IBAITAP: Để có thể hiểu và phân tích được những xung đột kịch, tính cách, diễn biến tâm trạng và bi kịch của Vũ Như Tô, Đan Thiềm trong đoạn trích và nắm được những nét đặc sắc về nghệ thuật được Nguyễn Huy Tưởng sử dụng hãy cùng ibaitap đến với bài học “Vĩnh biệt Cửu Trùng Đài” hôm nay để cùng tìm hiểu nhé.

I. HOÀN CẢNH SÁNG TÁC TÁC PHẨM VĨNH BIỆT CỬU TRÙNG ĐÀI

Được viết vào mùa hè năm 1941 và có tựa đề vào 6/1942. 

II. TÓM TẮT TÁC PHẨM VĨNH BIỆT CỬU TRÙNG ĐÀI

Vở kịch có 5 hồi được viết vào khoảng năm 1516 – 1517 kể về một sự kiện xảy ra ở Thăng Long. Nhân vật chính là Vũ Như Tô một nhà kiến trúc tài giỏi, một người nghệ sĩ có chí lớn, tính tình cương trực và trọng nghĩa khinh tài. Lê Tương Dực là một tên hôn quân bạo chúa hắn sai Vũ Như Tô xây dựng Cửu Trùng đài để làm nơi ăn chơi cùng đám cung nữ. Vũ Như Tô đã từ chối dù bị đe dọa kết án tử hình, Song Đan Thiềm là một cung nữ có tài có sắc nhưng bị ruồng bỏ, nàng khuyên Vũ Như Tô  nên nhận lời xây dựng Cửu Trùng đài vì đây là cơ hội để Vũ Như Tô đem tài ra phục vụ đất nước. Vũ Như Tô đã nhận lời và dồn hết sức của mình xây nên Cửu Trùng đài nhưng nó đã làm cho dân chúng chịu thêm nhiều cực khổ. Sau đó nhân dân đã nổi dậy giết Vũ Như Tô còn Cửu Trùng đài thì bị thiêu rụi.

III. BỐ CỤC TÁC PHẨM VĨNH BIỆT CỬU TRÙNG ĐÀI

Tác phẩm có thể chia thành 2 phần như sau:

• Phần 1 (từ lớp I cho đến lớp VI): Cuộc trò chuyện của Vũ Như Tô và Đan Thiềm, cung nữ và nội giám, Vũ Như Tô bàng hoàng nhận ra bị kịch đang cận kề với mình.
• Phần 2 (còn lại): Quân phản loạn thiêu trụi Cửu Trùng Đài và kết án Vũ Như Tô.

IV. HƯỚNG DẪN SOẠN TÁC PHẨM VĨNH BIỆT CỬU TRÙNG ĐÀI

Câu 1: Các mâu thuẫn cơ bản của kịch Vũ Như Tô được thể hiện cụ thể như thế nào trong hồi V? (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 193)

Lời giải chi tiết:

– Mâu thuẫn thứ nhất là giữa phe nổi loạn và phe Lê Tương Dực:

• Phe nổi loạn gồm dân chúng và thợ xây Cửu Trùng Đài.
• Phe đối lập ở trong triều và đứng đầu là Trịnh Duy Sản.
• Đỉnh điểm của sự mâu thuẫn trong hồi V được giải quyết.
• Trịnh Duy Sản cùng Ngô Hạch giết chết Lê Tương Dực, Vũ Như Tô, Đan Thiềm và thiêu trụi Cửu trùng đài.

– Mâu thuẫn thứ hai là quan niệm về nghệ thuật cao siêu, thuần túy muôn đời cùng lợi ích trực tiếp và thiết thực của nhân dân:

• Có nguồn gốc từ nguyên nhân sâu xa: người chiến sĩ thiên tài có khát vọng và hoài bão muốn mang cái đẹp đến cho đời. Làm cho dân tộc tự hào vì một xã hội thối nát khiến người dân lầm than, đói khổ triền miên.
• Hoàn cảnh của đất nước đã không tạo điều kiện cho Vũ Như Tô thực hiện điều ấy.
• Vũ Như Tô đã nghe lời khuyên của Đan Thiềm mượn uy quyền và tiền bạc của Lê Tương Dực để thực hiện lên khát vọng xây dựng công trình nguy nga.
• Niềm khao khát cùng sự sáng tạo, cống hiến ấy lại đối nghịch với thực trạng cùng lợi ích và mong muốn của nhân dân.

⇒ Những mâu thuẫn trên cơ bản đã tác động qua lại với nhau tạo nên mối quan hệ mật thiết.

Câu 2: Phân tích tính cách, diễn biến tâm trạng của Vũ Như Tô và Đan Thiềm trong đoạn trích. (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 193)

Lời giải chi tiết:

– Nhân vật Vũ Như Tô: 

– Ông là người nghệ sĩ chân chính và là người có tài có tâm với nghệ thuật:

• Tài năng của ông được thể hiện qua lời nhân vật khác nhận xét về ông. 
• Ông chỉ vẩy bút thì chim hoa đã hiện lên mảnh lụa, thần tình biến hóa như cảnh hóa công và sai khiến gạch đá như viên tướng cầm quân.
• Ông có thể dựng lên được lâu đài cao cả với nóc vờn mây.

– Vũ Như Tô là người nghệ sĩ có nhân cách cao cả, có chí lớn và có lý tưởng nghệ thuật.

