Ibaitap: Tác giả Mác -xim Go-rơ-ki (1868-1936) là một nhà văn Nga xuất sắc của thế kỷ XX, văn bản “Những đứa trẻ” được trích là chương 9 của tác phẩm “Thời thơ ấu” – cuốn tiểu thuyết đầu tiên trong 3 tiểu thuyết tự thuật của ông được sáng tác vào năm 1913-1914 gồm có 13 chương.

I. HOÀN CẢNH SÁNG TÁC VĂN BẢN “NHỮNG ĐỨA TRẺ”

Tác phẩm “Những đứa trẻ” được trích ở chương 9 “Thời thơ ấu” – cuốn tiểu thuyết đầu tiên trong ba tiểu thuyết tự thuật của tác giả Mác -xim Go-rơ-ki được sáng tác vào năm 1913-1914, cuốn tiểu thuyết gồm 13 chương.

II. TÓM TẮT VĂN BẢN “NHỮNG ĐỨA TRẺ”

Gần một tuần trôi qua thì ba đứa trẻ hàng xóm lại kéo nhau ra sân chơi và rủ Aliosa chơi cùng. Trong cuộc trò chuyện với ba anh em con nhà ông đại tá Ốp- xi- an- ni- cốp, Aliosa có hỏi mẹ bọn chúng, chúng buồn vì mẹ của chúng đã mất còn bố bọn chúng lại đi lấy một người mẹ khác. Để an ủi ba đứa trẻ hàng xóm, Aliosa đã kể cho những đứa trẻ nghe những câu chuyện cổ tích mà bà cậu thường kể. Tuy nhiên bố của ba đứa trẻ xuất hiện và cấm đoán Aliosa không được chơi với bọn chúng nữa. Bất chấp sự ngăn cấm từ bố mẹ, những đứa trẻ vẫn tìm mọi cách chơi với nhau, an ủi nhau bằng cách kể cho nhau nghe về những câu chuyện vui buồn.

III. HƯỚNG DẪN SOẠN BÀI VĂN BẢN “NHỮNG ĐỨA TRẺ”

Câu 1: Ba phần của bài và tiêu đề (SGK Ngữ văn 9, tập 1 – trang 233)

Được chia thành 3 phần:

• Phần 1 (Từ đầu cho đến “… em nó cúi xuống”: Tình bạn tuổi thơ trong trắng giữa  Aliosa và ba đứa trẻ hàng xóm.
• Phần 2 (Tiếp theo cho đến “… cấm không được đến nhà tao”): Tình bạn giữa những đứa trẻ bị cấm đoán.
• Phần 3 (Phần còn lại): Mặc dù bị cấm đoán, tình bạn của những đứa trẻ vẫn tiếp tục.

– Tiêu đề của tác phẩm là những chi tiết xuất hiện ở phần 1 và phần 3 tạo nên sự kết nối chặt chẽ đó là những đứa trẻ, những con chim, truyện cổ tích, người dì ghẻ, người bà hiền hậu.

Câu 2: Hoàn cảnh những đứa trẻ và quan hệ giữa hai gia đình với tình bạn tuổi thơ trong trắng để lại ấn tượng sâu sắc cho nhà văn (SGK Ngữ văn 9, tập 1 – trang 233)

Ông bà ngoại của A-li-ô-sa là hàng xóm với ông đại tá Ốp-xi-an-ni-cốp nhưng hai gia đình thuộc những thành phần xã hội khác nhau. Một bên là dân thường, một bên là quan chức giàu sang, nên ông đại tá Ốp-xi-an-ni-cốp không cho ba đứa con của mình chơi với A-li-ô-sa (“Đứa nào gọi nó sang?”, “Cấm không được đến nhà tao”).

Do sự tình cờ, A-li-ô-sa góp sức cứu một trong những đứa nhỏ rơi xuống giếng, nên ba đứa trẻ nhà ông đại tá Ôp-xi-an-ni-cốp biết được tấm lòng của A-li-ô-sa và luôn rủ A-li-ô- sa sang chơi.

A-li-ô-sa là đứa trẻ mất bố, mẹ nó lại đi lấy chồng khác, có mẹ mà như không, lại thường hay bị ông ngoại đánh đòn, chỉ có người bà ngoại là hiền hậu. A-li-ô-sa biết những đứa trẻ mới quen kia tuy rằng sống trong cảnh giàu sang, nhưng cũng không hề sung sướng gì, mẹ chúng đã chết, phải sống với dì ghẻ, lại cũng bị người bố cấm đoán, đánh đòn…

Hoàn cảnh giống nhau đều phải sống trong cảnh thiếu tình thương khiến A-li-ô-sa thân thiết với những đứa trẻ kia và để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng tác giả Go-rơ-ki, khiến mấy chục năm sau đó ông vẫn còn nhớ như in và kể lại tâm trạng hết sức xúc động

Câu 3: Những quan sát và nhận xét tinh tế (SGK Ngữ văn 9, tập 1 – trang 233)

Trước khi trở nên quen thân với ba đứa trẻ, khi nhìn sang nhà hàng xóm, A-li-ô-sa chỉ biết: “Ba đứa cùng mặc áo cánh và quần dài màu xám, cùng đội mũ như nhau. Chúng có khuôn mặt tròn, mắt xám  giống nhau đến nỗi tôi chỉ thể phân biệt được chúng theo tầm vóc”.

