IBAITAP: Cùng ibaitap đến với bài học “Nước đại việt ta (trích Bình Ngô Đại Cáo)” để thấy được ý thức dân tộc đã phát triển tới trình độ cao và phần nào hiểu được vài nét đặc sắc nghệ thuật của áng thiên cổ hùng văn.

I. HOÀN CẢNH SÁNG TÁC TÁC PHẨM NƯỚC ĐẠI VIỆT TA

Vào đầu năm 1428 sau khi quân ta đại thắng, Nguyễn Trãi đã nhận lệnh vua Lê Lợi soạn thảo Bình Ngô đại cáo để thông cáo với toàn dân về sự kiện có ý nghĩa trọng đại này.

II. TÓM TẮT TÁC PHẨM NƯỚC ĐẠI VIỆT TA

Có ý nghĩa như một bản tuyên ngôn độc lập: Nước ta là đất nước có nền văn hiến lâu đời, có lãnh thổ và có phong tục riêng, có chủ quyền và cả truyền thống lịch sử những kẻ xâm phạm là phản nhân nghĩa nhất định chúng sẽ thất bại.

III. BỐ CỤC TÁC PHẨM NƯỚC ĐẠI VIỆT TA

Tác phẩm có bố cục 3 phần như sau:

• Phần 1 (2 câu thơ đầu): Tư tưởng nhân nghĩa.
• Phần 2 (8 câu thơ tiếp): Nêu lên chân lí độc lập của dân tộc.
• Phần 3 (đoạn còn lại): Trình bày kết quả.

IV. HƯỚNG DẪN SOẠN TÁC PHẨM NƯỚC ĐẠI VIỆT TA

Câu 1: Đoạn trích là phần mở đầu Bình Ngô đại cáo. Đoạn này có ý nghĩa nêu tiền đề cho toàn bài, tất cả nội dung được phát triển về sau đều xoay quanh tiền đề đó. Theo em, khi nêu tiền đề, tác giả đã khẳng định những chân lý nào? (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 69)

Lời giải chi tiết:

Khi nêu lên tiêu đề tác giả đã khẳng định những chân lý sau:

• Nước Đại Việt ta có nền văn hiến lâu đời.
• Nước Đại Việt ta có cương vực lãnh thổ riêng.
• Nước Đại Việt ta có phong tục tập quán.
• Nước Đại Việt ta có lịch sử riêng và chế độ riêng.

Câu 2: Qua hai câu “Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân – Quân điếu phạt trước lo trừ bạo”, có thể hiểu cốt lõi tư tưởng nhân nghĩa của Nguyễn Trãi là gì? Người dân mà tác giả nói tới là ai? Kẻ bạo ngược mà tác giả nói tới là kẻ nào? (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 69)

Lời giải chi tiết:

– Cốt lõi tư tưởng nhân nghĩa của Nguyễn Trãi là “yên dân” và “trừ bạo”. Yên dân là làm cho nhân dân được hưởng thái bình và hạnh phúc mà muốn yên dân thì trước tiên phải diệt trừ hết bọn tàn bạo.

– Người dân mà Nguyễn Trãi nói đến ở đây chính là những người dân Đại Việt đang phải chịu biết bao đau khổ dưới ách thống trị của giặc Minh. Như vậy có thể thấy khái niệm nhân nghĩa của Nguyễn Trãi gắn liền với lòng yêu nước và gắn liền với cả quốc gia, dân tộc.

– Kẻ bạo ngược mà Nguyễn Trãi nói đến ở đây chính là bọn giặc Minh.

Câu 3: Để khẳng định chủ quyền độc lập dân tộc, tác giả đã dựa vào những yếu tố nào? (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 69)

Nhiều ý kiến cho rằng ý thức dân tộc ở đoạn trích Nước Đại Việt ta là sự tiếp nối và phát triển ý thức dân tộc ở bài thơ Sông núi nước Nam vì sao? Để trả lời câu hỏi này, hãy tìm hiểu xem những yếu tố nào đã được nói tới trong Sông núi nước Nam và những yếu tố nào mới được bổ sung trong Nước Đại Việt ta.

Lời giải chi tiết:

– Để khẳng định chủ quyền độc lập dân tộc, tác giả đã dựa vào các yếu tố: nền văn hiến lâu đời, cương vực lãnh thổ, phong tục tập quán, lịch sử riêng và chế độ riêng. Với những yếu tố cơ bản này Nguyễn Trãi đã đưa ra một khái niệm khá hoàn chỉnh về quốc gia và dân tộc.

