IBAITAP: Nhà văn Đan Mạch An-đéc-xen là nhà văn nổi tiếng với lứa tuổi thiếu nhi. Truyện ngắn Cô bé bán diêm đã để lại những dư âm, ấn tượng sâu đậm trong lòng người đọc bởi sự đan xen giữa hiện thực và mộng tưởng . Không chỉ vậy đó còn là niềm cảm thương vô hạn cho số phận nghèo khổ bất hạnh, đầy bi thương của tác giả với cô bé bán diêm.

I. HOÀN CẢNH SÁNG TÁC TRUYỆN NGẮN “CÔ BÉ BÁN DIÊM”

Truyện ngắn Cô bé bán diêm được viết vào năm 1845, khi tên tuổi của An-đéc-xen lừng danh thế giới với hơn 20 năm cầm bút.

II. TÓM TẮT TRUYỆN NGẮN “CÔ BÉ BÁN DIÊM”

Giữa đêm đông giao thừa rét mướt, một cô bé đáng thương đầu trần, chân đất, bụng đói đang đi bán từng bao diêm trong bóng tối. Nhà em nghèo, mẹ mất sớm chả bao lâu bà nội cũng ra đi, em phải sống với người bố nhẫn tâm độc ác. Em không dám về nhà vì sợ bố đánh, ở góc tường tối tăm vừa lạnh vừa đói em quẹt từng que diêm để sưởi ấm. Quẹt que diêm thứ nhất, lò sưởi hiện ra, quẹt que thứ hai, cô bé thấy một bàn ăn thịnh soạn, quẹt que thứ ba, cô bé thấy cây thông Nô-en và  quẹt quẹt que thứ tư, em đã gặp lại người bà hiền từ, phúc hậu mà em luôn nhớ mong. Em vội quẹt hết tất cả bao diêm để mong giữ bà lại, cuối cùng bà đã dắt em lên thiên đường. Tạm biệt những lạnh lẽo và đau thương mà em từng trải qua.

III. BỐ CỤC TRUYỆN NGẮN “CÔ BÉ BÁN DIÊM” 

– Phần 1 (từ đầu đến… “cứng đờ ra”): Hoàn cảnh đáng thương, bất hạnh của cô bé bán diêm.

– Phần 2 (tiếp theo đến… “chầu Thượng đế”): Những ước mơ giản dị sau mỗi lần quẹt diêm.

– Phần 3 (còn lại): Thái độ của mọi người trước cái chết của cô bé bán diêm.

IV. HƯỚNG DẪN SOẠN TRUYỆN NGẮN “CÔ BÉ BÁN DIÊM”

Câu 1: Hãy xác định ba phần (chỗ bắt đầu, chỗ kết thúc từng phần) của bài này nếu lấy việc em bé quẹt từng que diêm làm phần trọng tâm. Căn cứ vào đâu để có thể chia phần thứ hai (phần trọng tâm) thành những đoạn nhỏ hơn? (SGK Ngữ Văn 8 Tập 1- trang 68)

Lời giải chi tiết:

– Bố cục:

– Phần 1 (từ đầu đến … “cứng đờ ra”): Hoàn cảnh đáng thương của cô bé bán diêm.

– Phần 2 (tiếp theo đến… “chầu Thượng đế”): Những lần quẹt diêm những mơ ước giản dị hiện ra.

– Phần 3 (còn lại): Thái độ của mọi người trước cái chết của cô bé bán diêm.

– Căn cứ vào những lần quẹt diêm của cô bé để xác định những đoạn nhỏ hơn.

• Lần đầu tiên, thứ hai và thứ ba là ước mơ về lò sưởi, đồ chơi, thức ăn.
• Lần thứ 4, người bà hiền hậu em luôn nhớ mong hiện lên.
• Lần thứ cuối cùng cô bé quẹt hết tất cả số diêm trong hộp để níu giữ lại bà nội của mình.

– Trình tự ba phần của truyện diễn biến vô cùng mạch lạc và hợp lý.

Câu 2: Trong phần đầu, nhà văn đã tạo dựng hoàn cảnh (gia đình, cuộc sống) và bối cảnh (thời gian, không gian) của em bé bán diêm như thê nào? Những hình ảnh tương phản (đối lập, đặt gần nhau, làm nổi bật lẫn nhau) ở đây được thế hiện ra sao và nhằm mục đích nghệ thuật cụ thể gì? (SGK Ngữ Văn 8 Tập 1- trang 68)

Lời giải chi tiết:

– Hoàn cảnh gia đình của cô bé bán diêm:

• Gia cảnh sa sút, mẹ mất sớm, bà ngoại- người yêu thương cô bé nhất cũng mất.
• Em sống trên căn gác sát mái nhà cùng người bố luôn mắng nhiếc, chửi rủa, đánh đập em.

