IBAITAP: Cùng ibaitap đến với học “Hịch tướng sĩ” hôm nay để cảm nhận được tình thần yêu nước của Trần Quốc Tuấn thể hiện qua lòng căm thù giặc sâu sắc cùng ý chí quyết chiến, quyết thắng kẻ thù xâm lược. Đồng thời thấy được đặc sắc nghệ thuật văn chính luận.

I. HOÀN CẢNH SÁNG TÁC TÁC PHẨM HỊCH TƯỚNG SĨ

Được sáng tác vào khoảng thời gian cuộc kháng chiến chống quân Nguyên – Mông lần thứ hai năm 1285. Khi đó giặc Nguyên Mông sang xâm lược nước ta lần thứ hai khi ấy quân địch rất mạnh muốn đánh bại chúng ta phải có sự đồng tình và ủng hộ của toàn dân, toàn quân. Chính vì vậy Trần Quốc Tuấn đã viết nên bài hịch này để kêu gọi tướng sĩ hết lòng đánh đuổi giặc ngoại xâm.

II. TÓM TẮT TÁC PHẨM HỊCH TƯỚNG SĨ

Là một áng văn chính luận xuất sắc nhằm kêu gọi và khích lệ tinh thần yêu nước cùng lòng tự tôn, tự trọng và hơn cả là tinh thần chống giặc ngoại xâm của các tướng sĩ. Mở đầu tác phẩm tác giả đã nêu lên những tấm gương trung thần nghĩa sĩ trong sử sách, sau đó tố cáo sự hống hách cùng tội ác của kẻ thù để khơi dậy lòng căm thù giặc của các tướng sĩ. Trần Quốc Tuấn còn nói lên mối ân tình giữa chủ soái cùng các tướng sĩ đồng thời phân tích phải trái đúng sai, định hướng hàng ngũ quân sĩ và khẳng định những hành động nên làm. 

III. BỐ CỤC TÁC PHẨM HỊCH TƯỚNG SĨ

Tác phẩm có thể chia thành 4 phần như sau:

• Phần 1 (Từ đầu cho đến còn lưu tiếng tốt): Nguyên lý đạo đức hoặc chính trị để làm cơ sở tư tưởng.
• Phần 2 (Tiếp theo đến ta cũng vui lòng): Nêu lên thực trạng của đất nước đang bị giặc ngoại xâm.
• Phần 3 (Tiếp đến không muốn vui vẻ phỏng có được không?): Nêu lên giải pháp .
• Phần 4 (Đoạn còn lại): Lời hiệu dụ cùng lời kêu gọi tướng sĩ.

IV. HƯỚNG DẪN SOẠN TÁC PHẨM HỊCH TƯỚNG SĨ

Câu 1: Bài hịch có thể chia làm mấy đoạn? Nêu ý chính của từng đoạn. (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 61)

Lời giải chi tiết:

Bài hịch có thể chia thành 4 phần như sau:

• Phần 1 (Từ đầu cho đến còn lưu tiếng tốt): Nguyên lý đạo đức hoặc chính trị để làm cơ sở tư tưởng.
• Phần 2 (Tiếp theo đến ta cũng vui lòng): Nêu lên thực trạng của đất nước đang bị giặc ngoại xâm.
• Phần 3 (Tiếp đến không muốn vui vẻ phỏng có được không?): Nêu lên giải pháp .
• Phần 4 (Đoạn còn lại): Lời hiệu dụ cùng lời kêu gọi tướng sĩ.

Câu 2: Sự ngang ngược và tội ác của giặc được lột tả như thế nào? Đoạn văn tố cáo tội ác giặc đã khơi gợi được điều gì ở tướng sĩ? (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 61)

Lời giải chi tiết:

– Sự ngang ngược của giặc đã được tác giả lột tả: “Ngó thấy sứ giặc đi lại nghênh ngang ngoài đường, uốn lưỡi cú diều mà sỉ mắng triều đình, đem thân dê chó mà bắt nạt tể phụ, thác mệnh Hốt Tất Liệt mà đòi ngọc lụa, để thoả lòng tham không cùng, giả hiệu Vân Nam Vương mà thu vàng bạc, để vét của kho có hạn. Thật khác nào như đem thịt mà nuôi hổ đói, sao cho khỏi để tai vạ về sau!”

