IBAITAP: Cùng ibaitap đến với bài học “Bến quê” hôm nay để cảm nhận được ý nghĩa của triết lý về cuộc đời con người mà tác giả gửi gắm trong truyện. Thấy và phân tích được những đặc sắc về nghệ thuật của truyện.

I. HOÀN CẢNH SÁNG TÁC TÁC PHẨM BẾN QUÊ

Được in trong tập truyện “Bến quê” của Nguyễn Minh Châu.

II. TÓM TẮT TÁC PHẨM BẾN QUÊ

Nhân vật Nhĩ đã từng đi khắp mọi nơi trên Trái Đất nhưng cuối đời lại bị cột chặt trên giường bệnh vì căn bệnh hiểm nghèo. Căn bệnh quái ác đến mức Nhĩ không thể tự dịch chuyển đến vài mươi phân trên chiếc giường hẹp kê cạnh cửa sổ. Vào một buổi sáng mùa thu, Nhĩ chợt phát hiện ra vẻ đẹp bình dị, quyến rũ của bãi bồi bên sông, ngay phía trước cửa sổ nhà mình mà anh chưa một lần đặt chân tới. Đến lúc nằm liệt giường nhận được sự chăm sóc đến từng miếng ăn, ngụm nước của vợ anh mới hiểu được đức hi sinh thầm lặng của vợ mình. Nhĩ khao khát một lần được đặt chân lên cái bờ bãi bên kia sông nhưng anh lại không thể. Nhĩ nhờ cậu con trai thực hiện giúp mình ước mơ đó nhưng cậu con trai lại không hiểu ý bố nên đã sa vào đám chơi phá cờ thế ven đường và thế là bỏ lỡ chuyến đò ngang duy nhất trong ngày. Anh đã chiêm nghiệm được cái quy luật đầy nghịch lí của đời người, khi con đò sắp chạm mũi vào bờ đất bên này anh đã thu hết tâm lực đu mình ra ngoài cửa sổ giơ cánh tay gầy guộc khoát khoát, y như đang khẩn thiết ra hiệu cho ai đó.

III. BỐ CỤC TÁC PHẨM BẾN QUÊ

Truyện có thể chia thành 3 phần như sau:

• Phần 1 (Từ đầu đến trước cửa sổ nhà mình): Tình cảnh của nhân vật Nhĩ thông qua cuộc trò chuyện của Nhĩ và Liên.
• Phần 2 (Tiếp theo đến lá buồm cánh dơi in bật trên một vùng nước đỏ): Hành trình sang bên kia sông của Tuấn con trai Nhĩ.
• Phần 3 (Đoạn còn lại): Chuyến ghé thăm của cụ giáo Khuyến với Nhĩ.

IV. HƯỚNG DẪN SOẠN TÁC PHẨM BẾN QUÊ

Câu 1: Nhân vật Nhĩ trong truyện ở vào hoàn cảnh như thế nào? Xây dựng tình huống ấy, tác giả nhằm thể hiện điều gì? (SGK Ngữ văn 9 tập 2- trang 107)

Lời giải chi tiết: 

Nhân vật Nhĩ trong truyện ở vào một hoàn cảnh éo le và ngặt nghèo:

• Anh đã từng đi khắp nơi trên Trái Đất nhưng đến cuối đời lại bị buộc chặt vào giường bệnh bởi căn bệnh quái ác. Nó khiến anh như liệt toàn thân và sự sống của anh đã gần như cạn kiệt. Nhĩ không thể tự mình dịch chuyển dù chỉ là một nửa người trên giường bệnh. 
• Chính lúc này, anh đã phát hiện ra vẻ đẹp của bãi bồi bên kia sông, nơi bến quê thân thuộc có vẻ đẹp bình dị nhưng quyến rũ.

– Tác giả xây dựng tình huống ấy nhằm phát hiện ra những quy luật của đời sống và chiêm nghiệm triết lý về cuộc đời của con người. Cuộc sống cùng số phận của con người luôn chứa đầy những điều bất thường cùng những nghịch lý ngẫu nhiên, tất cả chúng đều vượt ra ngoài những dự định, những ước muốn và cả hiểu biết cùng toan tính của con người. 

Câu 2: Trong những ngày cuối cùng của cuộc đời mình, khi nằm trên giường bệnh, Nhĩ đã nhìn thấy những gì qua khung cửa sổ và anh khao khát điều gì? Vì sao Nhĩ lại có niềm khao khát ấy và điều đó có ý nghĩa gì? (SGK Ngữ văn 9 tập 2- trang 107)

Lời giải chi tiết: 

– Trong những ngày cuối cùng của cuộc đời mình, khi nằm trên giường bệnh Nhĩ đã cảm nhận được vẻ đẹp của thiên nhiên, vẻ đẹp mà trước đây có đi khắp thế gian anh cũng không thấy được. 

