IBAITAP: Những người nông dân Việt Nam muôn đời nay luôn lam lũ, vất vả. Họ sống có khi sung túc, có khi lại cơ cực. Nhưng ở họ luôn sáng ngời những phẩm chất tốt đẹp. Việt Nam vào những năm 1930-1945 đói khổ, nghèo nàn, lạc hậu luôn phải chịu ách áp bức vừa của thực dân vừa của phong kiến. Cái đói cái nghèo ấy tròng lên cổ nhân dân đặc biệt là người nông dân áo vải lấm lem. Trước hình tượng ấy, rất nhiều nhà văn đương thời đã chọn lựa làm hình mẫu cho đề tài viết văn của mình. Trong đó có nhà văn Nam Cao. Ông đã khắc họa bức chân dung Lão Hạc trong tác phẩm cùng tên vô cùng sinh động và chân thực.

I. HOÀN CẢNH SÁNG TÁC TÁC PHẨM “LÃO HẠC” 

Tác phẩm “Lão Hạc” là một trong những truyện ngắn xuất sắc viết về người nông dân của nhà văn Nam Cao và được đăng báo lần đầu tiên năm 1943.

II. TÓM TẮT TÁC PHẨM “ LÃO HẠC”

Lão Hạc là một người nông dân nghèo, vợ mất sớm, con trai không có tiền lấy vợ nên quẫn trí bỏ đi làm trên đồn điền cao su. Lão sống cô độc một mình, nghèo khổ với một chú chó tên là cậu Vàng làm bạn sớm tối. Sau một trận ốm, lão không đủ sức để làm thuê như trước nữa, quá cùng đường, lão Hạc đau đớn ra quyết định bán cậu Vàng. Rồi lão đem tiền và mảnh vườn trước nhà để lo tiền ma chay gửi ông giáo – người trí thức nghèo hay sang nhà lão. Lão nói dối với Binh Tư làm nghề trộm chó rằng xin bả chó để bắt con chó hay vào vườn nhưng thực ra là lão muốn tự kết liễu đời mình. Lão Hạc đã chết trong dữ dội, trong quằn quại, không ai hiểu nguyên nhân cái chết của lão ngoại Binh Tư và ông Giáo.

III. BỐ CỤC TÁC PHẨM “LÃO HẠC”

Bố cục gồm: 3 phần

• Phần 1 (từ đầu đến … “nó thế này ông giáo ạ”): Sự day dứt và dằn vặt của lão Hạc sau khi bán cậu Vàng.
• Phần 2 (tiếp theo đến … “một thêm đáng buồn”): Lão Hạc gửi gắm tiền bạc, trông nom nhà cửa.
• Phần 3 ( còn lại): Cái chết đầy đau đớn của lão Hạc.

IV. HƯỚNG DẪN SOẠN TÁC PHẨM “LÃO HẠC”

Câu 1: Diễn biến tâm trạng của lão Hạc xung quanh việc bán cậu vàng. Qua đó em thấy lão Hạc là người như thế nào? (SGK Ngữ Văn 8 Tập 1- trang 49 )

Lời giải chi tiết:

Tình cảm của lão dành cho cậu Vàng:

• Trân trọng gọi chú chó là cậu Vàng.
• Làm bạn với cậu Vàng để khuây khỏa nỗi buồn.
• Đối xử với cậu Vàng như đối xử với con cháu của mình: cho ăn trong bát, gắp thức ăn cho, chửi yêu, cưng nựng…

Tình thế khốn cùng buộc lão Hạc phải bán đi cậu Vàng:

• Sau trận ốm nặng cộng với cơn bão quét qua tình cảnh của lão Hạc “đói gieo đói dắt”.

Diễn biến tâm lý của lão Hạc sau khi bán cậu Vàng:

• Cố tỏ ra vui vẻ, nhưng “đôi mắt ầng ậng nước”, “mếu máo như con nít”
• Lão Hạc đau đớn và dằn vặt vì quá thương cậu Vàng. Lão cảm thấy tội lỗi, tệ bạc khi lừa một con chó.