– Bộ mặt của giặc đã được phơi bày bằng những sự việc trong thực tế như: đi lại nghênh ngang, sỉ mắng triều đình, bắt nạt tể phụ, đòi ngọc lụa, thu vàng bạc và vơ vét của kho có hạn. 

– Để lột tả sự ngang ngược cùng tội ác tham tàn của giặc và bày tỏ thái độ căm thù, khinh bỉ cực độ Trần Quốc Tuấn đã sử dụng lối nói hình ảnh so sánh, ẩn dụ:

• Hình ảnh chỉ quân giặc như: lưỡi cú diều, thân dê chó và hổ đói.
• Các hình ảnh được đặt trong thế đối xứng để thể hiện rõ thái độ căm thù và khinh bỉ: uốn lưỡi cú diều – sỉ mắng triều đình, đem thân dê chó – bắt nạt tể phụ.

– Đoạn văn tố cáo tội ác của giặc Trần Quốc Tuấn đã khơi gợi lên lòng tự trọng dân tộc và khắc sâu lòng căm thù với giặc ngoại xâm ở tướng sĩ.

Câu 3: Phân tích lòng yêu nước, căm thù giặc của Trần Quốc Tuấn qua đoạn văn tác giả tự nói lên nỗi lòng mình. (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 61)

Lời giải chi tiết:

Trần Quốc Tuấn đã bày tỏ lòng yêu nước và sự căm thù giặc của mình, sau khi tố cáo tội ác của giặc có thể xem đây là đoạn văn hay nhất của bài hịch: “Ta thường tới bữa quên ăn, nửa đêm vỗ gối; ruột đau như cắt, nước mắt đầm đìa; chỉ căm tức chưa được xả thịt lột da, nuốt gan uống máu quân thù. Dẫu cho trăm thân này phơi ngoài nội cỏ, nghìn xác này gói trong da ngựa, ta cũng vui lòng.”

– Nỗi đau trước cảnh nước mất nhà tan được diễn tả một cách thống thiết: quên ăn, mất ngủ, lòng đau như dao cắt và nước mắt đầm đìa. Nỗi uất hận dâng trào đến cực điểm khi tác giả bộc lộ thái độ của mình đối với kẻ thù: chỉ căm tức chưa được xả thịt lột da, nuốt gan uống máu quân thù.

– Trần Quốc Tuấn đã tự xác định một tinh thần hi sinh hết mình cho đất nước: Dẫu cho trăm thân này phơi ngoài nội cỏ, nghìn xác này gói trong da ngựa, ta cũng vui lòng.

– Qua đoạn văn hình tượng người anh hùng yêu nước, sẵn sàng xả thân vì đất nước đã được khắc họa một cách rõ nét. Những lời tâm huyết, cùng gan ruột của vị tướng có sức lay động mạnh mẽ, truyền cho tướng sĩ tinh thần yêu nước nồng nàn cùng lòng căm thù giặc sục sôi và một thái độ xả thân, chấp nhận hy sinh vì non sông đất nước.

Câu 4: Sau khi nêu mối ân tình giữa chủ soái và tướng sĩ, Trần Quốc Tuấn phê phán những hành động sai của tướng sĩ, đồng thời khẳng định những hành động đúng nên làm là có dụng ý gì? Khi phê phán hay khẳng định, tác giả tập trung vào vấn đề gì? Tại sao phải như vậy? (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 61)

Lời giải chi tiết:

– Trần Quốc Tuấn phê phán những hành động sai của tướng sĩ đồng thời khẳng định những hành động đúng nhằm thức tỉnh ý thức, trách nhiệm tự nhìn nhận lại mình để điều chỉnh suy nghĩ cũng như hành động của các tướng sĩ. 

– Phê phán hay khẳng định thì tác giả đều tập trung vào các vấn đề đề cao tinh thần cảnh giác và chăm lo rèn luyện để chiến thắng kẻ thù xâm lược. Vì bài hịch trực tiếp là dùng để khích lệ tiến sĩ học tập cuốn Binh thư yếu lược do Trần Quốc Tuấn biên soạn nhưng mục đích chính là kêu gọi tinh thần yêu nước cùng ý chí quyết thắng với giặc ngoại xâm. 