Khi ba đứa trẻ kể chuyện rằng mẹ chúng đã chết, chỉ còn người dì ghẻ mà chúng gọi là ” mẹ khác” rồi lặng đi, tác giả Go-rơ-ki kể: “Chúng ngồi sát vào nhau giống như những chú gà con”. Sự so sánh chính xác, khiến chúng ta liên tưởng đến cảnh lũ gà con sợ hãi co cụm vào nhau khi đi nhìn thấy con diều hâu, đồng thời toát lên sự thông cảm của A-li-ô-sa với nỗi bất hạnh của lũ trẻ nhỏ.

Khi ông đại tá Ôp-xi-an-ni-cốp bất chợt xuất hiện và mắng: “Đứa nào gọi sang?”, tác giả Go-rơ-ki viết: “Tức thì cả mấy đứa trẻ lặng lẽ bước ra khỏi chiếc xe và đi vào nhà, khiến tôi lại nghĩ đến những con ngỗng ngoan ngoãn”. Đây là lần thứ hai nhà văn Go-rơ-ki sử dụng hình tượng so sánh này. Sự so sánh chính xác ấy vừa thể hiện qua dáng dấp bên ngoài của ba đứa trẻ, vừa thể hiện thế giới nội tâm của bọn chúng. Bọn chúng bị bố áp chế, lẳng lặng đi vào nhà, chẳng dám hé răng nửa lời. Tác giả Go-rơ-ki còn kể ở đoạn dưới: “tôi nhớ lại thì chưa bao ờ chúng nói một lời nào về bố và về dì ghẻ”. Một lần nữa A-li-ô-sa lại thông cảm với cuộc sống thiếu tình thương của những đứa trẻ.

Câu 4: Chuyện đời thường và truyện cổ tích (SGK Ngữ văn 9, tập 1 – trang 233)

Chuyện đời thường và những truyện cổ tích được lồng vào nhau qua chi tiết dì ghẻ. Những đứa trẻ hàng xóm vừa nhắc đến chuyện người dì ghẻ mà chúng gọi là “mẹ khác”, A-li-ô-sa liền liên tưởng ngay tới nhân vật mụ dì ghẻ độc ác trong các câu truyện cổ tích.

Chuyện đời thường và truyện cổ tích cũng lồng vào nhau qua chi tiết “mẹ thật”: “Mẹ thật của các cậu thế nào rồi cũng sẽ về, các cậu nhỉ – Chết rồi mày về làm sao được…”. A-li-ô-sa như lạc ngay vào câu truyện cổ tích, nói với chính bản thân mình: “Không được ư ? Trời ơi, biết bao nhiêu lần những người chết, thậm chí đã bị xẻ ra nhưng mà chỉ cần vẩy cho ít nước phép thì đều sống lại; có biết bao nhiêu người chết mà không phải là chết thật, vì phép của bọn phù thủy”.

Chuyện đời thường và chuyện cổ tích còn được lồng vào nhau qua hình ảnh người bà nhân hậu – bà ngoại của A-li-ô-sa là người rất nhân hậu. Trong tác phẩm này, mỗi lần A-li-ô-sa nhắc đến bà ngoại là đều nói bà thường kể chuyện cổ tích cho cậu nghe và bây giờ cậu kể lại cho các bạn, chỗ nào quên thì lại chạy về hỏi bà ngoại. Khi đứa lớn con của đại tá Ốp-xi-an-ni-cốp-ái quát: “Có lẽ tất cả các bà đều tốt, bà mình trước cũng rất tốt…” thì trước mắt chúng ta như hiện lên hình ảnh các nhân vật bà nội, bà ngoại trong truyện cổ tích, nhất là thằng bé “thường nói một cách buồn bã: ngày trước, trước kia, đã có thời… dường như nó đã sống trên trái đất này một trăm năm chứ không phải mười một năm”

Không thấy A-li-ô-sa nhắc đến tên của những đứa trẻ. Chắc chắn khi chơi thân với nhau, thế nào chúng cũng hỏi tên của nhau; A-li-ô-sa còn biết thằng lớn mười một tuổi rồi cơ mà! Hay câu chuyện đã xảy ra mấy chục năm rồi, Go-rơ-ki không còn nhớ tên chúng nữa? Song có lẽ nhà văn Go-rơ-ki chú tâm không nhắc tên những đứa trẻ kia, như thế câu chuyện tình bạn của lũ trẻ sống thiếu tình thương kia mang ý nghĩa khái quát hơn và đậm màu sắc cổ tích nhiều hơn.