I. HOÀN CẢNH SÁNG TÁC TÁC PHẨM “ TÔI ĐI HỌC”

“Tôi đi học” là truyện ngắn in trong tập Quê mẹ, xuất bản năm 1941 của tác giả Thanh Tịnh.

II. TÓM TẮT TÁC PHẨM “TÔI ĐI HỌC”

Tác phẩm “Tôi đi học” được bố cục theo dòng hồi tưởng của nhân vật “tôi” về những kỉ niệm buổi tựu trường. Đó là cảm giác náo nức, hồi hộp, ngỡ ngàng với con đường, bộ quần áo, quyển vở mới, với sân trường, với các bạn, cảm giác vừa xa lạ vừa gần gũi với mọi vật, vừa ngỡ ngàng vừa tự tin vừa nghiêm trang vừa xúc động của nhân vật tôi khi bước vào giờ học đầu tiên.

Cách đọc:

– Tác phẩm “Tôi đi học” là một tác phẩm biểu cảm xen lẫn tự sự, thuộc thể loại truyện ngắn nhưng sức hấp dẫn của nó không thể hiện qua các sự kiện, xung đột nổi bật. Người đọc sở dĩ cảm nhận được cái dư vị ngọt ngào, man mác trong tâm trạng của một cậu bé ngày đầu tiên đến trường là nhờ ngòi bút trữ tình, giàu chất thơ của nhà văn Thanh Tịnh. Vì vậy, khi đọc, cần chú ý:

– Theo dòng hồi tưởng của nhân vật, những cảm xúc, tâm trạng của cậu bé được diễn tả rất sinh động: sự hồi hộp, băn khoăn lo lắng và thậm chí có cả tiếng khóc, đôi chút tiếc nuối vẩn vơ, vừa náo nức vừa bỡ ngỡ.

– Đọc bài văn bằng giọng điệu nhẹ nhàng và trầm lắng, chú ý những đoạn diễn tả các tâm trạng khác nhau: khi thì háo hức, khi thì hồi hộp, lúc lo âu của cậu bé cũng như của các bạn nhỏ. Những câu đối thoại của “ông đốc” cần đọc chậm rãi, khoan thai, thể hiện sự ân cần và niềm nở của những người lớn khi đón các em vào trường.

III.  BỐ CỤC TÁC PHẨM “ TÔI ĐI HỌC”: 

Gồm 3 phần:

– Phần 1 (từ đầu đến… “trên ngọn núi”): Tâm trạng nao nức của nhân vật “tôi” về kỉ niệm của buổi tựu trường đầu tiên.

– Phần 2 (tiếp theo đến… “tôi cũng lấy làm lạ”): Khung cảnh sân trường làng Mĩ Lí ngày tựu trường.

– Phần 3 (phần còn lại) Cảm xúc nhân vật “tôi” khi vào lớp.

IV. HƯỚNG DẪN SOẠN BÀI TÁC PHẨM “ TÔI ĐI HỌC”

Câu 1: Những gì đã gợi lên trong lòng nhân vật “tôi” kỉ niệm về buổi tựu trường đầu tiên? Đọc toàn bộ truyện ngắn, em thấy những kỉ niệm này được nhà văn diễn tả theo trình tự nào? (SGK ngữ văn 8 tập 1- trang 9)

Lời giải tham khảo:

– Những điều đã gợi lên trong lòng nhân vật “tôi” kỉ niệm về buổi tựu trường đầu tiên: thời tiết cuối thu, lá rụng nhiều ngoài đường, trên không trung có những đám mây bàng bạc

–  “Tôi đi học” bố cục theo dòng hồi tưởng của nhân vật “tôi”. Từ hiện tại tác giả nhớ về quá khứ. Những kỉ niệm của buổi tựu trường đầu tiên trong đời nhân vật “tôi” được tác giả diễn tả theo trình tự như sau:

• Từ sự biến chuyển của trời đất vào cuối thu (thời điểm ngày khai trường) và hình ảnh mấy em nhỏ rụt rè núp dưới nón mẹ lần đầu tiên đi đến trường khiến tác giả nhớ lại những kỉ niệm trong sáng, hồn nhiên của mình ngày xưa.
• Tâm trạng của nhân vật “tôi” trên đường cùng mẹ đến trường.
• Tâm trạng của nhân vật “tôi” khi nhìn ngôi trường khi nhìn mọi người và các bạn, khi nghe gọi tên mình và phải rời tay vòng tay dịu dàng của mẹ để vào lớp học.
• Tâm trạng của nhân vật “tôi” khi ngồi vào chỗ ngồi của mình trong lớp học và bắt đầu vào tiết học đầu tiên của mình. 

