I. HOÀN CẢNH SÁNG TÁC VĂN BẢN “VÀO PHỦ CHÚA TRỊNH”

Văn bản “Vào phủ Chúa Trịnh” thuộc “Thượng kinh kí sự” là tập kí sự nổi tiếng trong cuộc đời tác giả Lê Hữu Trác, tác phẩm kể về cuộc sống xa hoa trong phủ chúa Trịnh và quyền uy thế lực nhà chúa cũng như những điều mắt thấy tai nghe nhân dịp ông được chúa Trịnh Sâm triệu vào chữa bệnh cho thế tử Trịnh Cán.

II. TÓM TẮT  VĂN BẢN “VÀO PHỦ CHÚA TRỊNH”

Vào sáng sớm tinh mơ ngày 1 tháng 2, tôi có lệnh bị triệu vào phủ chúa. Tôi nhanh chóng được điệu đi trên một cái cáng chạy như ngựa lồng, khi tôi đi vào từ cửa sau, nhìn quanh thấy cây cối um tùm, chim hót líu lo, muôn hoa thì đua thắm. Đi qua mấy lần cửa, các hành lang dài quanh co thì tôi được đưa tới một ngôi nhà lớn có tên gọi là phòng trà. Đồ đạc bên trong phòng đều được sơn son thếp vàng, lúc đó thánh thượng đang ngự trong phòng thuốc cùng các phi tần nên tôi không thể nào yết kiến. Được thiết đãi bằng bữa sáng mỹ vị cùng với đồ dùng toàn bằng vàng, bạc, sau khi ăn xong tôi được người đưa đến Đông Cung yết kiến và ở đây khám bệnh cho thế tử Trịnh Cán. Thế tử Trịnh Cán vì “ăn quá no, mặc quá ấm” mà sinh bệnh. Nửa sợ bị cuốn vào vòng danh lợi, nửa vì chịu ơn của nước tôi chỉ có thể dốc lòng kê đơn cho thế tử, rồi từ giã lên cáng trở về kinh Trung Kiền chờ đợi thánh chỉ. Bạn bè trong cung ai ai cũng đến thăm hỏi tình hình.

III. BỐ CỤC VĂN BẢN “VÀO PHỦ CHÚA TRỊNH”

Được chia làm 3 đoạn:

• Phần 1 (từ đầu cho đến “… không có dịp”): Quang cảnh bên trong phủ chúa Trịnh.
• Phần 2 (tiếp theo đến “… phòng chè ngồi”): Thực trạng trong phủ chúa Trịnh, hình ảnh thế tử Trịnh Cán ốm yếu.
• Phần 3 (phần còn lại): Tâm trạng, cảm nghĩ của tác giả Lê Hữu Trác.

IV. HƯỚNG DẪN SOẠN BÀI VĂN BẢN “VÀO PHỦ CHÚA TRỊNH”

Câu 1: Quang cảnh trong phủ chúa được miêu tả như thế nào? Cung cách sinh hoạt trong phủ chúa ra sao? Những quan sát, ghi nhận này nói lên cách nhìn, thái độ của Lê Hữu Trác đối với cuộc sống nơi phủ chúa như thế nào? ( trang 9 SGK Ngữ văn 11 tập 1)

Lời giải tham khảo:

a) Quang cảnh bên trong phủ chúa Trịnh:

– Âm thầm quan sát, tác giả Lê Hữu Trác phát hiện ra rằng: Vào phủ chúa phải qua nhiều lần cửa, với “những dãy hành lang quanh co nối nhau liên tiếp”, ở mỗi cửa đều sẽ có vệ sĩ canh gác, “ai muốn ra vào phải có thẻ”, trong khuôn viên phủ chúa Trịnh còn có điếm “Hậu mã quân túc trực” để tiện chúa sai phái đi truyền bá mệnh lệnh ra bên ngoài.

– Vườn hoa trong phủ chúa Trịnh: cây cối um tùm, chim kêu ríu rít, muôn hoa đưa thắm, gió đưa thoang thoảng mùi hương

– Bên trong phủ chúa bày biện toàn những đồ sang trọng như nhà Đại đường, Quyển bổng, Gác tía với kiệu son, võng điều, đồ nghi trượng sơn son thếp vàng và những đồ đạc quý giá nhân gian chưa từng thấy.