• Không gian có chiều sâu cùng bề rộng từ những làng ngay phía ngoài cửa sổ cho đến con sông Hồng với màu đỏ nhạt đã vào thu cùng vòm trời và bãi bồi bên kia sông.
• Những bông hoa bằng lăng còn sót lại trở nên đậm sắc hơn, con sông Hồng với một màu đỏ nhạt, mặt sông như rộng thêm ra và vòm trời cũng như trở nên cao hơn.
• Những tia nắng sớm đang từ từ di chuyển từ mặt nước lên những khoảng bờ bãi bên kia sông, và cả một vùng phù sa lâu đời của bãi bồi bên kia sông Hồng lúc này đang phô ra trước khuôn cửa sổ của gian gác nhà Nhĩ một thứ màu vàng đan xen với màu xanh non – những màu sắc thân thuộc quá như da thịt, hơi thở của đất màu mỡ.

⇒ Những cảnh sắc ấy vốn dĩ rất quen thuộc và gần gũi nhưng giờ đây Nhĩ lại thấy rất mới mẻ như thể lần đầu anh được gặp.

– Nhĩ khao khát được một lần đặt chân lên bãi bồi bên kia sông, đó chính là một khao khát vô vọng vì anh sắp phải giã biệt cuộc đời.

⇒ Niềm khao khát ấy của Nhĩ chính là sự tỉnh thức về những giá trị bền vững bình thường mà sâu xa của cuộc sống. Những giá trị ấy khi còn trẻ, thường bị người ta bỏ qua hoặc lãng quên khi những ham muốn xa vời đang lôi kéo mình.

Câu 3: Vì sao có thể nói ngòi bút miêu tả tâm lí của Nguyễn Minh Châu ở thiên truyện này rất tinh tế và thấm đượm tinh thần nhân đạo? Phân tích sự miêu tả tâm lí nhân vật Nhĩ để khẳng định nhận xét ấy. (SGK Ngữ văn 9 tập 2- trang 108)

Lời giải chi tiết:  

– Nguyễn Minh Châu đã đặt nhân vật Nhĩ vào một hoàn cảnh đặc biệt và ngặt nghèo, đó là sự giáp ranh giữa sự sống và cái chết để chiêm nghiệm về một triết lí của đời người.

– Nhĩ đã suy nghĩ về lẽ sống, về cuộc đời và về những người cụ thể như vợ, con và cả chính cuộc đời mình:

• Mọi cảnh vật trước mắt Nhĩ đều trở nên đẹp khi anh sắp từ giã cõi đời.
• Hình ảnh của người vợ gầy guộc với sự tần tảo là “nơi nương tựa” cho cả gia đình. 
• Sự thức tỉnh của Nhĩ về vẻ đẹp bên kia bãi bồi đã tô đậm lên hình ảnh của đứa con trai mải chơi không thấy bãi bồi hấp dẫn. 
• Là tình yêu đối với cuộc sống, đã được trải nghiệm qua cuộc đời nhiều thăng trầm.
• Nhĩ suy nghĩ về vợ của mình: anh nhận ra tất cả sự tần tảo  cùng đức hi sinh thầm lặng của vợ.
• Nhĩ khao khát được một lần đặt chân tới bãi bồi bên kia sông.

Câu 4: Ở đoạn kết, tác giả đã tập trung miêu tả chân dung và cử chỉ của nhân vật Nhĩ với vẻ rất khác thường. Hãy giải thích ý nghĩ của các chi tiết ấy. (SGK Ngữ văn 9 tập 2- trang 108)

Lời giải chi tiết: 

– Ở đoạn kết tác giả đã tập trung miêu tả chân dung và cử chỉ của Nhĩ với vẻ rất khác thường: “Anh đang cố thu nhặt hết mọi chút sức lực cuối cùng còn sót lại để đu mình nhô người ra ngoài, giơ một cánh tay gầy guộc ra phía ngoài cửa sổ khoát y như đang khẩn thiết ra hiệu cho một người nào đó”.

→ Nhĩ đang rất nôn nóng thúc giục cậu con trai hãy mau chóng kẻo lỡ chuyến đò duy nhất trong ngày.

→ Đây là ý muốn thức tỉnh mọi người về những cái vòng vèo và những cái chùng chình để nhắn tới những giá trị đích thực vốn rất giản dị, gần gũi và bền vững trong cuộc sống.