⟹ Lão Hạc là người hiền lành và sống vô cùng tình nghĩa nên lão cảm thấy đau xót, dằn vặt lương tâm khi bán cậu Vàng.

Câu 2: Em hiểu thế nào về nguyên nhân cái chết của lão Hạc. Qua những điều lão Hạc thu xếp, nhờ cậy ông giáo rồi sau đó mới tìm đến cái chết, em suy nghĩ gì về tình cảnh và tính cách lão Hạc. (SGK Ngữ Văn 8 Tập 1- trang 50)

Lời giải chi tiết:

• Lão Hạc rất nghèo, lại còn già yếu, ốm đau, lão không còn khả năng làm thuê để kiếm ăn được nữa. Tuy có mảnh vườn và dành dụm được một ít tiền nhỏ từ việc làm vườn nhưng lão quyết định dành cả cho đứa con trai, lão chỉ ăn củ khoai, chuối, …để sống qua ngày.
• Trong hoàn cảnh khốn khó đó lão quyết định tự tử, một quyết định âm thầm và quyết liệt. Trước khi tự tự lão đã nhờ cậy ông giáo đứng tên trông nom mảnh vườn để không ai tơ tưởng, nhòm ngó nó, sau sẽ trao lại cho con trai lão. Vậy là lão Hạc chết để bảo vệ mảnh vườn cho con trai mà lão tin sớm sẽ trở về. Đó là sự hy sinh cảm động của người cha dành cho con của mình.
• Vì tự trọng, lão dù có chết đói cũng không chịu nhận sự giúp đỡ của bất cứ ai. Khi quyết định tự tử, cùng với lòng tự trọng rất cao và nhân cách hết sức trong sạch của mình, lão không muốn phải phiền lụy dến hàng xóm nên đã gửi ông giáo tiền làm ma chay sau khi ông chết.

⟹ Qua quyết định tự tử để rồi chết một cách đau đớn, có thể thấy những phẩm chất cao vô cùng đẹp của lão: yêu thương con cái hết mực, lòng tự trọng hiếm có, thể hiện ý thức nhân phẩm cao.

Câu 3: Em thấy thái độ, tình cảm của “ông giáo” đối với lão Hạc như thế nào? (SGK Ngữ Văn 8 Tập 1- trang 50 )

Lời giải chi tiết:

• Khi nghe chuyện lão Hạc muốn bán cậu Vàng thì dửng dưng, thờ ơ.
• Khi lão Hạc khóc vì bán cậu Vàng thì cảm thông, chia sẻ “muốn ôm choàng lấy lão mà khóc” và muốn giúp đỡ lão Hạc.
• Khi nghe Binh Tư kể chuyện lão Hạc xin bả chó: nghi ngờ và thoáng buồn
• Khi chứng kiến cái chết đầy đau đớn của lão Hạc thì kính trọng nhân cách và tấm lòng của con người bình dị.

⟹ “Ông giáo” trở thành người bạn tâm giao của lão Hạc, ông hiểu sâu sắc, đồng cảm và kính trọng lão Hạc

Câu 4: Khi nghe Binh Tư cho biết lão Hạc xin bả chó để định bắt một con chó hàng xóm thì “ông giáo” cảm thấy “cuộc đời quá thật đáng buồn”. Nhưng khi chứng kiến cái chết đau đớn của lão Hạc ‘‘ông giáo” đã nghĩ: “Không! Cuộc đời chưa hẳn đã đáng buồn, hay vẫn đáng buồn nhưng lại đáng buồn theo một nghĩa khác” (SGK Ngữ Văn 8 Tập 1- trang 50 )

Lời giải chi tiết:

Khi nghe Binh Tư nói, nhân vật “tôi” bất ngờ, hoài nghi, cảm thấy vô cùng thất vọng

• Nhân vật “tôi” nhanh chóng cảm thấy chán ngán thất vọng: người trung thực, mà nhân nghĩa như lão Hạc lại “nối gót” Binh Tư.
• Buồn vì cái đói cái nghèo có thể làm tha hóa nhân cách con người ( cái đói nghèo có thể biến lão Hạc trở nên tha hóa như Binh Tư)

Sau đó chứng kiến cái chết dữ dội đầy đau đớn của lão Hạc, ông giáo lại thấy buồn ở khía cạnh khác.