Câu 5: Giọng văn là lời vị chủ soái nói với tướng sĩ dưới quyền hay là lời người cùng cảnh ngộ? Là lời khuyên răn bày tỏ thiệt hơn hay là lời nghiêm khắc cảnh cáo? Cách viết của tác giả có tác động tới tướng sĩ như thế nào? (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 61)

Lời giải chi tiết:

– Giọng văn trong bài hịch lúc thì là lời của vị chủ soái với tướng sĩ dưới quyền lúc lại là của người cùng cảnh ngộ. Khi muốn bày tỏ ân tình hoặc khuyên răn thì tác giả dùng giọng gần gũi chân tình còn khi nghiêm khắc quở trách hoặc cảnh cáo những hành động sai trái cùng thái độ thờ ơ vô trách nhiệm của các tướng sĩ trước vận mệnh của đất nước thì tác giả thẳng thắn đưa ra những lời lẽ gay gắt.

– Cho dù là khuyên răn bày tỏ thiệt hơn hay nghiêm khắc cảnh cáo thì đều được dùng nhằm khơi dậy ý thức trách nhiệm cùng bổn phận của các tướng sĩ đối với giang sơn xã tắc và hướng tới cái đích kêu gọi đồng tâm hiệp lực tiêu diệt kẻ thù xâm lược. 

Câu 6: Hãy nêu một số đặc sắc nghệ thuật đã tạo nên sức thuyết phục người đọc bằng cả nhận thức và tình cảm ở bài Hịch tướng sĩ. (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 61)

Lời giải chi tiết:

– Một số đặc sắc nghệ thuật tạo nên sức thuyết phục cho người đọc bằng cả nhận thức hay tình cảm là: 

• Thủ pháp so sánh – tương phản ở đoạn 2 và đoạn 3.
• Thủ pháp trùng điệp – tăng tiến được sử dụng kết hợp với thủ pháp so sánh – tương phản cùng các điệp từ, điệp ngữ, điệp ý được sử dụng triệt để nhằm tạo ra âm hưởng đồng thời khơi gợi và khắc sâu vào tâm trí người đọc (đoạn 3).

Câu 7*: Khích lệ nhiều mặt để tập trung vào một hướng, đó là cách triển khai lập luận của bài Hịch tướng sĩ. Hãy làm sáng tỏ điều này bằng một lược đồ về kết cấu của bài hịch. (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 61)

Lời giải chi tiết:

Có thể thấy được cách triển khai lập luận của bài hịch qua lược đồ kết cấu sau:

V. LUYỆN TẬP

Câu 1: Phát biểu cảm nhận về lòng yêu nước của Trần Quốc Tuấn được thể hiện qua bài hịch. (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 61)

Lời giải chi tiết:

Hịch tướng sĩ là một áng văn bất hủ mọi thời đại với tinh thần yêu nước nồng nàn của một vị tướng tài hết lòng vì dân tộc trong cuộc kháng chiến chống ngoại xâm. Lòng căm thù giặc được thể hiện qua việc quên ăn, quên ngủ, “ruột đau như cắt” căm phẫn tội ác cùng sự hống hách của giặc Thanh. Nỗi đau mất nước được diễn tả thống thiết cùng niềm uất hận trào dâng khi tác giả bộc lộ sự căm phẫn với kẻ thù. Qua những lời tâm huyết ta có thể thấy Trần Quốc Tuấn là một vị tướng tài có sức lay động mạnh mẽ và truyền được lòng yêu nước nồng nàn cùng ý chí căm thù giặc sôi sục cùng một thái độ sẵn sàng hi sinh vì đất nước.

Câu 2*: Chứng minh bài Hịch tướng sĩ vừa có lập luận chặt chẽ, sắc bén vừa giàu hình tượng, cảm xúc, do đó có sức thuyết phục cao. (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 61)

Lời giải chi tiết:

– Thông qua các lập luận Hịch tướng sĩ đã khích lệ được tinh thần yêu nước, quyết chiến thắng kẻ thù xâm lược. 

• Khích lệ lòng căm thù giặc ngoại xâm cùng nỗi nhục của kẻ mất nước.
• Khích lệ nên tinh thần trung quân ái quốc và ân nghĩa thuỷ chung.
• Khích lệ ý chí lập công danh vì đất nước và vì cả chính mình.
• Khích lệ nên ý thức trách nhiệm cùng lòng tự trọng trước những điều hơn lẽ thiệt.

⇒ Bài hịch là những lời tâm huyết, những lời gan ruột của một vị tướng có sức lay động mạnh mẽ và truyền cho tướng sĩ tình yêu nước thiết tha.