thắc mắc sao không nói là ”Nam nhân cư” (người Nam ở) mà lại nói “Nam đế cư’ (vua Nam ở) thì em sẽ giải thích thế nào?

Lời giải chi tiết: 

Nói “Nam đế cư” mà không nói “Nam nhân cư” vì muốn khẳng định rằng mỗi đất nước có bờ cõi và chủ quyền riêng, hơn nữa nếu không có chủ quyền thì sẽ không thể coi là “đế” được. Xưa kia ở Trung Quốc vua chỉ coi họ là nước lớn và xưng “đế” còn nước Nam ta chỉ như chư hầu là nước nhỏ, vua cũng chỉ được xưng “vương”. Vì vậy nói “Nam đế” là cách xem nước ta ngang hàng và có chủ quyền như Trung Quốc vậy.