• Hóa giải được hoài nghi trong lòng nhưng lại thấy rất buồn.
• Xót xa vì người sống tử tế, nhân hậu và trung thực như lão Hạc lại phải chọn cái chết đau đớn, dữ dội như vậy.  

Câu 5: Đặc sắc nghệ thuật của truyện Lão Hạc (SGK Ngữ Văn 8 Tập 1- trang 50)

Lời giải chi tiết:

Cái hay, cái hấp dẫn ở truyện nằm ở việc miêu tả tâm lý nhân vật và cách kể chuyện của tác giả.

• Diễn biến tâm lý của lão Hạc xung quanh chuyện bán cậu Vàng.
• Sự thay đổi về thái độ và tình cảm của ông giáo từ dửng dưng đến sự cảm thông, chia sẻ và kính trọng.

Cả hai nhân vật đều có vẻ đẹp về nhân cách, phẩm giá dù họ ai cũng có nỗi khổ riêng.

• Lão Hạc giàu tình thương, lòng tự trọng và trung thực.
• Ông giáo tử tế, biết chia sẻ và đồng cảm.

Nhân vật “tôi” kể và dẫn dắt câu chuyện nhưng lại nhập vai vào các nhân vật khác trong truyện nên tác phẩm có nhiều giọng điệu chứ không đơn điệu.

Câu 6: Sau khi vợ nhận xét không hay về lão Hạc, ông giáo suy nghĩ: “Chao ôi! Đối với những người ở quanh ta, nếu ta không cố gắng mà hiểu họ, thì ta chỉ thấy họ gàn dở, ngu ngốc, bần tiện, xấu xa, bỉ ổi… toàn những cái cớ để cho ta tàn nhẫn, không bao giờ ta thấy họ là những người đáng thương: không bao giờ ta thương…”. (SGK Ngữ Văn 8 Tập 1- trang 50 )

Lời giải chi tiết:

Đây là phát hiện vô cùng sâu sắc và mang tính triết lý:

• Phải thực sự am hiểu, trân trọng con người và khám phá những nét tốt đẹp của con người.
• Con người chỉ bị những đau khổ khốn khó che lấp đi bản tính tốt đẹp, cần phải “cố tìm hiểu”.
• Cần phải đặt mình vào hoàn cảnh và vị trí của người khác để hiểu và cảm thông, chấp nhận họ

Là cách ứng xử nhân hậu, đầy tình nghĩa xuất phát từ tinh thần yêu thương con người.

Câu 7: Cảm nhận về cuộc đời và tính cách người nông dân xã hội cũ qua đoạn trích Tức nước vỡ bờ và truyện ngắn Lão Hạc  (SGK Ngữ Văn 8 Tập 1- trang 50 )

Lời giải chi tiết:

Cuộc sống của những người nông dân trước cách mạng tháng Tám:

• Bị bóc lột, bần cùng hóa, đói nghèo và thiếu thốn.
• Cuộc sống eo hẹp dần tới kiệt quệ và vô cùng bế tắc.

Họ có những phẩm chất  vô cùng đáng quý.

• Trong sạch, lương thiện và giàu tình yêu thương.
• Họ sẵn sàng chết và phản kháng lại để giữ phẩm giá cao quý của mình.
• Trong những người nông dân luôn tiềm tàng sức mạnh của tình cảm, có thể phản kháng lại những bất công bất cứ lúc nào.