Câu 2: Tìm những hình ảnh, chi tiết chứng tỏ tâm trạng hồi hộp, cảm giác bỡ ngỡ của nhân vật “tôi” khi cùng mẹ đi trên đường đến trường, khi nghe gọi tên và phải rời bàn tay mẹ cùng các bạn đi vào lớp, khi ngồi trong lớp đón giờ học đầu tiên? (SGK ngữ văn 8 tập 1- trang 9)

Lời giải tham khảo:

– Con đường đã quen đi lại nhiều lần, bỗng dưng thấy lạ, cảnh vật xung quanh đều thay đổi hay do trong lòng mình có sự thay đổi lớn.

– Cảm thấy mình thật trang trọng, đứng đắn trong chiếc áo vải dù đen dài trên tay là hai quyển vở mới tinh.

– Nắm lại vở cẩn thận, tuy còn nhiều lúng túng nhưng vẫn muốn thử sức mình nên xin mẹ được cầm cả bút và thước như các bạn khác.

– Cảm thấy sân trường Mĩ Lí dày đặc cả người. Người nào cũng sạch sẽ, gương mặt luôn vui tươi và sáng sủa.

– Cảm thấy mình bé nhỏ trước ngôi trường rộng lớn oai nghiêm xinh xắn, nhân vật “tôi” cảm giác lo sợ vẩn vơ.

– Cảm thấy tim ngừng đập khi chờ nghe gọi tên mình. Nghe gọi đến tên, cậu bé mới tự nhiên giật mình lúng túng

– Lo lắng khi sắp phải rời bàn tay dịu dàng của mẹ, nức nở khóc khi cảm thấy mình bước vào một thế giới mới cách xa mẹ hơn bao giờ hết.

– Cảm giác vừa xa lạ mà vừa gần gũi với mọi vật, với người bạn tí hon ngồi bên cạnh.

– Vừa bờ ngỡ vừa tự tin, cậu bé  bước vào tiết học đầu tiên trong đời mình.

Câu 3: Em có cảm nhận gì về thái độ, cử chỉ của những người lớn “ông đốc”, thầy giáo đón nhận học trò mới, các phụ huynh) đối với các em bé lần đầu đi học? (SGK ngữ văn 8 tập 1- trang 9)

Lời giải tham khảo:

– Thái độ và cử chỉ của “ông đốc”:

•     nhìn học trò hiền từ, căn dặn nhẹ nhàng
•     nhẫn nại chờ đợi, giàu lòng yêu trẻ

– Thầy giáo trẻ tươi cười, niềm nở, đón các em học sinh vào lớp

– Các bậc phụ huynh chuẩn bị kỹ lưỡng cho con, đưa con tới trường, lưu luyến khi con mình vào lớp học.

⟹ Tất cả người lớn đều dành sự quan tâm và yêu thương, chăm sóc đặc biệt đối với thế hệ trẻ những mầm non của đất nước.

Câu 4: Tìm và phân tích các hình ảnh so sánh được nhà văn sử dụng trong truyện ngắn? (SGK ngữ văn 8 tập 1- trang 9)

Lời giải tham khảo:

– Hình ảnh so sánh: ” Tôi quên thế nào được cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi … giữa bầu trời quang đãng” ⟶ những cảm nhận trong sáng và hồn nhiên trong ngày đầu đi học của nhân vật tôi

– “Ý nghĩ ấy thoáng qua trong trí óc tôi nhẹ nhàng như một làn mây lướt ngang” ⟶ ý thức về sự trưởng thành, tự lập thoáng xuất hiện trong nhân vật tôi

– ” Trước mắt tôi sân trường làng Mĩ Lí trông vừa xinh xắn, oai nghiêm… đình làng Hòa Ấp” ⟶ cảm nhận rõ ràng vẻ đẹp, sự oai nghiêm của ngôi trường Mĩ Lí 

– ” Họ như những con chim con đứng bên bờ tổ…còn ngập ngừng e sợ” ⟶ sự non nớt, ngỡ ngàng cả những khao khát vươn xa của học trò.

– ” Họ thèm vụng và ước ao thầm… phải rụt rè trong cảnh lạ” ⟶ ước muốn được trưởng thành, cứng cáp hơn.

