IBAITAP: Bài văn tế muốn nói với chúng ta điều gì? Tác giả đã sử dụng những hình ảnh nào để chứng minh điều đó? Những biện pháp nghệ thuật được dùng trong bài là gì và chúng có tác dụng gì? Cùng ibaitap đến với bài học “Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc” hôm nay để cùng tìm hiểu nhé.

I. HOÀN CẢNH SÁNG TÁC VĂN BẢN VĂN TẾ NGHĨA SĨ CẦN GIUỘC

Vào đêm 16/12/1861 20 nghĩa quân đã hy sinh trong trận chiến tấn công đồn Cần Giuộc vì vậy mà Nguyễn Đình Chiểu đã viết lên bài văn tế này để ghi nhận công lao của những người nông dân áo vải trở thành những người anh hùng.

II. TÓM TẮT VĂN BẢN VĂN TẾ NGHĨA SĨ CẦN GIUỘC

Đây là một bài văn tế để tế những nghĩa sĩ đã hi sinh trong trận tập kích đồn Cần Giuộc. Văn bản đã kể lại những chiến công, sự hi sinh anh dũng của những người nghĩa sĩ và bày tỏ nỗi đau thương, mất mát cùng lòng kính trọng và biết ơn với những người đã khuất. 

III. BỐ CỤC VĂN BẢN VĂN TẾ NGHĨA SĨ CẦN GIUỘC

Văn bản có bố cục 4 phần như sau:

• Phần 1- Lung khởi (Từ đầu đến vang như mõ): Khái quát về bối cảnh thời đại và khẳng định về ý nghĩa cái chết của những nghĩa binh nông dân.
• Phần 2- thích thực (tiếp theo đến súng nổ): Tả hình ảnh của những người nghĩa sĩ nông dân qua các giai đoạn lao động vất vả tới lúc thành dũng sĩ đánh giặc và lập công.
• Phần 3- Ai vãn (tiếp theo đến dật dờ trước ngõ): Niềm đau xót, tiếc thương và cảm phục đối với những người nghĩa sĩ.
• Phần 4- Kết (còn lại): Ca ngợi linh hồn bất tử của nghĩa sĩ.

IV. HƯỚNG DẪN SOẠN VĂN BẢN VĂN TẾ NGHĨA SĨ CẦN GIUỘC

Câu 1: Đọc tiểu dẫn, nêu những nét cơ bản về thể văn tế. Tìm bố cục của bài văn tế này. (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 65)

Lời giải chi tiết:

Văn bản có bố cục 4 phần như sau:

• Phần 1- Lung khởi (Từ đầu đến vang như mõ): Khái quát về bối cảnh thời đại và khẳng định về ý nghĩa cái chết của những nghĩa binh nông dân.
• Phần 2- thích thực (tiếp theo đến súng nổ): Tả hình ảnh của những người nghĩa sĩ nông dân qua các giai đoạn lao động vất vả tới lúc thành dũng sĩ đánh giặc và lập công.
• Phần 3- Ai vãn (tiếp theo đến dật dờ trước ngõ): Niềm đau xót, tiếc thương và cảm phục đối với những người nghĩa sĩ.
• Phần 4- Kết (còn lại): Ca ngợi linh hồn bất tử của nghĩa sĩ.

Câu 2: Hình ảnh người nông dân nghĩa sĩ được tái hiện trong bài văn tế như thế nào? Theo anh (chị), đoạn văn miêu tả này đạt giá trị nghệ thuật cao ở những điểm nào? (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 65)

Lời giải chi tiết:

– Hình ảnh người nông dân nghĩa sĩ được tái hiện trong bài văn bằng bút pháp tả thực:

• Những người nông dân nghèo khổ, hiền lành và chất phác quanh năm chỉ biết đến đồng ruộng.
• Khi giặc tới họ tự nhận thức được trách nhiệm của mình và tự nguyện xung quân chiến đấu, quyết tâm diệt giặc. 
• Vũ khí chiến đấu của họ chính là những nông cụ thô sơ.

⇒ Tinh thần quật cường và sự xả thân của những người nông dân chân chất mang đậm trọng trách cùng chí khí của những anh hùng thời cổ đại.

