IBAITAP: Truyện ngắn được xây dựng trên hoàn cảnh nào? Những hình ảnh cùng những biện pháp nghệ thuật nổi bật của tác phẩm là gì? Qua đó chúng ta thấy nhân cách gì của Huấn Cao và viên quản ngục? Cùng ibaitap đến với bài học “Chữ người tử tù” hôm nay để cùng tìm hiểu nhé.

I. HOÀN CẢNH SÁNG TÁC TÁC PHẨM CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ

Truyện ban đầu có tên là Dòng chữ cuối cùng được in trên tạp chí Tao đàn năm 1939 sau được tuyển tập và in trên tập Vang bóng một thời. Vang bóng một thời gồm 11 truyện ngắn kết tinh tài năng cùng  tâm huyết của nhà văn và là ăn phẩm đạt đến sự toàn thiện toàn mỹ nó được in lần đầu vào năm 1940.

II. TÓM TẮT TÁC PHẨM CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ

Huấn Cao là người cầm đầu của cuộc khởi nghĩa chống lại triều đình nên đã bị kết án tử hình, trước khi chịu án ông bị giam trong một nhà tù. Khi viên quản ngục biết trong danh sách có Huấn Cao nổi tiếng là người viết chữ đẹp nên đã cho người quét dọn phòng giam nơi Huấn Cao và những người tử tù khác sẽ ở. Trong những ngày Huấn Cao trong tù, viên quản ngục đã biệt đãi ông cùng những người đồng chí khác của ông. Viên quản ngục làm vậy vì sở nguyện là xin được chữ viết của Huấn Cao. Ban đầu, Huấn Cao tỏ ý khinh miệt nhưng khi đã hiểu được lòng viên quản ngục ông đã quyết định cho chữ vào cái đêm trước khi bị xử chém. Trong đêm ấy Huấn Cao tay viết như rồng bay phượng múa trên tấm lụa bạch còn viên quản ngục và thầy thơ lại khúm núm đứng bên cạnh. Cho chữ xong Huấn Cao khuyên viên quản ngục về quê để giữ cho “thiên lương” trong sáng, viên quản ngục nghe lời khuyên của ông một cách kính cẩn “Kẻ mê muội này xin bái lĩnh”.

III. BỐ CỤC TÁC PHẨM CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ

Truyện có thể chia thành 3 phần như sau:

• Phần 1 (Từ đầu cho đến ra sao rồi sẽ liệu): Cuộc gặp gỡ của Huấn Cao và viên quản ngục.
• Phần 2 (tiếp đến tấm lòng trong thiên hạ): Tấm lòng biệt đãi của viên quản ngục với Huấn Cao.
• Phần 3 (còn lại): Cảnh Huấn Cao cho chữ.

IV. HƯỚNG DẪN SOẠN TÁC PHẨM CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ

Câu 1: Tình huống truyện của tác phẩm Chữ người tử tù là gì? Tác dụng của tình huống này đối với việc thể hiện tính cách nhân vật và kịch tính của truyện? (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 114)

Lời giải chi tiết:

Nguyễn Tuân đã tạo ra tình huống truyện rất sáng tạo và độc đáo đó là cuộc gặp gỡ đầy éo le, khác thường của Huấn Cao và viên quản ngục.

• Huấn Cao và viên quản ngục là hai bình diện xã hội đối lập nhau nhưng họ đều có tâm hồn nghệ sĩ và trên bình diện nghệ thuật họ là những người tri âm, tri kỷ với nhau.
• Tình huống gặp gỡ đầy éo le ở thế đối địch nơi ngục tù tối tăm dơ bẩn, một người là tử tù còn một người là quản ngục

⇒ Tác dụng của tình huống truyện đối với việc thể hiện tính cách nhân vật và kịch tính của truyện là:

• Nổi bật lên một cách trọn vẹn về nhân cách và tài năng của Huấn Cao.
• Sáng tỏ tấm lòng “biệt nhỡn nhân tài” của viên quản ngục.
• Tư tưởng của tác phẩm từ đó đã được thể hiện lên.

Câu 2: Phân tích vẻ đẹp độc đáo của hình tượng Huấn Cao. Qua nhân vật Huấn Cao, anh (chị) có nhận xét gì về quan niệm của Nguyễn Tuân về cái đẹp. (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 114)

Lời giải chi tiết:

Vẻ đẹp độc đáo của Huấn Cao được thể hiện qua phẩm chất:

• Ông là con người tài hoa, ưu việt và đầy quyền năng (tài viết chữ đẹp và vuông lắm, tài ấy nổi tiếng khắp tỉnh Sơn, khiến viên quản ngục muốn xin chữ).
• Ông có khí phách hiên ngang và gan dạ (Huấn Cao vẫn giữ được sự hiên ngang và khảng khái ngay cả khi trong tù).
• Ông là người có “thiên lương” trong sáng, cao đẹp (thái độ trọng cái đẹp và chia sẻ những lời ruột gan với quản ngục).

– Nguyễn Tuân đã xây dựng hình tượng của Huấn Cao với dụng ý nghệ thuật:

• Bày tỏ quan niệm nghệ thuật về cái đẹp.
• Quan niệm tiến bộ của tác giả là: cái tài phải đi đôi với cái tâm và cái đẹp không thể tách rời với cái thiện.