Câu 5: Nhận xét về đặc sắc nghệ thuật và sức cuốn hút của tác phẩm.(SGK ngữ văn 8 tập 1- trang 9)

Lời giải tham khảo:

– Đặc sắc nghệ thuật của tác phẩm “ Tôi đi học”

• Truyện kể hồi ký với trình tự thời gian và cảm xúc của nhân vật ” tôi” hết sức tự nhiên, trong sáng.
• Những hình ảnh so sánh và nhân hóa đầy thi vị
• Giọng văn nhẹ nhàng và trong sáng diễn tả trọn vẹn cảm xúc chân thật của đứa trẻ lần đầu đi học.
• Chạm tới lòng người đọc bằng chính những trải nghiệm cảm xúc chung nhất của bất kì ai trong ngày đầu tiên đi học.

– Sức hút của tác phẩm từ:

• Tình huống truyện hấp dẫn
• Cảm xúc trong sáng, chân thật của nhân vật ‘tôi’
• Hình ảnh đẹp đẽ, rất gần gũi.

V. LUYỆN TẬP

Trả lời câu 1: Phát biểu cảm xúc của em về dòng cảm xúc của nhân vật “tôi” trong truyện ngắn Tôi đi học (SGK ngữ văn 8 tập 1- trang 9)

Trả lời:

Một lối viết giản dị, nhưng đầy lôi cuốn tác giả Thanh Tịnh đã đưa người đọc vào một không gian trong lành và dịu êm nhất. Nhân vật tôi hoài tưởng lại và “không thể nào quên được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi như mấy cành hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng”.

Trong dòng hoài tưởng ấy nhân vật “tôi” đã lâng lâng với khung cảnh của mùa thu “một buổi mai đầy sương thu và gió lạnh. Mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đường làng dài và hẹp. Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: Hôm nay tôi đi học”. Có lẽ không ai có thể quên đi được giây phút đầu tiên nép sau lưng mẹ đến trường, và nhân vật “tôi” cũng vậy. Cảm xúc tuôn trào một cách tự nhiên đầy xúc động, gieo vào lòng người đọc những bồi hồi khó quên. Có một sự thay đổi lớn trong suy nghĩ và hành động “Tôi không lội qua sông thả diều như thằng Quí và không ra đồng nô hò như thằng Sơn nữa”. Điều này chứng tỏ nhân vật “tôi” đã thực sự trưởng thành và lớn lên nhờ việc “Hôm nay tôi đi học”.

Bằng cách diễn tả tâm lí nhân vật tinh tế, đầy lôi cuốn, Thanh Tịnh đã tái diễn lại đoạn hội thoại giữa nhân vật “tôi” và mẹ trong ngày đầu đến trường. Những ý nghĩ vừa ngây ngô vừa dễ thương khiến cho người đọc khó có thể quên được.

Cảm xúc của nhân vật “tôi” khi được đặt chân đến ngôi trường làng Mĩ Lí được tác giả diễn tả chân thực, sinh động và giàu cảm xúc. Có thêm một sự thay đổi, một sự so sánh giữa khoảng thời gian trước khi đi học. Chính sự so sánh khác nhau này khiến “tôi” trưởng thành hơn. Ngôi trường trong mắt cậu bé “trường Mỹ Lí vừa xinh xắn vừa oai nghiêm như cái đình Hòa Ấp. Sân nó rộng, mình nó cao hơn những buổi trưa hè đầy vắng lặng. Lòng tôi đâm ra lo sợ vẩn vơ”. Liệu rằng cậu bé đang lo sợ điều gì? Có lẽ lo sợ vì những năm tháng ngồi trên ghế nhà trước có học tốt không, có vi phạm điều gì không và rất nhiều rất nhiều điều nữa. Một sự chân thật tinh nghịch. Nhân vật “tôi’ đã tinh tế quan sát xung quanh “chung quanh những cậu bé vụng về lúng túng như tôi, các cậu chỉ theo sức mạnh dìu các cậu tới trước. Nói các cậu không đứng lại càng đúng hơn nữa. Vì hai chân các cậu cứ dềnh dàng mãi. Hết co lên một chân, các cậu lại duỗi mạnh như đá một quả banh tưởng tưởng…” Hình như tâm trạng của những cậu bé cô bé lần đầu tiên đi học đều như vậy, ngơ ngác và sợ hãi.Tuy nhiên hình ảnh của thầy hiệu trưởng “hiền từ và cảm động” khiến cho cậu bé và những cô cậu học trò khác cảm thấy yên tâm hơn rất nhiều. Hình ảnh thầy và tiếng trống trường trong buổi học đầu tiên đã đánh dấu một bước ngoặt mới trong cuộc đời của các em. Đặc biệt “bàn tay dịu dàng đẩy tôi tới trước” của người mẹ đã khiến cho cậu bé can đảm và tự tin hơn. Những giọt nước mắt, những tiếng khóc thút thít ấy có lẽ là những khoảnh khắc lưu giữ mãi trong lòng nhân vật “tôi”, hay nói đúng hơn là lòng tác giả một cách chân thực và sâu sắc nhất. Hình ảnh tuổi thơ lúc ấy như ùa về “tôi đưa mắt thèm thuồng nhìn theo cánh chim. Một kỉ niệm cũ đi bẫy chim giữa cánh đồng lúa bay trên bờ sông Viêm sống lại đầy trong tâm trí thôi. Nhưng tiếng phấn của thày gạch mạnh trên bảng đen đưa tôi về cảnh thật”. Một dòng suy nghĩ trong sáng và đáng trân trọng của cậu bé sắp phải bước sang giai đoạn mới trong cuộc đời vì: Tôi đi học.