Câu 5: Nhiều hình ảnh, chi tiết trong truyện này mang tính biểu tượng. Hãy tìm một số hình ảnh, chi tiết như vậy và nêu ý nghĩa biểu tượng của chúng. (SGK Ngữ văn 9 tập 2- trang 108)

(Gợi ý: hình ảnh bãi bồi bên kia sông, bờ sông bên này bị sụt lở, chi tiết anh con trai sa vào đám chơi phá cờ thế…). 

Lời giải chi tiết: 

– Những hình ảnh mang tính biểu tượng trong truyện là:

• Hình ảnh bãi bồi và bến sông ngoài nghĩa thực còn mang ý nghĩa là vẻ đẹp đời sống bình dị, gần gũi và thân thuộc rộng hơn là quê hương, xứ sở. 
• Những bông hoa bằng lăng cuối mùa và tiếng những tảng đất lở ở bờ sông bên này đổ ụp vào giấc ngủ của Nhĩ lúc gần sáng mang ý nghĩa Nhĩ đang đi tới những ngày cuối cùng của cuộc đời. 
• Đứa con trai ham chơi gợi lên ý nghĩa về sự chùng chình và vòng vèo trong cuộc sống của con người.
• Hành động và cử chỉ Nhĩ ở cuối truyện thể hiện sự thức tỉnh cùng nguyện vọng của Nhĩ muốn con trai thực hiện ước nguyện của mình.

Câu 6: Truyện ngắn này chứa đựng những suy ngẫm, trải nghiệm của nhà văn về con người và cuộc đời. Tìm trong văn bản đoạn văn thể hiện tập trung chủ đề của truyện và nêu cảm nhận của em về đoạn văn. (SGK Ngữ văn 9 tập 2- trang 108)

Lời giải chi tiết: 

– Đoạn văn thể hiện tập trung chủ đề của truyện là: “Không khéo rồi thằng con trai lại trễ mất chuyến đò trong ngày, Nhĩ nghĩ một cách buồn bã, con người ta trên đường đời thật khó tránh được những cái điều vòng vèo hoặc chùng chình, vả lại nó đã thấy có cái gì đáng hấp dẫn ở bên kia sông đâu? Họa chăng chỉ có anh đã từng trải, đã từng in gót chân khắp mọi chân trời xa lạ mới nhìn thấy hết sự giàu có lẫn mọi vẻ đẹp của một cái bãi bồi sông Hồng ngay bờ bên kia, cả trong những nét tiêu sơ, và cái điều riêng anh khám phá thấy giống như một niềm say mê pha lẫn với nỗi ân hận đầu đời, lời lẽ không bao giờ giải thích hết”.

– Nguyễn Minh Châu muốn nhắc nhở con người cần thức tỉnh để nhìn nhận đúng đường, đúng hướng cần phải đi đồng thời khẳng định giá trị bền vững luôn tồn tại trong những điều giản dị và gần gũi nhất.

V. LUYỆN TẬP

Câu 1: Đọc đoạn đầu của truyện và nhận xét nghệ thuật miêu tả thiên nhiên của tác giả trong đoạn văn này. (SGK Ngữ văn 9 tập 2- trang 108)

Lời giải chi tiết:

Hình ảnh thiên nhiên trong đoạn đầu của truyện gần gũi, quen thuộc và bình dị. Tất cả những hình ảnh ấy tưởng chừng như bình thường nhưng nó lại giàu giá trị biểu tượng. 

Câu 2: Nêu cảm nhận về đoạn văn trên. (SGK Ngữ văn 9 tập 2- trang 108)

Lời giải chi tiết:

Đoạn văn trên chính là lời nhắn gửi của Nguyễn Minh Châu về triết lý cuộc đời thông qua dòng suy nghĩ của nhân vật Nhĩ. Những dòng suy nghĩ đó đã đánh thức về nghịch lý của cuộc sống trong mỗi người đọc. Trong cuộc sống mỗi người đều sẽ gặp những vòng vèo, chùng chình khiến ta lãng quên những giá trị của hạnh phúc cùng những vẻ đẹp bình dị bên lâu xung quanh chúng ta như chính bãi bồi bên kia sông. Khi con người ta còn trẻ sẽ chỉ chăm chăm tìm kiếm những vẻ đẹp phương xa mà không nhận ra được chính gia đình và quê hương mới chính là những giá trị và những cái đẹp đích thực. Để rồi khi nhận ra được điều đó thì đã quá muộn, như Nhĩ vậy. Tuấn con trai Nhĩ cũng không thể giúp bố hoàn thành tâm nguyện cuối cùng.