I. HOÀN CẢNH SÁNG TÁC VĂN BẢN “LẶNG LẼ SA PA”

Tác phẩm “Lặng lẽ Sa Pa” được sáng tác vào năm năm 1970, trong chuyến đi thực tế của tác giả Nguyễn Thành Long ở Lào Cai. Đây là một câu truyện ngắn tiêu biểu của đề tài viết về cuộc sống mới sau hòa bình và cuộc sống xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc. Tác phẩm được in trong tập “Giữa trong xanh” (1972) của tác giả Nguyễn Thành Long.

II. TÓM TẮT VĂN BẢN “LẶNG LẼ SA PA”

Trên chuyến xe từ Hà Nội lên Lào Cai, có ông họa sĩ già, bác lái xe và cô kĩ sư trẻ có dịp tình cờ làm  quen nhau. Bác lái xe giới thiệu cho ông họa sĩ và cô kĩ sư làm quen với anh thanh niên hiện đang làm công tác khí tượng trên đỉnh núi Yên Sơn cao 2600 mét. Sau khi gặp mặt, anh thanh niên mời ông họa sĩ và cô kĩ sư lên thăm nơi ở và làm việc của mình. Ở đây, ông họa sĩ già luôn đi tìm hình ảnh lý tưởng cho bức tranh của mình chỉ kịp phác thảo những đường nét cơ bản chân dung anh thanh niên trước khi rời đi. Người họa sĩ và cô kĩ sư đã nhận ra vẻ đẹp của anh thanh niên nói riêng và những người lao động thầm lặng nói chung trên cái nền lặng lẽ của Sa Pa. 

III. BỐ CỤC VĂN BẢN “LẶNG LẼ SA PA”

Được chia thành 3 phần:

• Phần 1 (từ đầu cho đến “… Kìa, anh ta kia”): Hình ảnh anh thanh niên qua lời kể của bác lái xe.
• Phần 2 (tiếp theo cho đến “… không có vật gì như thế”): Cuộc gặp gỡ, trò chuyện giữa ba người: ông họa sĩ, cô kĩ sư và anh thanh niên.
• Phần 3 (phần còn lại): Cuộc chia tay đầy cảm động giữa ông họa sĩ, cô kĩ sư và anh thanh niên.

IV. HƯỚNG DẪN SOẠN BÀI VĂN BẢN “LẶNG LẼ SA PA”

Câu 1: Nhận xét về cốt truyện và tình huống cơ bản của truyện ngắn Lặng lẽ Sa Pa. Tác phẩm này, theo lời tác giả, là “một bức chân dung”. Đó là bức chân dung ai, hiện lên trong suy nghĩ cái nhìn của nhân vật nào? (SGK Ngữ văn 9, tập 1 – trang 189)

Lời giải tham khảo:

–  Tác phẩm “Lặng lẽ Sa Pa” có một cốt truyện đơn giản kể lại cuộc hội ngộ giữa bốn người: ông hoạ sĩ già, cô kĩ sư­ mới tốt nghiệp, bác lái xe và anh thanh niên phụ trách trạm khí tượng trên đỉnh núi Yên Sơn. Tác giả không hề cho người đọc biết tên của các nhân vật, qua cuộc hội ngộ của những con ngư­ời “không tên” ấy, hiện lên chân dung những con người lao động thầm lặng trên cái nền thơ mộng mà lặng lẽ của Sa Pa. 

– Câu chuyện về cuộc hội ngộ này dường như chỉ diễn ra trong vòng ba mươi phút, người hoạ sĩ già chỉ kịp phác thảo bức chân dung của chàng thanh niên. Bức chân dung chàng thanh niên ấy hiện lên trước hết qua lời giới thiệu của bác lái xe vui tính, qua sự quan sát, cảm nhận, suy ngẫm nhà nghề của người hoạ sĩ già, qua sự cảm nhận của cô kĩ sư trẻ và qua sự tự hoạ của chàng thanh niên.

Câu 2: Phân tích nhân vật anh thanh niên (SGK Ngữ văn 9, tập 1 – trang 189)

Lời giải tham khảo:

– Anh thanh niên là một con người “cô độc nhất thế gian” năm nay hai mươi bảy tuổi, làm công tác khí tượng kiêm vật lý địa cầu trên đỉnh núi Yên Sơn cao 2600 mét. 