Thanh Tịnh như một người chèo lái con thuyền cảm xúc, đưa những người đọc trở về với những kí ức của ngày đầu tiên đi học. Lời văn mượt mà, nhẹ nhàng mà sâu sắc đã khiến người đọc không thể nào quên được năm tháng đó.

Trả lời câu 2: Viết bài văn ngắn ghi lại ấn tượng của em trong buổi đến trường khai giảng lần đầu tiên. (SGK ngữ văn 8 tập 1- trang 9)

Trả lời:

1. Mở bài: Giới thiệu chung về buổi tựu trường

2. Thân bài

– Cảm nhận về không khí, thời tiết và quang cảnh.

– Ấn tượng về con người: bạn bè, thầy cô

– Cảm xúc của bản thân về lễ chào cờ, buổi học đầu tiên 

3. Kết bài: Tổng kết vấn đề. Có thể so sánh những cảm xúc lúc đó những buổi tựu trường sau đó.

Bài tham khảo:

 Thấm thoát đã bước sang mùa thu. Không còn tiếng ve ngân của những trưa hè oi ả nóng nực. Không còn “…Chín mươi ngày nhảy nhót đồng quê – Ôi! Cả một mùa xuân trong mùa hạ” nữa. Có vẻ như ngày khai giảng năm học đã đến sớm hơn mọi năm. Bất chợt, những cảm xúc và kí ức ngây ngô về ngày khai trường đầu tiên của tôi lại như ùa về nhắc nhở tôi kỉ niệm của một thời đã qua.