– Đến đồ dùng tiếp khách ăn uống cũng toàn là mâm vàng chén bạc.

– Đường đến nội cung cũng phải đi qua 5, 6 lần trướng gấm.

– Trong nội cung thế tử cũng bày biện toàn những đồ sang trọng: phòng thắp nến, có sập thếp vàng, ghế rồng sơn son thếp vàng, trên ghế bày nệm gấm, màn che ngang sân, “xung quanh lấp lánh, hương hoa ngào ngạt”.

⇒ Quang cảnh ở phủ chúa cực kì tráng lệ lộng lẫy, không đâu sánh bằng thể hiện cái quyền uy tối thượng đang nằm trong tay nhà chúa cũng như nếp sống hưởng thụ cực kỳ xa xỉ của Trịnh Sâm và gia đình chúa.

b) Cung cách sinh hoạt đầy kiểu cách của phủ chúa Trịnh:

– Khi tác giả Lê Hữu Trác lên cáng vào phủ theo lệnh của chúa thì có tên đầy tớ chạy trước hét đường.

– Bên trong phủ chúa “người giữ cửa truyền báo rộn ràng, người có việc qua lại như mắc cửi”.

– Trong cuộc tiếp kiến Đông cung thế tử, tất cả những lời lẽ nhắc đến chúa hay thế tử đều phải hết mực cung kính, lễ độ tránh phạm húy (“Thánh thượng đang ngự ở đấy”, “chưa thể yết kiến”, “hầu mạch Đông cung thế tử”, “hầu trà” (cho thế tử uống thuốc), “phòng trà” (nơi thế tử uống thuốc),…).

– Chúa Trịnh luôn cho các phi tần chầu chực xung quanh khiến tác giả không thấy được mặt Chúa.

– Thế tử bệnh có 7, 8 người thầy thuốc túc trực, phục dịch, lúc nào cũng có “mấy người đứng hầu hai bên”. 

– Tác giả Lê Hữu Trác phải quỳ lạy 4 lần lúc đến khám bệnh và 4 lần lúc trở về

⇒ Cung cách sinh hoạt đầy kiểu cách của phủ chúa qua những lễ nghi, khuôn phép, cách nói năng, người hầu kẻ hạ cho thấy sự cao sang, quyền uy và sự lộng quyền của nhà chúa Trịnh.

c) Cách nhìn thái độ của tác giả Lê Hữu Trác đối với cuộc sống trong phủ chúa Trịnh:

– Tác giả mặc dù khen cái đẹp, cái sang nơi phủ Chúa nhưng tỏ vẻ dửng dưng trước những thứ vật chất xa hoa và không đồng tình với cuộc sống quá xa xỉ “khác hẳn người thường” đến mức không tưởng tượng nổi, “khác nào ngư phủ đào nguyên thưa nào”.

Câu 2: Phân tích những chi tiết trong đoạn trích mà anh (chị) cho là “đắt”, có tác dụng làm nổi bật giá trị hiện thực của tác phẩm. (SGK Ngữ văn 11, tập 1 –  trang 9)

Lời giải tham khảo:

– Đoạn trích có rất nhiều chi tiết nghệ thuật rất “đắt”, thể hiện nổi bật giá trị hiện thực của tác phẩm, sự tinh tế và sắc sảo của tác giả đọng lại trong đoạn trích là ở những chi tiết tuy nhỏ nhưng lại có sức ấn tượng. Thí dụ như chi tiết đối lập: thế tử – mội đứa bé – ngồi chễm chệ trên sập vàng vơi thầy thuốc – một cụ già – đang quỳ lạy. Rồi “ngài” cười và ban cho một lời khen “rất trẻ con” là: “Ông này lạy khéo!”. Hay ở một chi tiết khác khi mà tác giả bước vào nơi ở của thế tử để xem mạch: “Đột nhiên thấy ông ta (quan Chánh đường) mở một chỗ trong màn gấm rồi bước vào. Ở trong tối om, không thấy có cửa ngõ gì cả. Đi qua độ năm, sáu lần trướng gấm như vậy…”. Khi đi qua độ năm sáu lần trướng gấm tối om như vậy là một khung cảnh vàng son, xung quanh lấp lánh, hương hoa ngào ngạt, mấy người hầu cận đứng xúm xít.nhưng lại tù hãm, thiếu sinh khí. 