– So với ý thức về quốc gia dân tộc trong bài Sông núi nước Nam, thì ở Nguyễn Trãi ta có thể thấy nó vừa có sự kế thừa và vừa có sự phát huy, hoàn thiện. Ý thức về nền độc lập dân tộc thể hiện trong bài thơ Sông núi nước Nam được xác định ở hai phương diện đó là: lãnh thổ và chủ quyền. Còn trong bài Nước Đại Việt ta, ý thức dân tộc đã được phát triển cao, sâu sắc và toàn diện. Ngoài lãnh thổ và chủ quyền, ý thức về độc lập dân tộc còn được mở rộng và bổ sung thành các yếu tố mới như: nền văn hiến lâu đời, phong tục tập quán riêng và truyền thống lịch sử anh hùng. Có thể nói rằng ý thức dân tộc đến thế kỉ XV đã được phát triển sâu sắc và toàn diện hơn nhiều so với thế kỉ X.

Câu 4: Hãy chỉ ra những nét đặc sắc nghệ thuật của đoạn trích và phân tích tác dụng của chúng. (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 69)

Lời giải chi tiết:

Những nét đặc sắc nghệ thuật cùng tác dụng của chúng trong đoạn trích là:

• Sử dụng nhiều lớp từ ngữ diễn đạt tính chất hiển nhiên vốn có từ lâu đời của nước Đại Việt ta như: từ trước, vốn xưng, đã lâu, đã chia, cũng khác.
• Biện pháp so sánh kết hợp với liệt kê tạo hiệu quả cao trong lập luận.
• Những câu văn biền ngẫu chạy song song liên tiếp với nhau giúp nội dung nghệ thật cùng chân lý mà tác giả muốn khẳng định chắc chắn và rõ ràng hơn.

Câu 5: Sức thuyết phục của văn chính luận Nguyễn Trãi là ở chỗ kết hợp giữa lí lẽ và thực tiễn. Qua đoạn trích trên, hãy chứng minh. (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 69)

Lời giải chi tiết:

Sức thuyết phục của văn chính luận Nguyễn Trãi là ở chỗ kết hợp chặt chẽ giữa lí lẽ và thực tiễn, điều này quả đúng là vậy. Nguyễn Trãi đã tự tin, khẳng định truyền thống văn hiến lâu đời của nước Đại Việt ta. Người dân Đại Việt ta có chủ quyền và thuần phong mỹ tục riêng làm nên hai miền Nam – Bắc khác biệt. Ta cũng có nền độc lập vững vàng được xây dựng bằng những trang sử vẻ vang. So với bài thơ Nam quốc sơn hà thì khái niệm của Nguyễn Trãi hoàn thiện hơn rất nhiều. Một khái niệm chung chung trừu tượng về sức mạnh nhân nghĩa đã được Nguyễn Trãi làm cho sinh động bằng chính thực tiễn lịch sử oai hùng của dân tộc.

Câu 6: Thử khái quát trình tự lập luận của đoạn trích Nước Đại Việt ta bằng một sơ đồ. (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 69)

Lời giải chi tiết:

V. LUYỆN TẬP

Câu hỏi: Trên cơ sở so sánh với bài thơ Sông núi nước Nam, hãy chỉ ra sự tiếp nối và phát triển của ý thức dân tộc trong đoạn trích Nước Đại Việt ta. (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 70)

Lời giải chi tiết:

Mở bài: Dẫn dắt và nêu lên vấn đề cần nghị luận.

Thân bài:

– Cả 2 văn bản đều thể hiện chung khát vọng về tự do và độc lập bằng những lời khẳng định chắc chắn dõng dạc về chủ quyền của dân tộc, chính vì thế mà chúng được coi là bản tuyên ngôn độc lập của dân tộc.

– Tác phẩm Nam Quốc sơn hà được ra đời trong thế kỷ XI trong cuộc kháng chiến chống Tống và khẳng định chủ quyền thông qua hai yếu tố như lãnh thổ và chủ quyền. Còn tác phẩm Nước Đại Việt ta ngoài hai yếu tố trên còn bổ sung thêm các yếu tố về văn hiến, về phong tục tập quán, về lịch sử và về cả những anh hùng hào kiệt.

⇒ Thể hiện được sự kế thừa, phát triển về ý thức dân tộc Đại Việt từ thế kỉ XI đến thế kỉ XV.

Kết bài: Khẳng định tư tưởng về dân tộc đã có sự tiếp nối và phát triển đồng thời liên hệ với sự tiếp nối ý thức dân tộc hiện nay.