I. HOÀN CẢNH SÁNG TÁC TÁC PHẨM “TỨC NƯỚC VỠ BỜ”

Tác phẩm “Tức nước vỡ bờ” được trích từ chương XVIII của tiểu thuyết Tắt đèn- tác phẩm tiêu biểu nhất của nhà văn Ngô Tất Tố

II.TÓM TẮT TÁC PHẨM “TỨC NƯỚC VỠ BỜ”

Gia đình chị Dậu đã dứt ruột bán con mà vẫn chưa đủ tiền nộp sưu, anh Dậu đang ốm cũng bị bọn tay sai xông đến đánh trói, lôi ra đình cùm kẹp. Bị hành hạ, đánh đập sống dở chết dở, người ta cõng anh về nhà trả cho chị. Nhờ bà lão hàng xóm cho bát gạo, chị nấu nồi cháo cho anh húp. Vừa run rẩy đưa bát cháo vào đến miệng, cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng đòi tiền sưu. Chị Dậu hoảng loạn, run rẩy van xin chúng cho khất. Nhưng chúng không nghe,lên giọng quát tháo hầm hè và chuẩn bị lao vào đánh anh Dậu. Chị Dậu xám mặt, vội van xin tha cho chồng nhưng cai lệ đấm chị và toan hành hạ anh Dậu. Chị Dậu xông vào đỡ tay nhưng bị tên cai lệ đánh. Chị đã túm cổ đẩy tên tên cai lệ ngã chổng quèo. Người nhà lí trưởng sấn sổ giơ gậy định đánh thì bị chị Dậu túm tóc lẳng cho một cái ngã nhào ra thềm, khi bị đẩy tới “đường cùng”, chị Dậu đã vùng dậy chống trả quyết liệt, với thái độ bất khuất.

III. BỐ CỤC TÁC PHẨM “ TỨC NƯỚC VỠ BỜ’

Bố cục gồm: 2 phần

– Phần 1 (từ đầu đến… “ăn có ngon miệng hay không”): Cảnh chị Dậu chăm sóc cho chồng.

– Phần 2 ( phần còn lại): Cảnh chị Dậu phản kháng lại.

IV. HƯƠNG DẪN SOẠN VĂN BẢN “TỨC NƯỚC VỠ BỜ’

Câu 1: Khi bọn tay sai xông vào nhà chị Dậu, tình thế của chị lúc đó như thế nào?  (SGK Ngữ Văn 8 Tập 1- trang 32)

Lời giải chi tiết:

– Gia cảnh nhà chị Dậu đã rơi vào đường cùng: Chị phải bán con, bán chó, bánh gánh khoai, chạy vạy tiền nộp sưu cho chồng và người em chồng đã chết.

– Anh Dậu đau ốm tưởng như đã chết, lại bị đánh đập nhiều lần đến ngất đi do thiếu sưu thuế.

– Bọn tay sai sấn sổ xông vào đòi đánh trói và mang anh Dậu đi.

⟹ Tình thế lúc này vô cùng nguy khốn,và đã đến đường cùng .

Câu 2: Phân tích nhân vật cai lệ. Em có nhận xét gì về tính cách của nhân vật này và qua sự miêu tả của tác giả? (SGK Ngữ Văn 8 Tập 1- trang 32)

Lời giải chi tiết:

– Cai lệ: là tên cầm đầu đám lính lệ ở huyện đường, tay sai chuyên đánh người là “nghề” của hắn.

– Cảnh tên cai lệ vào nhà chị Dậu:

• Gõ đầu roi xuống đất, quát tháo bằng giọng khàn khàn.
• Xưng hô vô cùng xấc xược “ông- thằng”

– Bản chất vô cùng hung bạo, dữ tợn: trợn ngược mắt quát, giọng hầm hè, đùng đùng giật phắt thừng, bịch luôn vào ngực chị Dậu, tát vào mặt chị đánh cái bốp.

– Ngôn ngữ của hắn thú tính, hắn chỉ biết thét, quát tháo, hầm hè

– Tàn ác và vô cùng nhẫn tâm, hắn bỏ ngoài tai lời van xin khẩn thiết của chị Dậu

⟹ Cai lệ tuy chỉ là tên tay sai vô danh, mạt hạng nhưng lại vô cùng hống hách, bạo tàn dám làm những chuyện bất nhân, nhân danh “nhà nước”, “phép nước”. Đó cũng là hình ảnh vô cùng chân thực về tầng lớp thống trị bấy giờ: độc ác, hung hãn và không có tính người.

Câu 3: Hãy phân tích diễn biến tâm lí của chị Dậu trong đoạn trích. Theo em, sự thay đổi thái độ của chị Dậu có được miêu tả chân thực, hợp lí không? Qua đoạn trích này, em có nhận xét gì về tính cách của chị?  (SGK Ngữ Văn 8 Tập 1- trang 33)

Lời giải chi tiết:

– Ban đầu chị Dậu sợ hãi, nên rất lễ phép xưng cháu với hắn và gọi hắn bằng ông.