• Ông nghe lời Đan Thiềm xây lên Cửu Trùng đài là vì mục đích nghệ thuật rất cao cả, ông chỉ quan tâm đến nghệ thuật. Trong hồi kịch khi binh lính nổi dậy kết tội và đòi hủy diệt Cửu trùng đài ông vẫn không thể hiểu nổi tại sao lại như vậy, ông đã quá chú ý đến nghệ thuật mà quên đi mất quan hệ của nghệ thuật với cuộc sống. Vũ Như Tô luôn sống trong tâm trạng mơ màng, ảo vọng ông không thể hiểu cũng không thể tin tâm huyết cả đời của mình đối với đất nước lại bị coi thường.

⇒ Người nghệ sĩ đã vỡ mộng trước hiện thực đau xót của đất nước. Nhân dân mà bấy lâu nay đã không nhìn thấy vì ông chỉ chạy theo cái lý tưởng của nghệ thuật cao siêu và thuần túy của muôn đời.

– Nhân vật Đan Thiềm:

– Đan Thiềm là một cung nữ nhưng nàng có tâm, biết trọng người tài và  tôn trọng nghệ thuật. Nàng kính trọng tài năng của Vũ Như Tô và hiểu công việc sáng tạo nghệ thuật của ông. Nhưng Đan Thiềm đã sai và cuối cùng nàng cũng nhận ra rằng chính sai lầm của mình. 

– Trước khi chết nàng đã nhận ra được sự thất bại của giấc mộng lớn mà nàng và Vũ Như Tô mong mỏi thực hiện. Nhìn cảnh Cửu trùng đài bị thiêu trụi và Vũ Như Tô bị giết, nàng vô cùng đau đớn cất lên “Đài lớn tan tành. Ông Cả ơi! Xin cùng ông vĩnh biệt!”.

⇒ Đan Thiềm cùng Vũ Như Tô như hai kẻ tri âm, tri kỷ và có cùng mục đích nghệ thuật cao đẹp nhưng đến cuối cùng lại đều thất bại. Cửu Trùng đài tâm huyết cả đời của hai người bị phá hủy. Hai con người ấy đáng thương và đáng trọng hơn là đáng trách. Tác giả đã thể hiện sự cảm thông cùng sự trân trọng đối với hai con người tri âm tri kỷ mà bất hạnh này.

Câu 3: Mâu thuẫn giữa quan niệm nghệ thuật cao siêu, thuần túy của muôn đời và lợi ích thiết thân của nhân dân chưa được tác giả giải quyết dứt khoát. Điều đó được thể hiện như thế nào ở hồi cuối cùng của vở kịch? Theo anh (chị) nên giải quyết mâu thuẫn ấy như thế nào? (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 193)

Lời giải chi tiết:

Mâu thuẫn giữa quan niệm nghệ thuật cao siêu, thuần túy của muôn đời và lợi ích thiết thân của nhân dân là mâu thuẫn không thể giải quyết vì vậy mà tác giả chưa giải quyết triệt để được mâu thuẫn này là điều dễ hiểu.

• Mâu thuẫn thứ nhất ông giải quyết đó là Lê Tương Dực bị giết, Nguyễn Vũ thì tự sát còn đám cung nữ kẻ nổi loạn nhục mạ, bắt bớ.
• Mâu thuẫn thứ hai ông giải quyết là để cho Vũ Như Tô bị giết mà không hiểu tại sao, Cửu trùng đài bị hủy diệt, Vũ Như Tô và Đan Thiềm chết đã đặt lên một vấn đề lớn giữa nghệ thuật và cuộc sống.

⇒ Qua đoạn trích này tác giả đã giải quyết được phần nào mối quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc sống, nghệ thuật đích thực phải dựa vào quyền lợi của con người. Nghệ thuật chân chính là nghệ thuật được làm vì con người, người nghệ sĩ khi làm nghệ thuật chắc chắn phải chú ý đến điều đó.

Câu 4: Đặc sắc nghệ thuật của kịch Vũ Như Tô được thể hiện qua đoạn trích? (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 193)

Lời giải chi tiết:

Đặc sắc về nghệ thuật của kịch mà Vũ Như Tô thể hiện qua đoạn trích là:

• Mâu thuẫn kịch tập trung dẫn đến cao trào và sự phát triển thành đỉnh điểm với những hành động kịch dồn dập đầy kịch tính.
• Ngôn ngữ kịch điêu luyện và có tính tổng hợp cao.
• Xây dựng nhân vật kịch đặc sắc, khắc họa rõ nét tính cách, miêu tả được tâm trạng qua ngôn ngữ cùng hành động.
• Lời kịch trong hồi V đã được chuyển một cách linh hoạt, tự nhiên và logic liền mạch tạo nên sự hấp dẫn, lôi cuốn người đọc.

V. LUYỆN TẬP 

Câu hỏi: Trong lời đề tựa kịch Vũ Như Tô, Nguyễn Huy Tưởng viết: (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 193)

“Than ôi! Như Tô phải hay những người giết Như Tô phải? Ta chẳng biết. Cầm bút chẳng qua cùng một bệnh với Đan Thiềm”. 

Lời giải chi tiết:

Đây là phần đề mà Nguyễn Huy Tưởng viết ngày 6/2/1942 sau một năm tác phẩm được hoàn thành. Qua phần đề ta có thể hiểu được sự chân thành cùng sự băn khoăn của tác giả. Chính bản thân tác giả cũng đã thừa nhận rằng “ta chẳng biết” nghĩa là ông cũng không có lời giải đáp thỏa đáng, qua vở kịch ta có thể thấy được lý phải và chân lý không hoàn toàn thuộc về bên nào.