IBAITAP: Cùng ibaitap đến với bài học “Hội thoại” hôm nay để biết phân biệt vai xã hội trong hội thoại và xác định thái độ đúng đắn trong quan hệ giao tiếp.

I. VAI XÃ HỘI TRONG HỘI THOẠI

Câu 1: Quan hệ giữa các nhân vật tham gia hội thoại trong đoạn trích là quan hệ gì? Ai ở vai trên, ai ở vai dưới? (SGK Ngữ văn 8, tập 2- trang 93)

Lời giải chi tiết:

Trong đoạn trích, quan hệ giữa các nhân vật tham gia hội thoại là quan hệ: trên- dưới.

• Người cô ở vai trên.
• Hồng là vai dưới.

Câu 2: Cách cư xử của người cô có gì đáng chê trách? (SGK Ngữ văn 8, tập 2- trang 93)

Lời giải chi tiết:

Người cô đáng chê trách ở cách cư xử: gieo rắc vào đầu óc non nớt của Hồng những điều xấu xa bịa đặt để Hồng ghét bỏ mẹ.

Câu 3: Tìm những chi tiết cho thấy nhân vật chú bé Hồng đã cố gắng kìm nén sự bất bình của mình đế giữ thái độ lễ phép. Giải thích vì sao Hồng phải làm như vậy. (SGK Ngữ văn 8, tập 2- trang 93)

Lời giải chi tiết:

Những chi tiết cho thấy nhân vật bé Hồng đã cố gắng kìm nén sự bất bình của mình đế giữ thái độ lễ phép với bà cô:

Nhận ra tâm địa độc ác của cô, Hồng “cúi đầu không đáp”, “cười đáp lại cô”, “lặng cúi đầu xuống đất”, “cười dài trong tiếng khóc”

Hồng phải làm như vậy vì người tham gia hội thoại với Hồng là người cô, vai xã hội là quan hệ trên – dưới trong gia đình và Hồng là phận cháu nên lời lẽ vẫn giữ được sự kính trọng với bà cô của mình.

II. LUYỆN TẬP

Câu 1: Hãy tìm những chi tiết trong bài Hịch tướng sĩ thể hiện thái độ vừa nghiêm khắc, vừa khoan dung của Trần Quốc Tuấn đối với binh sĩ dưới quyền. (SGK Ngữ văn 8, tập 2- trang 94)

Lời giải chi tiết:

Thái độ nghiêm khắc của Trần Quốc Tuấn được thể hiện qua những chi tiết: chú ý đoạn tác giả chỉ ra lỗi lầm của tướng sĩ, chê trách tướng sĩ.

Thái độ khoan dung của Trần Quốc Tuấn được thể hiện qua những chi tiết: chú ý tìm trong đoạn Trần Quốc Tuấn phân tích khuyên bảo tướng sĩ.

Câu 2: Đọc đoạn trích dưới đây và trả lời câu hỏi. (SGK Ngữ văn 8, tập 2- trang 94)

Tôi nắm lấy cái vai gầy của lão, ôn tồn bảo:

– Chẳng kiếp gì sung sướng thật, nhưng có cái này sung sướng: bây giờ cụ ngồi xuống phản này chơi, tôi đi luộc mấy củ khoai lang, nấu một ấm nước chè tươi thật đặc; ông con mình ăn khoai, uống nước chè rồi hút thuốc lào… Thế là sung sướng.

– Vâng! Ông giáo dạy phải ! Đối với chúng mình thì thế là sung sướng.

Nói xong lão lại cười đưa đà. Tiếng cười gượng nhưng nghe đã hiền hậu lại. Tôi vui vẻ bảo:

– Thế là được, chứ gì? Vậy cụ ngồi xuống đây, tôi đi luộc khoai, nấu nước.

– Nói đùa thế, chứ ông giáo để cho khi khác.

(Nam Cao, Lão Hạc)

a) Dựa vào đoạn trích và những điều em biết về truyện Lão Hạc, hãy xác định vai xã hội của hai nhân vật tham gia cuộc thoại trên.

b) Tìm những chi tiết trong lời thoại của nhân vật và lời miêu tả của nhà văn cho thấy thái độ vừa kính trọng vừa thân tình của ông giáo đối với lão Hạc?

c) Những chi tiết nào trong lời thoại của lão Hạc và lời miêu tả của nhà văn nói lên thái độ vừa quý trọng vừa thân tình của lão Hạc đối với ông giáo? Những chi tiết nào thể hiện tâm trạng không vui và sự giữ ý của lão Hạc?

Lời giải chi tiết:

a. Vai xã hội nếu xét về địa vị thì ông giáo có địa vị xã hội cao hơn lão Hạc – một nông dân nghèo, nhưng vai xã hội xét về tuổi tác thì lão Hạc lại là vai trên của ông giáo.

b. Ông giáo nói với lão Hạc bằng những lời an ủi rất thân tình, nắm lấy vai lão, mời lão uống nước, ăn khoai, hút thuốc, ông giáo xưng hô với lão Hạc là cụ: gọi gộp mình với lão là ông con mình để thể hiện sự kính trọng với người già, ông giáo còn xưng hô với lão Hạc là tôi: không còn coi mình là người có địa vị xã hội cao hơn.

c. Lão Hạc gọi người xưng hô với mình là ông giáo và dùng từ dạy thay từ nói để thể hiện sự kính trọng người có vai xã hội cao hơn. Trong cách nói của mình, lão Hạc dùng các từ như: chúng mình, nói đùa thế,… những từ này thể hiện sự giản dị và thân tình trong mối quan hệ giữa lão Hạc và ông giáo.

Đoạn trích này cũng đồng thời cho thấy tâm trạng buồn và sự giữ ý của lão lúc này, các chi tiết đều chứng tỏ điều đó như: lão chỉ cười đưa đà, cười gượng; lão thoái thác việc ăn khoai, không tiếp tục ở lại uống nước và nói chuyện tiếp với ông giáo. Những chi tiết này rất phù hợp với tâm trạng day dứt của lão Hạc sau khi lão bán cậu Vàng.

Câu 3: Hãy thuật lại một cuộc trò chuyện mà em đã được đọc, đã chứng kiến hoặc tham gia. Phân tích vai xã hội của những người tham gia cuộc thoại, cách đối xử của họ với nhau thể hiện qua lời thoại và qua những cử chỉ, thái độ kèm theo lời.

Lời giải chi tiết:

Ví dụ:

Ngày mai cậu đi chơi Công viên với lớp không? – Lan hỏi

Đương nhiên là có rồi! – Linh hớn hở trả lời.

Thế còn cậu thì sao? – Linh hỏi lại Lan

Rất tiếc là tớ lại không đi được. – Lan buồn rầu đáp.

Linh nhìn sang bạn và có một cái gì đó thẳm sâu buồn trong mắt Lan.

Lòng Linh chợt se lại.

• Hai người cùng vai với nhau: bạn bè thể hiện qua cách xưng hô cậu – tớ.
• Thái độ đối xử: gần gũi và thân mật.
• Tâm trạng của Lan: không được vui lắm qua giọng trả lời buồn buồn và không mấy hào hứng.
• Thái độ của Linh đối với Lan: thương cảm, chia sẻ “lòng Linh chợt se lại”.