– Giá trị nghệ thuật trong bài:

• Xây dựng hình ảnh của nhân vật dựa trên biện pháp đối lập.
• Từ ngữ giản dị, mộc mạc mang đậm màu sắc Nam Bộ.
• Ngôn ngữ chính xác, chân thực, cách so sánh và sử dụng các động từ mạnh.

Câu 3: Tiếng khóc bi tráng của tác giả xuất phát từ nhiều nguồn cảm xúc. Theo anh (chị) đó là những cảm xúc gì? Vì sao tiếng khóc đau thương này lại không hề bi lụy. (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 65)

Lời giải chi tiết:

Tiếng khóc bi tráng của tác giả xuất phát từ nhiều nguồn cảm xúc đó là:

• Nỗi xót thương với những người liệt sĩ phải hi sinh sự nghiệp dang dở và ra đi khi chí nguyện chưa thành.
• Nỗi xót xa của những gia đình mất đi người thân.
• Nỗi căm hờn những kẻ đã gây nên nghịch cảnh éo le hòa chung cùng tiếng khóc uất ức nghẹn ngào trước cảnh đau thương của đất nước, của dân tộc. 

⇒ Tiếng khóc thương của Nguyễn Đình Chiểu không chỉ gợi lên nỗi đau mà cao hơn cả là khích lệ lòng căm thù giặc cùng ý chí chiến đấu tiếp nối sự nghiệp dang dở của những người nghĩa sĩ. Tiếng khóc ấy tuy bi thiết nhưng không đượm màu tang tóc, thê lương kéo dài vì nó mang âm hưởng của niềm tự hào cùng sự khẳng định về ý nghĩa bất tử của cái chết vì nước, vì dân mà muôn đời sau con cháu vẫn tôn thờ.

Câu 4: Sức gợi cảm mạnh mẽ của bài văn tế chủ yếu là do những yếu tố nào? Hãy phân tích một số câu tiêu biểu. (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 65)

Lời giải chi tiết:

– Bài văn tế có sức biểu cảm mạnh mẽ bởi nó chủ yếu biểu hiện cảm xúc chân thành, sâu nặng và mãnh liệt của nhà thơ: Đau đớn bấy! Mẹ già ngồi khóc trẻ, ngọn đèn khuya leo lét trong lều, não nùng thay

– Bài văn tế có sức gợi sâu xa trong lòng người đọc. 

– Bài văn tế còn có giọng điệu đa dạng và đặc biệt gây ấn tượng ở những câu văn bi tráng, thống thiết như: Thà thác mà đặng câu địch khái… ở với man di rất khổ.

– Giọng văn bi tiết cùng sức gợi cảm từ những hình ảnh bi tráng như: manh áo vải, rơm con cúi, ngọn đèn leo lét…

Luyện tập

Câu hỏi: Nói về quan niệm sống của ông cha ta thời kì đầu kháng chiến chống Pháp, Giáo sư Trần Văn Giàu đã viết: “Cái sống được cha ông ta quan niệm là không thể tách rời với hai chữ nhục, vinh. Mà nhục hay vinh là sự đánh giá theo thái độ chính trị đối với cuộc xâm lược của Tây: “đánh Tây là vinh, theo Tây là nhục”. Anh (chị) hãy viết một đoạn văn phân tích những câu trong bài “Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc” thể hiện đầy đủ, sâu sắc triết lý nhân sinh đó. (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 65)

Lời giải chi tiết:

Để có thể làm sáng tỏ ý kiến trên của Giáo Sư Trần Văn Giàu ta có thể dẫn ra và phân tích các câu văn như:

• Sống làm chi theo quân tả đạo, quăng vùa hương, xô bàn độc, thấy lại thêm buồn; sống làm chỉ ở lính mã tà, chia rượu lạt, gặm bánh mì, nghe càng thêm hổ.
• Thà thác mà đặng câu địch khái, về theo tổ phụ cũng vinh; hơn còn mà chịu chữ đầu Tây, ở với man di rất khổ.
• Thác mà trả nước non rồi nợ, danh thơm đồn sáu tỉnh chúng đều khen; thác mà ưng đình miếu để thờ, tiếng ngay trải muôn đời ai cũng mộ.