Tôi vẫn nhớ hôm ấy – một buổi đầy gió và mưa rào. Tôi phải cùng mẹ đến trường tham dự lễ khai giảng của năm học mới. Hôm đó tôi dậy rất sớm. Có lẽ vì tôi thấy mình đã khôn lớn và lý do quan trọng hơn đó là hôm nay là ngày khai trường đầu tiên trong cuộc đời tôi. Tôi mặc bộ đồng phục mới mà bố tôi đã mua cho tôi và chuẩn bị cặp sách. Mẹ giúp tôi đeo cặp vào lưng và mặc bộ áo mưa màu xanh tôi yêu thích, mẹ khoác áo mưa vào rồi dắt tay tôi đi qua màn mưa. Mưa rơi rả rích, trời âm u và xám xịt. Con đường trở nên lầy lội và sũng nước. Mưa không lớn cũng chẳng nhỏ nhưng dai dẳng mãi không dứt. Mưa cứ rơi mãi, rơi mãi không dứt như tâm trạng của tôi lúc ấy: tôi không sợ mà lo lắng, háo hức và nôn nao chờ đợi. Chờ đợi những gì mà tôi chuẩn bị trải qua: đó là ngày đầu tiên tham dự buổi khai trường năm học mới. Tôi vẫn nép vào lòng mẹ, bước từng bước qua từng con hẻm quanh co quen thuộc mà lòng cảm thấy lạ lẫm vô cùng. Con hẻm này tôi qua lại hằng ngày nhưng hôm nay tâm trạng của tôi đã bị xáo trộn, một điều lớn lao và mới mẻ đang đến với tôi: tôi đã vào lớp một, tôi đã là người lớn thật rồi. Tôi khẽ liếc nhìn những cảnh vật xung quanh đã gắn bó với tôi suốt thời thơ ấu: giàn hoa tigon hồng nhạt e ấp trong màn mưa của nhà bác Tư hàng xóm mà tôi vẫn thường hái về chơi trò cô dâu chú rể với mấy đứa bạn trong xóm, cây mận xù xì đang lắc lư những chùm quả chín đỏ rực đung đưa trong màn mưa như nói lời chúc mừng tôi ngày đầu đến lớp.Ra khỏi con hẻm nhỏ là con đường tấp nập, đông vui. Những chị học sinh thướt tha trong tà áo dài trắng, những anh chị khăn quàng đỏ thắm trên vai, tôi đặc biệt chú ý những bạn cùng lứa với tôi áo quần tinh tươm sạch sẽ rụt rè nắm lấy tay mẹ đến trường. Dù mưa vẫn còn tí tách rơi từng giọt trên mái hiên của những ngôi nhà hai bên đường nhưng vẫn không làm cho nụ cười trên môi của các học sinh mừng ngày tựu trường kém tươi tắn hơn. Mẹ khẽ lay tay tôi và nói: “Đến trường rồi kìa con!” A, trường tôi đây rồi! Trông thật to lớn và đồ sộ. Ngôi trường mới không giống như trường mẫu giáo của tôi. Trường to lớn và đồ sộ hơn rất nhiều. Trước cổng trường có một tấm bảng đề chữ màu xanh biển rất to, tôi lẩm nhẩm đánh vần: “Trường tiểu học Văn Khê” đúng như mẹ kể cho tôi mấy ngày trước. Tôi vẫn nhớ rất rõ là mình học lớp 1-D cô Thiều làm chủ nhiệm, cô dìu tay tôi vào lớp và xếp chỗ ngồi. Tôi bịn rịn buông tay mẹ và chợt cảm giác hụt hẫng lo lắng chiếm lấy tâm hồn tôi lúc ấy. Tôi nhìn các bạn chung quanh mình trông ai cũng lạ lẫm, lúc này tôi chợt ước rằng là mình đã quen các bạn trong lớp. Tôi còn nhớ như in cảm giác bỡ ngỡ rụt rè khi mọi người, mọi vật xung quanh mình đều lạ lẫm khác lạ.Nhưng trong lớp có nhiều bạn rất hòa đồng thân thiện, các bạn tươi cười chào đón tôi. Tôi thấy thật ngưỡng mộ các bạn ấy. Cô giáo yêu cầu phụ huynh ra về để lớp bắt đầu giờ học,tôi chào mẹ qua khung cửa sổ. Không biết do mưa ngoài trời hay là nước mắt đã làm mắt tôi nhòe đi. Có bạn khóc to lên gọi bố, gọi mẹ khi thấy bố mẹ đi về. Mưa tạnh, gió nhẹ mơn man thổi bay mái tóc tôi. Nắng ấp áp xuyên qua kẽ lá. Buổi lễ khai giảng tạm hoãn giờ đã bắt đầu cô giáo dẫn chúng tôi xếp hàng theo từng tốp. Lá cờ đỏ sao vàng bay phấp phới được kéo lên trong bài hát Quốc ca trầm hùng, cô hiệu trưởng trang trọng đọc báo cáo và mục tiêu cho năm học mới. Cả trường vang lên những tiếng vỗ tay giòn giã. Đám học trò lớp một chúng tôi cũng bắt chước các anh  các chị khóa trên mà vỗ tay. Sự rụt rè đã dần biến mất,giờ phút thiêng liêng đã đến, cô hiệu trưởng đánh ba hồi trống khai giảng năm học mới. Chính tiếng trống ấy như khởi đầu tương lai cho tôi qua con đường học vấn và nó đánh dấu một bước ngoặc rất lớn trong cuộc đời tôi.

Đã mười năm trôi qua. Giờ tôi đã không còn là cô bé lớp một ngày nào nữa. Nhưng những kỉ niệm ngày ấy chưa bao giờ phai nhòa mà nó theo năm tháng vẫn vương vấn mãi trong tôi một thời thơ ấu, thời trong sáng và những kỉ niệm ngây thơ và mùa thu khai trường năm ấy.