IBAITAP: Qua bài thơ Nguyễn Đình Chiểu đã nói với chúng ta điều gì? Tác giả đã sử dụng những biện pháp nghệ thuật cùng những hình ảnh nào để chứng minh điều đó? Cùng ibaitap đến với bài học “Lẽ ghét thương” hôm nay để cùng tìm hiểu nhé.

I. HOÀN CẢNH SÁNG TÁC BÀI THƠ LẼ GHÉT THƯƠNG

Là trích đoạn của truyện Lục Vân Tiên (gồm 2082 câu) từ câu 473 đến câu 504. Truyện được sáng tác vào khoảng những năm 50 của thế kỉ XIX khi nhà thơ bị mù và về dạy học, chữa bệnh cho nhân dân tại Gia Đinh.

II. TÓM TẮT BÀI THƠ LẼ GHÉT THƯƠNG

Bài thơ nói lên những tình cảm yêu, ghét rất phân minh và mãnh liệt cùng tấm lòng thương dân sâu sắc của nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu.

III. BỐ CỤC BÀI THƠ LẼ GHÉT THƯƠNG

Bài thơ có bố cục 3 phần như sau:

• Phần 1 (6 câu đầu): Lời đối thoại giữa ông Quán với Tử Trực và Vân Tiên.
• Phần 2 (10 câu tiếp): Lời của ông Quán về lẽ ghét. 
• Phần 3 (còn lại): Lời của ông Quán về lẽ thương.

IV. HƯỚNG DẪN SOẠN BÀI THƠ LẼ GHÉT THƯƠNG

Câu 1: Anh (chị) hãy đọc các chú thích, tìm điểm chung giữa các đời vua mà ông Quán ghét và những con người mà ông Quán thương. Từ đó hãy nhận xét về cơ sở của lẽ ghét thương theo quan điểm đạo đức của Nguyễn Đình Chiểu? 

Lời giải chi tiết:

– Câu thơ “Vì chưng hay ghét cũng là hay thương” ý muốn nói: Biết ghét là vì biết thương và vì thương dân nên ghét những kẻ đã làm hại dân. Đây là câu nói có tính chất khái quát tư tưởng của tác giả trong cả đoạn trích. Ông đã lý giải được căn nguyên chuyện ghét thương của mình.

– Ông Quán ghét những kẻ bày ra “chuyện tầm phào” đó là các nhân vật nổi tiếng tàn ác như: Kiệt Trụ mê dâm, U lệ đa đoan, Ngũ bá phân vân, thúc quý phân băng. 

⇒ Điểm chung: Chúng đều là những kẻ ăn chơi, hưởng thụ sa đọa và say sưa tranh giành quyền lực. Tất cả bọn chúng đều đã đẩy nhân dân vào cuộc sống vô cùng khổ cực. Ông Quán ghét những kẻ làm cho nhân dân phải chịu cực khổ. Căn nguyên của cái ghét ấy là do lòng thương dân và vì dân, ghét những kẻ hại dân, làm cho nhân dân phải chịu lầm than, nhọc nhằn…

– Ông Quán “thương” những bậc hiền tài một lòng giúp đời, giúp dân như: Khổng Tử, Nhan Tử, Gia Cát, Đổng Tử, Đào Tiềm, Hàn Dũ, Liêm, Lạc.

⇒ Điểm chung: Họ đều là những người nổi tiếng về tài đức nhưng lại gặp những chuyện không may mắn. Họ đều là người có nhân cách cao cả, đều hết lòng yêu thương dân và sống trọn đạo bề tôi, giữ vững phẩm cách của nhà Nho. Đối tượng “thương” ở đây đều là những người có tài đức vẹn toàn. Thái độ thương gồm cả sự cảm thông, trân trọng và kính phục của tác giả và đó cũng là sự tự thương lấy mình của ông Đồ Chiểu.

