Ibaitap: Đoạn trích “Thúy Kiều báo ân báo oán”  miêu tả cảnh Thúy Kiều đền ơn đáp nghĩa những người đã cưu mang, giúp đỡ mình trong cơn hoạn nạn, đồng thời trừng trị những kẻ bất nhân và tàn ác. Qua ngòi bút sắc sảo của tác giả Nguyễn Du, chúng ta thấy được tấm lòng nhân nghĩa vị tha của Kiều và ước mơ chính nghĩa của nhân dân: con người bị áp bức đau khổ vùng lên, cầm lấy cán cân công lý.

I. BỐ CỤC CỦA “THÚY KIỀU BÁO ÂN BÁO OÁN”

Được chia thành 2 phần:

– Phần 1 (12 câu đầu tiên ): Thúy Kiều báo ân.

– Phần 2 (22 câu còn lại): Thúy Kiều báo oán.

II. HƯỚNG DẪN SOẠN BÀI “THÚY KIỀU BÁO ÂN BÁO OÁN”

Câu 1: (SGK Ngữ văn 9, tập 1 –  trang 108)

a) Qua lời Kiều nói với Thúc Sinh, em thấy Kiều là người thế nào?

b) Tại sao khi trả ơn Thúc Sinh, Kiều lại nói với Thúc Sinh về Hoạn Thư? Có sự khác nhau như thế nào trong ngôn ngữ của Kiều nói với Thúc Sinh và khi nói về Hoạn Thư.

Lời giải tham khảo:

a) Lời nói của Thúy Kiều với Thúc Sinh, qua đó ta thấy Thúy Kiều là người trọng nghĩa, rõ ràng trong mọi chuyện:

• Nàng cảm tạ ân đức Thúc Sinh vì đã chuộc nàng ra khỏi lầu xanh: gấm trăm cuốn, bạc nghìn cân.
• Thúy Kiều nhận định Hoạn Thư là kẻ quỷ quái tinh ma, sẽ có ngày bị trừng phạt (phen này là kẻ cắp bà già gặp nhau).

b)-Trong khi báo ân Thúc Sinh,Thúy Kiều nhắc đến Hoạn Thư vì bao nhiêu khổ đau của nàng đều là do Hoạn Thư gây ra. 

– Từ ngữ Thúy Kiều khi báo ân với Thúc Sinh là những từ Hán Việt trang trọng: nghĩa, chữ tòng, cố nhân, tạ.

– Còn từ ngữ Thúy Kiều khi nói về Hoạn Thư dùng lời lẽ nôm na, thành ngữ dân gian: quỷ quái tinh ma, kẻ cắp bà già, kiến bò miệng chén.

→ Hành động trừng phạt theo quan điểm nhân dân đều được diễn đạt bằng lời ăn tiếng nói của nhân dân

Câu 2: (SGK Ngữ văn 9, tập 1 –  trang 108)

– Những lời đầu tiên Kiều nói với Hoạn Thư có giọng điệu thế nào?

– Thái độ của Kiều qua giọng điệu ấy?

Lời giải tham khảo:

– Giọng điệu của Thúy Kiều trong đoạn trích báo oán thể hiện sự mỉa mai dành cho Hoạn Thư.

• Khi Hoạn Thư bị đưa đến như một phạm nhân, Thúy Kiều vẫn chào hỏi và vẫn dùng xưng hô cũ “tiểu thư” dù vị thế hai người đã hoàn toàn thay đổi.
• Sau khi dành sự mỉa mai cho Hoạn Thư, Kiều chỉ đích danh con người ác độc, nham hiểm xưa nay hiếm có (Đàn bà dễ có mấy tay- Đời xưa mấy mặt đời này mất gan)

– Liên tiếp dùng các từ ngữ theo nghệ thuật hoán dụ (tay, mặt, gan), khẳng định Hoạn Thư là con người ghê gớm.

• Thúy Kiều nêu ra quy luật ác giả ác báo

→ Thúy Kiều thẳng tay trừng trị Hoạn Thư, dứt khoát và rõ ràng.

Câu 3: Trước thái độ của Kiều, Hoạn Thư đã xử trí ra sao? (SGK Ngữ văn 9, tập 1 –  trang 108)

Lời giải tham khảo:

– Trước thái độ của Thúy Kiều, Hoạn Thư vô cùng hoảng hốt và sợ hãi:

• Sợ hãi đến mức “hồn lạc phách siêu”.
• Bằng sự khôn ngoan, mụ lấy lại được bình tĩnh để xin gỡ tội.