– Khi tên cai lệ hung hãn và đáp lại lời cầu khẩn của chị một cách phũ phàng vô nhân tính, hắn còn “cứ sấn đến để trói anh Dậu” thì chị “tức quá không thể chịu được” đã “liều mạng cự lại”.  Chị đã dùng lí lẽ phân trần, nói lý lẽ tự nhiên “chồng tôi đau ốm…hành hạ” ⟶ xưng hô “tôi” – “ông” ngang hàng, cứng rắn, cảnh cáo kẻ ác.

– Cuối cùng trước sự hung hãn và đểu cảng đến tột cùng của tên cai lệ, chị vô cùng phẫn nộ, xưng bà – mày với tên tay sai mất nhân tính.

– Sau đó chị quật ngã tên tay sai “ngã chỏng quèo”, phản ứng hết sức dữ dội và quyết liệt.

⟹ Sự phản kháng, trỗi dậy của chị Dậu là do uất ức, phẫn nộ và vô cùng căm tức. Hành động của chị là tự phát nhưng bản lĩnh, cương quyết, rất phù hợp với diễn biến tâm lí của nhân vật. Chị Dậu là nhân vật yêu chồng, thương con, tần tảo nhưng mạnh mẽ, bản lĩnh.

Câu 4: Em hiểu thế nào về nhan đề “Tức nước vỡ bờ” được đặt cho đoạn trích? Theo em, đặt tên như vậy có thỏa đáng không? Vì sao? 

(SGK Ngữ Văn 8 Tập 1- trang 33)

Lời giải chi tiết:

– Nhan đề “Tức nước vỡ bờ”:

Tức nước vỡ bờ: Nghĩa đen của thành ngữ này là nếu nước lớn, nhiều thì ắt sẽ vỡ bờ. Trong văn bản này kinh nghiệm dân gian được thể hiện trong thành ngữ bắt gặp sự khám phá đời sống của cây bút hiện thực Ngô Tất Tố. Văn bản không những làm toát lên cái logic hiện thực: tức nước vỡ bờ, có áp bức có đấu tranh, mà còn toát lên cái chân lí: Con đường sống của người dân bị áp bức chỉ có thể là con đường đấu tranh để tự giải phóng, không còn con đường nào khác.

– Cách đặt tên như vậy vô cùng thỏa đáng, vì:

• Xét toàn bộ nội dung tác phẩm thì tác phẩm “Tức nước vỡ bờ” là tên gọi hợp lý phù hợp nhất với diễn biến truyện.
• Tên nhan đề có ý nghĩa khi con người bị áp bức, bóc lột đến cùng cực sẽ phản kháng mạnh mẽ. Sức mạnh đó bắt nguồn từ ý thức nhân phẩm và tình yêu thương gia đình.

Câu 5: Hãy chứng minh nhận xét của nhà phê bình, nghiên cứu văn học Vũ Ngọc Phan: “Cái đoạn chị Dậu đánh nhau với tên cai lệ là một đoạn tuyệt khéo”.  (SGK Ngữ Văn 8 Tập 1- trang 33)

Lời giải chi tiết:

– Tình huống truyện: tình huống vô cùng căng thẳng, thể hiện tập trung cao độ mối xung đột gay gắt ở nông thôn trước cách mạng. Diễn biến mạch truyện dẫn đến tình huống bùng nổ dữ dội đó đã được tác giả diễn tả vô cùng hợp lí, tự nhiên.

– Tình huống truyện giúp bộc lộ tính cách nhân vật rõ nét:

+ Tên cai lệ thô lỗ, đểu giả, hung ác, không có chút tình người nào.

+ Chị Dậu khi thì mềm mỏng tha thiết, khi thì đanh đá, dữ dội,… Diễn biến tâm lí bất ngờ, tự nhiên vô cùng hợp lý.

– Ngôn ngữ đặc sắc: lời ăn tiếng nói hàng ngày đều được sử dụng một cách chân thật, tự nhiên và mang tính khẩu ngữ.

– Đoạn miêu tả cảnh phản kháng giữa chị Dậu với bọn tay sai qua ngòi bút linh hoạt, pha chút hóm hỉnh, độc đáo của tác giả.

⟹ Đoạn “tuyệt khéo” trong tác phẩm “ Tức nước vỡ bờ” thể hiện việc tác giả xây dựng các tuyến nhân vật đối lập, đặc biệt làm hiện hữu hình ảnh người phụ nữ nông dân mạnh mẽ, bản lĩnh, dám đương đầu với bè lũ hung tàn đòi quyền sống trong xã hội bất công, áp bức.

Câu 6: Nhà văn Nguyễn Tuân cho rằng, với tác phẩm Tắt đèn, Ngô Tất Tố đã “xui người nông dân nổi loạn”. Em hiểu thế nào về nhận xét đó? Qua đoạn trích hãy làm sáng tỏ ý kiến của Nguyễn Tuân.  (SGK Ngữ Văn 8 Tập 1- trang 33)

Lời giải chi tiết:

– Phản ánh đúng quy luật của xã hội: có áp bức, có bóc lột tất yếu sẽ có đấu tranh.

–  Nhà văn Ngô Tất Tố đã nhìn thấy sức mạnh đấu tranh tiềm tàng của những người nông dân.

– Hành động phản kháng lại là tự phát, khơi màn cho những sự trỗi dậy đấu tranh sau đó.

– Chỉ có bạo lực, đấu tranh mới giải quyết được sự đàn áp, gông cùm này của chế độ nửa phong kiến thực dân.