– Qua cái nhìn của ông hoạ sĩ già, anh thanh niên hiện lên với “tầm vóc nhỏ bé, nét mặt rạng rỡ”. Anh sống trong “Một căn nhà ba gian, sạch sẽ, với bàn ghế, sổ sách, biểu đồ, thống kê, máy bộ đàm. Cuộc đời riêng của anh thanh niên thu gọn lại một góc trái gian với chiếc gi­ường con, một chiếc bàn học, một giá sách.” đó là một cuộc sống giản dị, ngăn nắp của một con ngư­ời yêu đời, say mê với công việc và không có vẻ gì của sự buồn chán.

– Là người yêu công việc và có trách nhiệm trong công việc: Anh thanh niên hiểu rất rõ công việc của mình và chấp nhận bản thân sống trong hoàn cảnh buồn tẻ, cô độc để làm những công việc “đo gió, đo mây, đo nắng, tính mây, đo chấn động mặt đất, dự vào việc báo trước thời tiết hàng ngày, phục vụ sản xuất, phục vụ chiến đấu”. Nh­ưng con người ấy lại không hề thấy buồn tẻ, cô độc “khi ta làm việc, ta với công việc là đôi, sao gọi là một mình được?”, với anh thanh niên được làm việc có ích là một niềm vui rồi mà hơn nữa công việc của anh gắn liền với công việc của bao anh em đồng chí khác ở những điểm cao hơn hoặc thấp hơn nên anh không cô độc. 

– Có hành động đẹp: Anh thanh niên vượt qua khó khăn gian khổ, sống một mình trên đỉnh núi Yên Sơn cao 2600 mét trong sự cô đơn tuyệt đối để làm nhiệm vụ một cách tự giác và có kết quả cao. Chúng ta có thể hình dung khung cảnh lúc “một giờ sáng”, trời mưa tuyết, trong cái im lặng rợn người của Sa Pa “một mình anh xách đèn đi ra vườn để đo chấn động của vỏ quả đất trên máy, báo về “nhà” góp phần dự báo thời tiết trong ngày”, là công việc đòi hỏi phải tỉ mỉ, có tinh thần tự giác và trách nhiệm cao.

Câu 3: Phân tích nhân vật ông họa sĩ (SGK Ngữ văn 9, tập 1 – trang 189)

Lời giải tham khảo:

– Ông họa sĩ già là người có năng lực quan sát và trí tưởng tượng bay bổng. Qua cái nhìn của ông về Sa Pa, thiên nhiên hiện lên thật lung linh, thật huyền ảo. Điều đó thể hiện người họa sĩ già có một tâm hồn yêu thiên nhiên, yêu đất nước tha thiết.

– Ông họa sĩ là người có tâm hồn nhạy cảm, xúc động mãnh liệt trước cái đẹp:

• Ngay từ lần gặp đầu tiên, ông họa sĩ già đã xúc động trước sự cởi mở, chân thành của anh thanh niên, ngạc nhiên khi thấy anh tặng hoa cho cô kĩ sư trẻ.
• Khi anh thanh niên kể về công việc của mình thì ông lại có cảm giác bối rối, đó chính là sự bối rối của người đi tìm kiếm cái đẹp và bỗng phát hiện ra cái đẹp ở ngay bên cạnh mình.

– Ông còn là người khát khao sáng tạo nghệ thuật, có một tình yêu to lớn, mãnh liệt đối với nghệ thuật:

• Trước khi về hưu, ông họa sĩ già muốn lên Sa Pa để tìm cảm hứng nghệ thuật, và vẫn luôn theo đuổi mục đích đi tìm cái đẹp.
• Cảm hứng nghệ thuật thôi thúc người nghệ sĩ già sáng tác. Khi trò chuyện với anh thanh niên ông họa sĩ say sưa ký họa khuôn mặt của anh. Tuy rằng có chút mệt nhọc nhưng dường như người họa sĩ già thấy mình đang trẻ ra, bàn tay như có thần, khiến ông càng thêm yêu cuộc sống và khát khao sáng tạo.

– Vẻ đẹp của anh thanh niên được soi rọi qua cái nhìn của ông họa sĩ già sẽ trở nên khách quan và chân thực hơn.

