IBAITAP: Qua bài thơ nhà thơ Tú Xương muốn nói với chúng ta điều gì? Bài thơ được ông sử dụng những hình ảnh và từ ngữ như thế nào? Việc sử dụng những hình ảnh và từ ngữ ấy có tác dụng gì? Cùng ibaitap đến với bài học “Thương vợ” hôm nay để cùng tìm hiểu nhé.

I. HOÀN CẢNH SÁNG TÁC BÀI THƠ THƯƠNG VỢ

Được ra đời vào khoảng năm 1896- 1897 khi nhà thơ 26-27 tuổi. Thời điểm đó gia đình nhà thơ trở nên túng bấn và phải trông vào sự tần tảo của bà Tú.

II. TÓM TẮT BÀI THƠ THƯƠNG VỢ

Bài thơ là hình ảnh bà Tú vất vả, tần tảo và giàu đức hy sinh cùng tình cảm yêu thương, quý trọng vợ của Tú Xương.

III. BỐ CỤC BÀI THƠ THƯƠNG VỢ

Bài thơ có bố cục 2 phần như sau:

• Phần 1 (6 câu đầu): Hình ảnh của bà Tú. 
• Phần 2 (còn lại): Lời tự trách cùng tự giễu của tác giả.

IV. HƯỚNG DẪN SOẠN BÀI THƠ THƯƠNG VỢ

Câu 1: Cảm nhận của anh (chị) về hình ảnh bà Tú qua bốn câu thơ đầu? (Chú ý những từ ngữ có giá trị tạo hình, hình ảnh con cò trong ca dao được tác giả vận dụng một cách sáng tạo). (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 30)

Lời giải chi tiết:

– Hai từ “quanh năm” và “mom sông” trong câu thơ một từ dùng để chỉ thời gian còn một từ dùng để chỉ không gian hoạt động của nhân vật. Vậy mà cũng đã đủ làm nổi bật lên toàn bộ công việc lam lũ của người vợ thảo hiền.

⇒ Hai câu thực đã gợi tả cụ thể hơn về cuộc sống tần tảo gắn liền với việc buôn bán ngược xuôi của bà Tú. Thấm thía được nỗi vất vả và gian lao ấy của vợ, tác giả đã mượn hình ảnh con cò để nói về bà Tú. 

– Cụm từ “khi quãng vắng” đã nói lên được không gian heo hút, vắng lặng chứa đầy những lo âu cùng nguy hiểm.

– Câu thơ đã sử dụng biện pháp đảo ngữ đưa từ “lặn lội” lên đầu câu và dùng từ “thân cò” thay cho “con cò” điều ấy càng làm tăng thêm nỗi vất vả và gian truân của bà Tú. Không những vậy, từ “thân cò” còn gợi cho ta sự ngậm ngùi về thân phận, chính vì vậy mà lời thơ cũng trở nên sâu sắc và thấm thía hơn.

– Câu thơ “Eo sèo mặt nước buổi đò đông” đã làm rõ sự vật lộn với cuộc sống đầy gian nan của bà Tú. Câu thơ đã gợi lên được cảnh chen chúc và bươn chải trên sông nước của những người làm nghề buôn bán nhỏ. Hơn nữa hình “buổi đò đông” còn mang ý nghĩa ẩn chứa sự bất trắc không ngờ. 

⇒ Bốn câu thơ đầu vừa tả cảnh công việc cùng thân phận của bà Tú và vừa cho ta thấy tấm lòng xót thương da diết của nhà thơ.

Câu 2: Phân tích những câu thơ nói lên đức tính cao đẹp của bà Tú. (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 30)

Lời giải chi tiết:

– Bà Tú là người vợ đảm đang tháo vát và chu đáo với chồng con điều đó được thể hiện qua câu thơ: “Nuôi đủ năm con với một chồng”

– Bà Tú là một người giàu đức hi sinh, chịu thương chịu khó và hết lòng vì chồng con điều đó được thể hiện qua câu thơ: “Năm nắng mười mưa dám quản công”.