– Hình ảnh của cô bé bán diêm:

• Đầu trần, chân đất, vừa lạnh vừa đói, dò dẫm trên đường.
• Chưa bán được bao diêm nao.

– Thời gian là vào đêm giao thừa.

– Không gian: Bên trong nhà đều sáng rực đèn, trong phố mùi ngỗng quay bay sực mũi, nhưng bên ngoài đường phố lại lạnh lẽo.

– Nhà văn An-đéc-xen trong tác phẩm này đã sử dụng nhiều hình ảnh tương phản:

• “Trời đông giá rét tuyết rơi” đối lập với cô bé “đầu trần, chân đi đất”.
• Ngoài đường phố lạnh buốt và tối đen đối lập với cửa sổ mọi nhà đều sáng rực ánh đèn. Cô bé cả ngày chưa ăn uống gì đối lập với “trong phố sực nức mùi ngỗng quay”.

⟹ Những hình ảnh tương phản này được chọn lọc, làm nổi bật lên tình cảnh vừa tội nghiệp vừa đáng thương của cô bé trong đêm giao thừa vừa lạnh vừa đói vô cùng khổ sở.

Câu 3: Các mộng tưởng của em bé qua các lần quẹt diêm (lò sưởi, bàn ăn, cây thông Noel, người bà, hai bà cháu bay đi) diễn ra lần lượt có hợp lý không? Vì sao? Trong các mộng tưởng ấy, diều nào gắn với thực tế, điều nào thuần túy chỉ là tưởng tượng? (SGK Ngữ Văn 8 Tập 1- trang 68)

Lời giải chi tiết: 

– Mộng tưởng của cô bé hiện ra là ước muốn vô cùng hợp lý với thực tế:

• Lò sưởi, ngỗng quay thể hiện cô bé muốn được ăn no và sưởi ấm
• Cây thông Noel đại diện cho khao khát sum vầy bên gia đình
• Người bà hiền hậu thể hiện ước muốn được vui vẻ bên người thân
• Hình ảnh hai bà cháu bay lên trời thể hiện ước muốn thoát khỏi những đau khổ 

– Mộng tưởng gắn liền với thực tế: lò sưởi, ngỗng quay, cây thông noel 

– Mộng tưởng thuần túy là mộng tưởng: gặp lại người bà hằng mong nhớ.

⟹ Những mộng tưởng của cô bé bán diêm cũng chính là mộng tưởng chung của bất kỳ đứa trẻ nào có cùng cảnh ngộ: muốn ấm no, muốn hạnh phúc bên gia đình.

Câu 4: Hãy phát biểu những cảm nghĩ của mình về truyện “Cô bé bán diêm” (trích), nói chung và về đoạn kết của truyện nói riêng. (SGK Ngữ Văn 8 Tập 1- trang 68)

Lời giải chi tiết:

– Cảm nghĩ về truyện “Cô bé bán diêm”:

Cô bé bán diêm là một truyện ngắn đặc sắc và là tác phẩm để đời của nhà văn An-đéc-xen. Câu chuyện khiến người đọc cảm nhận được sự đáng thương của cô bé. Hạnh phúc chỉ đến với cô bé đáng thương trong ước mơ, trong mộng tưởng mà không thể nào có được trên trần thế. Mẹ và bà là hai người yêu thương cô hết lòng nhưng cả hai đã không còn trên đời nữa, khi sắp rời xa trần thế người đời đều ghẻ lạnh cô. Bố cô vì nghèo khó nên luôn luôn mắng nhiếc, chửi rủa cô thậm chí là đánh đập cô. Trong cái xã hội thiếu thốn tình thương ấy, An-đéc-xen đã nhỏ những giọt nước mắt của lòng nhân đạo xuống số phận cô bé đáng thương. Sử dụng sự tương phản giữa hai hình ảnh “thi thể cô với đôi má hồng và đôi môi đang mỉm cười” cùng “cảnh huy hoàng hai bà cháu bay lên trời để đón lấy những niềm vui đầu năm” chính là lòng ưu ái mà nhà văn dành cho những số phận đau khổ như cô bé.

– Cảm nghĩ về đoạn kết truyện “Cô bé bán diêm”:

Hình ảnh cô bé bán diêm chết vì cái lạnh và đói nhưng miệng vẫn mỉm cười – đây là sự tưởng tượng của An-đéc-xen để giảm đi sự đau thương. Cái chết lúc này chính là sự cứu rỗi cuối cùng – hai bà cháu dắt tay nhau bay về chầu Thượng đế. Kết chuyện vừa mang màu sắc cổ tích phản ánh ước mơ khát vọng được hạnh phúc ấm no của con người nhưng ẩn sâu trong đó cũng có sự bi thương về hoàn cảnh đáng thương của con người.