Câu 3: Nhân vật quản ngục có phẩm chất gì khiến Huấn Cao cảm kích coi là “một tấm lòng trong thiên hạ”, và tác giả coi đó là “một thanh âm trong trẻo chen vào giữa một bản đàn mà nhạc luật đều hỗn loạn xô bồ”. (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 114)

Lời giải chi tiết:

Nhân vật viên quản ngục có phẩm chất khiến Huấn Cao cảm kích coi là “một tấm lòng trong thiên hạ” là:

• Là người làm nghề quản ngục nhưng lại có thú vui thanh cao và tao nhã đó là thú chơi chữ.
• Là người biết trân trọng giá trị của con người thể hiện qua việc “biệt đãi” người tài như Huấn Cao.
• Sở nguyện của viên quản ngục thanh cao, muốn có chữ của Huấn Cao để treo bất chấp những nguy hiểm với thái độ hiên ngang bất khuất và coi thường cái chết cùng tiền bạc.
• Diễn biến nội tâm, hành động cùng cách ứng xử đã cho ta thấy một nhân cách đẹp và một “tấm lòng trong thiên hạ”  tri âm, tri kỷ.
• Theo cách nhận xét của Huấn Cao, viên quản ngục có một tâm hồn và nhân cách “Một âm thanh trong trẻo chen vào giữa một bản đàn mà nhạc luật đều hỗn loạn, xô bồ”

⇒ Viên quản ngục là người biết giữ “thiên lương” biết trân trọng giá trị , tài năng và là người tâm hồn nghệ sĩ, yêu cái đẹp.

Câu 4: Phân tích đoạn văn tả cảnh Huấn Cao cho chữ viên quản ngục trong nhà lao. Vì sao tác giả lại coi đây là “một cảnh tượng xưa nay chưa từng có”? (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 114)

Lời giải chi tiết:

Tác giả đã coi đây là “cảnh tượng xưa nay chưa từng có” làm nổi bật lên vẻ đẹp trang trọng, uy nghi cùng hình tượng bất tử của Huấn Cao.

• Cho chữ là hoạt động nghệ thuật thanh cao nhưng nó lại diễn ra trong căn buồng tối tăm, chật hẹp, ẩm ướt và hôi hám.
• Cái đẹp được tỏa sáng nhưng người nghệ sĩ tô những nét chữ ấy không phải người tự do mà là kẻ tử tù.
• Biện pháp nghệ thuật đối lập. Hình tượng của người tử tù uy nghi, cao đẹp còn quản ngục lại là kẻ tự do.
• Trật tự trong nhà tù đã bị đảo ngược: người tử tù ban phát cái đẹp và răn dạy quản ngục. 

⇒ Sự chiến thắng của cái thiện, của ánh sáng nghệ thuật chân chính đã tô đậm lên nhân cách thanh cao và ngang tàn của Huấn Cao.

Câu 5: Anh (chị) có những nhận xét gì về bút pháp xây dựng nhân vật, bút pháp miêu tả cảnh vật, nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ của Nguyễn Tuân trong Chữ người tử tù? (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 114)

Lời giải chi tiết:

– Bút pháp xây dựng nhân vật: nhân vật đã được xây dựng bằng bút pháp lí tưởng hóa cảm hứng lãng mạn.

– Bút pháp miêu tả cảnh vật được xây dựng bằng nghệ thuật tương phản làm nổi bật lên sự đối lập gay gắt của cái cái đẹp và cái xấu, cái thiện và cái ác, tính cách và hoàn cảnh.

– Nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ: giàu tính tạo hình, sử dụng nhiều từ Hán Việt và các từ cổ để tạo không khí thời đại của người vang bóng.

V. LUYỆN TẬP 

Câu hỏi: Anh (chị) hãy viết một đoạn văn trình bày cảm nghĩ của mình về nhân vật Huấn Cao trong truyện Chữ người tử tù. (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 115)

Lời giải chi tiết:

Nhân vật Huấn Cao:

Nguyễn Tuân đã khắc họa vẻ đẹp hình tượng của nhân vật Huấn Cao, vẻ đẹp ấy được thể hiện qua ba phẩm chất:

• Huấn Cao là một người tài hoa siêu việt và đầy uy lực. Ông có tài viết chữ đẹp và nó nổi tiếng khắp vùng tỉnh Sơn. Cái tài ấy của ông đã khiến viên quản ngục say mê đến mê muội, khiến hắn ngày đêm đều mong có chữ của ông để treo trong nhà.
• Huấn Cao là một trang anh hùng có khí phách hiên ngang, bất khuất. Ông là một kẻ “đại nghịch” đã đành nhưng ngay cả khi bắt đầu đặt chân vào nhà lao ông vẫn giữ được cái khí thế hiên ngang ấy. Sự ngang tàn còn được thể hiện ở thái độ không quỵ lụy trước cường quyền và tù ngục.
•  Huấn Cao còn là người có “thiên lương” trong sáng và cao đẹp, nó được thể hiện ở thái độ tôn trọng trước một nhân cách đẹp và trước sở nguyện trong sáng của một người nghệ sĩ. Ông sẵn sàng cho chữ và chia sẻ những lời ruột gan chân thành với viên quản ngục trước khi nhận án, đó chính là sự ứng xử đáng kính trọng của một nhân cách cao cả.