⇒ Lời văn của tác giả tự nhiên, không hề có chút cường điệu nào vì thế mà việc hưởng lạc xa hoa của nhà chúa tự nó phơi bày ra trước mắt người đọc.

Câu 3: Cách chẩn đoán và chữa bệnh của Lê Hữu Trác cùng những diễn biến tâm tư của ông khi kê đơn cho ta hiểu gì về người thầy thuốc này? (SGK Ngữ văn 11, tập 1 –  trang 9)

Lời giải tham khảo:

Từ những chi tiết về việc chẩn đoán, chữa bệnh của thầy thuốc Lê Hữu Trác cùng những diễn biến tâm tư của ông khi kê đơn có thể thấy:

• Lê Hữu Trác là một thầy thuốc giàu kinh nghiệm, có kiến thức sâu rộng.
• Bên cạnh tài năng của mình, tác giả cũng là một người thầy giàu y đức.
• Trên cả những điều đó là tác giả Lê Hữu Trác với một thái độ coi thường danh lợi, yêu thích nếp sống tự do, thanh đạm nơi quê nhà. Với quan điểm này cũng gián tiếp cho thấy, tác giả không hề đồng tình với lối sống xa hoa, phung phí của những người nắm giữ trọng trách quốc gia thời bấy giờ.

Câu 4: Theo anh (chị), bút pháp kí sự của tác giả có gì đặc sắc? Phân tích những nét đặc sắc đó. (SGK Ngữ văn 11, tập 1 –  trang 9) 

Lời giải tham khảo:

Từ những điều đã phân tích bên trên, có thể thấy nét đặc sắc trong nghệ thuật viết kí sự của tác giả được thể hiện ở những điểm sau:

– Sự quan sát tỉ mỉ, tinh tế và đầy sắc sảo, bút pháp tả thực, tả cảnh sinh động.

– Nội dung ký sự được ghi chép trung thực.

– Diễn biến sự việc được kể lại khéo léo, lôi cuốn, hấp dẫn người đọc, đặc biệt là những chi tiết nhỏ có tính chất tạo nên cái thần của cảnh và việc.

– Giọng điệu châm biếm, phê phán được nêu ra một cách nhẹ nhàng, kín đáo.

– Kết hợp các phương thức tự sự, miêu tả và biểu cảm tạo sức hút, tăng giá trị hiện thực, gây ấn tượng sâu sắc về cảnh và người nơi phủ chúa tới người đọc, người nghe.

V. LUYỆN TẬP

Câu hỏi 1: So sánh đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh với một tác phẩm (hoặc đoạn trích) kí khác của văn học trung đại Việt Nam mà anh (chị) đã đọc và nêu nhận xét về nét đặc sắc của đoạn trích này. (SGK Ngữ văn 11, tập 1 –  trang 9) 

Lời giải tham khảo:

Sự giống nhau và khác nhau giữa hai đoạn trích “Chuyện cũ ở phủ chúa Trịnh” và “Vào phủ chúa Trịnh”

* Điểm giống nhau: Đều phản ánh hiện thực cuộc sống xa hoa, phong phú bên trong phủ chúa Trịnh.

* Điểm khác nhau:

– Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh – tác giả Phạm Đình Hổ

• Phản ánh sự nhũng nhiễu của chúa và quan lại thời ấy đối với nhân dân.
• Các sự kiện được kể một cánh tản mạn, ghép nối với nhau.
• Thể hiện thái độ phê phán gay gắt của tác giả đối với Chúa Trịnh và quan lại thời ấy.

– Vào phủ chúa Trịnh – tác giả Lê Hữu Trác

• Ghi chép sự việc theo một trình tự thời gian một cách tỉ mỉ và trung thực.
• Thể hiện thái độ phê phán theo cách kín đáo, ẩn ý.
• Bản thân tác giả Lê Hữu Trác thể hiện thái độ dửng dưng, coi thường vinh hoa phú quý và tấm lòng y đức của tác giả cũng được thể hiện qua đoạn trích.