Câu 4: Trong tác phẩm này có sự kết hợp giữa các yếu tố trữ tình, bình luận với tự sự. Em hãy chỉ ra các chi tiết tạo nên chất trữ tình cho tác phẩm và nêu tác dụng. (SGK Ngữ văn 9, tập 1 – trang 189)

Lời giải tham khảo:

– Chất trữ tình của tác phẩm “Lặng lẽ Sa Pa” trước tiên toát lên từ vẻ đẹp của thiên nhiên Sa Pa đầy thơ mộng với “Những rặng đào, những đàn bò lang, cổ có đeo chuông ở các đồng cỏ trong thung lũng”, là vẻ đẹp kỳ lạ của “Nắng bắt đầu len tới, đốt cháy rừng cây. Những cây thông chỉ cao quá đầu, rung tít trong nắng những ngón tay bằng bạc dưới cái nhìn bao che của những cây từ kinh thỉnh thoảng nhô cái đầu màu hoa cà lên trên màu xanh của rừng”. Đó là cảnh “Mây bị nắng xua, luồn cả và gầm xe” với “những bông hoa đơn, thược dược vàng, tím, đỏ, hồng phấn, tổ ong, mọc ngay giữa mùa hè” và “nắng mạ bạc con đèo, đốt cháy rừng cây, hừng hực như một bó đuốc lớn…

– Ngoài ra chất trữ tình còn được toát lên từ vẻ đẹp tâm hồn của những con người trong tác phẩm:

• Anh thanh niên có suy nghĩ, lối sống và hành động đẹp như những vần thơ.
• Tâm hồn của cô kỹ sư trẻ bừng dậy một tình cảm lớn lao đẹp đẽ khi gặp được ánh sáng đẹp đẽ từ cuộc sống, từ tâm hồn anh thanh niên chiếu rọi cô. Và rồi cả ấn tượng hàm ơn khó diễn tả dạt lên trong lòng cô gái, không phải chỉ vì bó hoa mà anh thanh niên tặng cô mà còn vì “Một bó hoa này khác nữa, bó hoa của những háo hức, mơ mộng ngẫu nhiên anh thêm cho cô. Và còn vì một cái gì đó nữa lúc cô chưa kịp nghĩ kỹ”.

– Tác dụng của sự kết hợp giữa các yếu tố trữ tình, bình luận với tự sự: Chất trữ tình tạo nên sức hấp dẫn đặc biệt của tác phẩm làm cho câu truyện như một bài thơ. Chất thơ trong toàn truyện, từ phong cảnh đẹp đẽ thơ mộng của thiên nhiên vùng núi cao Sapa cho đến hình ảnh những con người đang sống và làm việc trong cái lặng lẽ ấy mà không hề cô độc bởi sự gắn bó của họ với cuộc đời, với mọi người và với đất nước. Tạo nên bầu không khí thân tình cho tác phẩm nhằm nâng cao ý nghĩa và vẻ đẹp của sự vật, con người bình dị được miêu tả trong truyện, làm chủ đề tư tưởng của tác phẩm được bộc lộ rõ nét và sâu sắc.

Câu 5: Phát biểu chủ đề của truyện (SGK Ngữ văn 9, tập 1 – trang 189)

Lời giải tham khảo:

Tác phẩm “Lặng lẽ Sa Pa” ca ngợi những con người vô danh, hằng ngày khiêm nhường, lặng lẽ hết mình cống hiến cho đất nước, cho Tổ quốc một cách thầm lặng mà không hề đòi hỏi. Trong tác phẩm thì những con người đó nổi bật lên qua hình ảnh anh thanh niên làm công tác khí tượng, với tinh thần tự giác vượt mọi khó khăn, luôn hoàn thành nhiệm vụ và sống vui sống đẹp, đem lại niềm vui cho mọi người.

V. LUYỆN TẬP

Phát biểu cảm nghĩ của em về một trong hai nhân vật: anh thanh niên hoặc ông họa sĩ

Lời giải tham khảo:

Sau khi đọc tác phẩm “Lặng lẽ Sa Pa”, nhân vật anh thanh niên hiện lên và để lại trong lòng người đọc những ấn tượng sâu sắc, khó quên. Anh thanh niên đẹp ở cả tấm lòng yêu đời, yêu nghề, ở cả tinh thần trách nhiệm và tính tự giác cao với công việc lắm gian khổ của mình. Dù cho công việc có bao vất vả, anh thanh niên vẫn hiếu khách, sôi nổi vui vẻ với đời, anh đã có những đóng góp quan trọng cho đất nước nhưng luôn khiêm tốn và cảm thấy đóng góp của mình là bình thường, nhỏ bé so với bao người khác. Bởi thế anh thanh niên cảm thấy ngượng ngùng khi ông hoạ sĩ già phác thảo chân dung của mình vào cuốn sổ tay. Trong cuộc đời vẫn luôn có những con người thầm lặng, cần mẫn, nhiệt thành và hết mình như anh thanh niên ấy, khiến cuộc sống này trở nên thật đáng trân trọng, thật đáng tin yêu.