Câu 2: Anh (chị) có nhận xét gì về cách dùng phép đối và phép điệp ở cặp từ ghét, thương trong đoạn thơ này? Tìm hiểu giá trị nghệ thuật của biện pháp tu từ? (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 48)

Lời giải chi tiết:

Phép đối và phép điệp ở cặp từ ghét – thương ở đoạn thơ này được sử dụng khá thành công. 

• Từ ghét – thương được lặp lại 12 lần và được đặt sóng đôi cùng đăng đối khá linh hoạt.
• Phép lặp cùng sự vận dụng linh hoạt hai từ ghét – thương đã làm nổi bật, phân minh hai tình cảm trong tâm hồn nhà thơ.
• Trong trái tim của nhà thơ, ghét – thương là hai khái niệm rành rọt không mập mờ, lẫn lộn và đều sâu nặng, không nhạt nhòa. Việc lặp lại cặp từ ghét – thương đã làm tăng cường độ của cảm xúc. Sự yêu thương hay căm ghét đều đạt đến độ tột cùng và đều hết sức nồng nhiệt.

Câu 3: Dựa vào cảm xúc của tác giả, hãy giải thích câu thơ ở phần đầu đoạn trích: Vì chưng hay ghét cũng là hay thương. (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 48)

Lời giải chi tiết:

– Yêu và ghét là hai loại tình cảm có mối quan hệ khăng khít không thể tách rời trong tâm hồn của Nguyễn Đình Chiểu. Vì thương đến xót xa trước cảnh nhân dân phải chịu những lầm than và khổ cực, thương những người tài đức bị vùi dập, bị mai một tài năng thì ông lại càng căm ghét sâu sắc hơn những kẻ đã làm hại dân, hại đời và đẩy con người vào cảnh ngộ éo le, oan nghiệt.

– Trong trái tim yêu thương mênh mông của Nguyễn Đình Chiểu, tình cảm yêu và ghét cứ đan cài  và nối tiếp nhau, hòa cùng một nhịp đập với cuộc đời, với nhân dân, bởi “Vì chưng hay ghét cũng là hay thương”.

⇒ Đây chính là đỉnh cao tư tưởng và tình cảm của nhà thơ. Đoạn thơ mang tính triết lý đạo đức nhưng không hề khô khan, cứng nhắc mà người lại nó rất trữ tình và dạt dào cảm xúc.

V.LUYỆN TẬP 

Câu hỏi: Theo anh (chị), câu thơ nào trong đoạn trích có thể thâu tóm toàn bộ ý nghĩa tư tưởng và tình cảm của cả đoạn? Hãy viết đoạn văn trình bày cảm nhận của mình về câu thơ đó. (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 48)

Lời giải chi tiết:

Theo em câu thơ có thể thâu tóm toàn bộ ý nghĩa tư tưởng và tình cảm của cả đoạn trích là câu thơ:  “Vì chưng hay ghét cũng là hay thương”

Yêu và ghét là hai loại tình cảm có mối quan hệ khăng khít không thể tách rời trong tâm hồn của Nguyễn Đình Chiểu. Vì thương đến xót xa trước cảnh nhân dân phải chịu những lầm than và khổ cực, thương những người tài đức bị vùi dập, bị mai một tài năng thì ông lại càng căm ghét sâu sắc hơn những kẻ đã làm hại dân, hại đời và đẩy con người vào cảnh ngộ éo le, oan nghiệt. Trong trái tim yêu thương mênh mông của Nguyễn Đình Chiểu, tình cảm yêu và ghét cứ đan cài  và nối tiếp nhau, hòa cùng một nhịp đập với cuộc đời, với nhân dân, bởi “Vì chưng hay ghét cũng là hay thương”. Đây chính là đỉnh cao tư tưởng và tình cảm của nhà thơ. Đoạn thơ mang tính triết lý đạo đức nhưng không hề khô khan, cứng nhắc mà người lại nó rất trữ tình và dạt dào cảm xúc. Những cảm xúc sâu sắc và nồng đượm ấy xuất phát từ cõi tâm trong sáng và cao cả của nhà thơ và từ một trái tim nặng trĩu tình đời, tình người tha thiết.