– Hoạn Thư lấy lý lẽ:

• Đầu tiên là tự nhận và nói về thân phận đàn bà, Hoạn Thư than rằng với Thúy Kiều cùng giới, cùng đều chịu thiệt thòi.
• Hoạn Thư cho rằng chuyện ghen tuông là lẽ thường tình, là điều không thể tránh khỏi.
• Hoạn Thư nhắc tới việc đã nương tay cho Thúy Kiều: cho ra gác đình viết kinh, khi Kiều bỏ trốn cũng không cho người bắt lại.
• Hoạn Thư tỏ vẻ “hồn lạc phách xiêu” trước mặt và mong sự khoan hồng từ Kiều.

– Bằng lời lẽ không ngoan, lọc lõi tác động tới Thúy Kiều, khiến nàng từ việc muốn trừng phạt báo thù, Kiều đã tha cho Hoạn Thư

– Qua đó thấy được Hoạn Thư là người “sâu sắc nước đời”, không những làm “chàng Thúc phải ra người bó tay” mà chính Kiều cũng ở vào hoàn cảnh khó xử: “Tha ra thì cũng may đời- Làm ra thì cũng ra người nhỏ nhen”. Tuy nhiên, Kiều đã vượt qua hoàn cảnh khó xử bằng tấm lòng nhân hậu, tha cho Hoạn Thư.

Câu 4: Vì sao Thúy Kiều tha bổng cho Hoạn Thư? Những lời cuối cùng Kiều nói cho thấy nàng là người thế nào? (SGK Ngữ văn 9, tập 1 –  trang 108)

Lời giải tham khảo:

Thúy Kiều tha bổng cho Hoạn Thư vì:

– Lý lẽ khôn ngoan của Hoạn Thư khi trình bày lý do xin tha tội:

• Ghen tuông là lẽ thường tình, trong tình huống chung chồng không thể đối xử khác.

– Hoạn Thư thừa nhận tội lỗi của mình trước Kiều.

– Hoạn Thư xin Kiều khoan hồng: “còn nhờ lượng bể thương bài nào chăng”, nếu Thúy Kiều không tha cho Hoạn Thư sẽ bị mang tiếng nhỏ nhen, cố chấp.

– Ngoài ra đây cũng là dụng ý của tác giả Nguyễn Du, không để Thúy Kiều trừng phạt dã man như trong truyện của Thanh Tâm Tài Nhân, mà độ lượng và khoan hồng.

Câu 5: Phân tích tính cách Kiều và Hoạn Thư (SGK Ngữ văn 9, tập 1 –  trang 108)

Lời giải tham khảo:

– Thúy Kiều là người trọng ân nghĩa: báo ân người giúp đỡ, kẻ có oán phải chịu tội thích đáng, chính tính cách rộng lượng, không cố chấp ấy khiến kẻ như Hoạn Thư phải tâm phục, khẩu phục:

• Dù rằng Thúc Sinh không bảo vệ được Thúy Kiều nhưng vẫn nhớ và đền ơn.
• Còn với Hoạn Thư, Kiều kiên quyết trừng phạt, nhưng trước thái độ khôn ngoan, xin tha bổng, Kiều vẫn tha bổng cho Hoạn Thư.

– Hoạn Thư là người nham hiểm, độc ác nhưng khôn ngoan, xảo quyệt:

• Bản chất của Hoạn Thư ác độc, ranh mãnh: từng hành hạ Kiều đến mức đau đớn, ê chề.
• Là người “bên ngoài thơn thớt nói cười/ Mà trong nham hiểm giết người không dao”
• Là kẻ quỷ quyệt, xảo trá, luồn cúi khiến Thúy Kiều xuôi lòng tha bổng

III.LUYỆN TẬP

Phân tích những biểu hiện đa dạng nhưng hợp lý, nhất quán trong tính cách của Thúy Kiều và Hoạn Thư.

Lời giải tham khảo:

– Nhân vật Thúy Kiều:

• Là người yêu ghét rành mạch, rõ ràng, lúc ôn hòa, khi thì cương quyết, cứng rắn: nàng trả ơn nghĩa cho Thúc Sinh, ngược lại trừng phạt Hoạn Thư, kẻ đã từng ác độc với nàng.
• Là người hành động có tính đạo lý: người hiểu đạo lý, tha cho Hoạn Thư vì lý lẽ Hoạn Thư

– Nhân vật Hoạn Thư:

• Hoạn Thư trước sau đều là người khôn ngoan, là kẻ lắm mưu nhiều kế.
• Dù run sợ trước lời buộc tội của Thúy Kiều, Hoạn Thư vẫn tìm được cách bao biện để bản thân thoát tội.