Câu 3: Lời “chửi” trong hai câu thơ cuối là lời của ai, có ý nghĩa gì? (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 30)

Lời giải chi tiết:

– Lời “chửi” trong hai câu thơ cuối là lời của tác giả Tú Xương. 

–  Lời “chửi” ấy có ý nghĩa: là lời phê phán, tự trách của tác giả, đó cũng là cách mà ông thể hiện tình cảm đặc biệt với vợ của mình. Nhưng đó lại là một lẽ thường tình trong xã hội phong kiến xưa, cái xã hội trọng nam khinh nữ. Tác giả thừa nhận mình là “quan ăn lương vợ”, dám tự thừa nhận khuyết điểm của mình từ đó cho thấy ông là một người có nhân cách đẹp.

Câu 4: Nỗi lòng thương vợ của nhà thơ được thể hiện như thế nào? Qua bài thơ, anh (chị) có nhận xét gì về tâm sự và vẻ đẹp nhân cách của Tú Xương? (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 30)

Lời giải chi tiết:

– Tình cảm yêu thương và quý trọng những nỗi vất vả cùng sự hy sinh của bà Tú dành cho mình.

– Nhà thơ tự trách mình là chồng nhưng lại ăn lương vợ, trong câu thơ “nuôi đủ năm con với một chồng” ta có thể thấy người chồng không khác gì so với đứa con dại vẫn cần phải nuôi lớn và chăm nom.

– Lời chửi ở trong hai câu kết là lời tác giả tự chửi mát mình nhưng lại mang ý nghĩa xã hội vô cùng sâu sắc. Ông chửi thói đời khiến bà Tú phải khổ từ đó ta thấy được tình cảm sâu nặng của ông với vợ của mình.

V. LUYỆN TẬP 

Câu hỏi: Phân tích sự vận dụng sáng tạo hình ảnh, ngôn ngữ văn học dân gian trong bài thơ trên. (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 30)

Lời giải chi tiết:

Bài thơ Thương vợ là một trong những bài thơ mà nhà thơ Tú Xương đã vận dụng một cách rất sáng tạo hình ảnh và ngôn ngữ văn học dân gian.

• Về hình ảnh: Hình ảnh con cò trong ca dao là hình ảnh có khá nhiều ý nghĩa, khi nó được coi là hình ảnh để nói về thân phận người phụ nữ lam lũ, vất vả, chịu thương, chịu khó có khi nó lại được coi là hình ảnh nói về thân phận của những người lao động nói chung, với nhiều bất trắc và thua thiệt. Vì vậy hình ảnh con cò trong ca dao vốn gợi nhiều cay đắng và xót xa, song khi ứng vào một thân phận cụ thể như trong bài thơ “Thương vợ” thì nó càng gợi lên sự xót xa và tội nghiệp nhiều hơn. Như đã phân tích bên trên, trong ca dao con cò tội nghiệp trong cái rợn ngợp của không gian còn trong bài thơ Thương vợ hình ảnh con cò bị bao vây bởi cả không gian lẫn thời gian rợn ngợp, heo hút. Hơn thế nữa từ “thân cò” được tác giả sử dụng trong bài mang tính khái quát cao hơn vì vậy mà tình yêu thương của tác giả cũng sâu sắc và thấm thía hơn.
• Về từ ngữ: Thành ngữ “năm nắng mười mưa” được vận dụng một cách vô cùng sáng tạo đây là điểm đáng chú ý nhất. Cụm từ “nắng mưa” chỉ sự vất vả, còn các từ “năm, mười” để chỉ số lượng phiếm chỉ, để nói số nhiều chúng được tác ra rồi kết hợp với “nắng mưa” đã tạo nên một thành ngữ chéo. Thành ngữ có tác dụng nói lên sự vất vả và gian lao và vừa thể hiện được đức tính chịu thương, chịu khó, hết lòng vì chồng, vì con của bà Tú.