Thần thoại học (tiếng Hy Lạp: μυθολογία ghép từ μῦθος – “thần thoại” hay “truyền thuyết” và λόγος – “lời nói”, “câu chuyện”, “lời dạy”) là ngành khoa học nghiên cứu về thần thoại như một dạng ý thức đặc biệt của con người, về sự bảo tồn tư tưởng truyền thống giữa hiện thực biến đổi;[1] coi đó là phương pháp tư duy chủ yếu công xã – thị tộc cũng như quan niệm cổ đại về thực tại xung quanh và bản chất con người.[3] Đối tượng của thần thoại học có thể kể đến như thần thoại, sử thi,… Thần thoại học có nhiều chuyên ngành hẹp hơn, ví dụ thần thoại đối chiếu.[4]

Thần thoại học phân biệt truyền thuyết thần thoại khác với văn học dân gian : truyền thuyết thần thoại là một tập hợp những sáng tạo độc đáo về quốc tế, con người coi đó là tri thức có giá trị và phản ánh trung thực, trái ngược với văn học dân gian nói chung không bắt buộc phải phản ánh hiện thực. Văn học dân gian phản ánh quốc tế một cách thẩm mỹ và nghệ thuật và nghệ thuật và thẩm mỹ, hoàn toàn có thể được sinh ra từ thần thoại cổ xưa, mang một số ít đặc tính nhưng không trở nên ngang bằng với truyền thuyết thần thoại được. N. B. Mechkovskaya tổng quát : “ Thần thoại về mặt lịch sử vẻ vang là hình thái ý thức tập thể tiên phong của con người, là bức tranh toàn diện và tổng thể của quốc tế, trong đó những yếu tố tôn giáo, trong thực tiễn, khoa học, thẩm mỹ và nghệ thuật chưa được phân biệt và không tách rời nhau. Văn học dân gian về mặt lịch sử vẻ vang là sự phát minh sáng tạo tập thể mang tính thẩm mỹ và nghệ thuật ( thẩm mỹ và nghệ thuật ) tiên phong của con người ( câu truyện, thơ ca, vũ đạo, kịch ) ” .

Thần thoại học không nghiên cứu câu chuyện thần thánh nói chung mà xác lập khuôn mẫu thần thoại, giải thích cơ sở hành vi khi thần thoại phục vụ cho nghi thức hàng ngày, mang lại cơ hội tìm kiếm ý nghĩa sự sống.

Mô tả thần thoại cổ xưa[sửa|sửa mã nguồn]

Nguồn gốc thần thoại cổ xưa[sửa|sửa mã nguồn]

Những sáng tạo độc đáo thần thoại cổ xưa sống sót ở những quá trình tăng trưởng nhất định của hầu hết những dân tộc bản địa trên quốc tế. Điều này được giới điều tra và nghiên cứu lịch sử vẻ vang chứng minh và khẳng định cũng như những bộ tộc nguyên thủy sống sót trong thời tân tiến chứng tỏ, mỗi dân tộc bản địa đều có một hoặc vài truyền thuyết thần thoại khác nhau. [ 9 ]Kinh Thánh có dấu vết từ Thần thoại Tây Semitic. Trước khi theo Hồi giáo, người Ả Rập đã có truyền thuyết thần thoại của riêng mình. Nếu người châu Âu trước Thời đại Khám phá chỉ quen thuộc với truyền thuyết thần thoại phương Tây cổ đại và Kinh Thánh, thì sau đó dần biết đến sự hiện hữu của truyền thuyết thần thoại những dân tộc bản địa châu Phi, châu Á, châu Mỹ và châu Đại Dương .Thần thoại luôn sống sót trong tâm thức con người. Những hình tượng thần thoại cổ xưa không cần định nghĩa đúng mực. Sự hình thành truyền thuyết thần thoại gắn bó ngặt nghèo với nguồn gốc ngôn từ và ý thức. [ 10 ]

Mô hình quốc tế[sửa|sửa mã nguồn]

Sự biểu lộ tổng quát đơn giản hóa những ý niệm về quốc tế trong một truyền thống cuội nguồn truyền thuyết thần thoại đơn cử tạo thành một quy mô truyền thuyết thần thoại ( thần thoại cổ xưa hóa ). Thần thoại thường là phương pháp khái quát quốc tế dưới dạng hình ảnh trực quan. Có những góc nhìn nhất định không chỉ nằm ở khái niệm, mà hiển thị trực quan, đơn cử để cảm nhận. Tập hợp những hình ảnh trực quan liên hệ với nhau vẽ nên bức tranh truyền thuyết thần thoại về quốc tế. Mô hình thần thoại cổ xưa này không thuộc về khái niệm thực nghiệm : những quan điểm truyền thống lịch sử hoàn toàn có thể không trọn vẹn nhận thức được hàng loạt quy mô .Khái niệm thần thoại cổ xưa hình thành từ tư duy đặc biệt quan trọng, đặc trưng cho tư duy nguyên thủy nói chung và những tư duy khác như ý thức đám đông ở mọi thời đại. Điều kiện tiên quyết của tư duy thần thoại cổ xưa là con người cổ xưa không tách rời khỏi tự nhiên, tính logic hòa lẫn với xúc cảm, từ đó giới tự nhiên được nhân bản hóa trong so sánh ẩn dụ với văn hóa truyền thống, rồi từ những cảm nhận thành viên trở nên phổ quát, hình tượng hóa qua hình tượng, ngôn từ. Khái niệm hoang đường không trọn vẹn phi logic ( như tâm thức nguyên thủy của Lévy-Bruhl ) mà có tính hình tượng ( theo E. Cassirer ), nhiều tầng ý nghĩa và có những ý ” đánh lừa ” gián tiếp ( bricolage và suy diễn theo Lévi-Strauss ). [ 3 ]

Cấp độ truyền thuyết thần thoại[sửa|sửa mã nguồn]

Các nhân vật thần thoại cổ xưa được chia làm nhiều nhóm khác nhau, trong đó những vị thần ở Lever trên thường nằm trong tôn giáo chính thống, còn hạ đẳng hơn như quỷ và những linh thể. [ 15 ] Các nhóm về sau gồm những tiểu thần về mùa màng, nhân cách hóa kỳ liên hoan theo niên lịch ( Yaryla truyền thuyết thần thoại Slav, German, Befana thần thoại cổ xưa Ý, … ), những thần ngoại giáo dân gian bị hạ thấp và thay thế sửa chữa bằng những vị thánh Cơ Đốc giáo – thần sinh sản, v.v. ( như ở Nga, thần Velez bị thay bằng thánh Blaise, nữ thần Mokosh bị nữ thánh Paraskeva thay thế sửa chữa, … ), những ma quỷ khác nhau bị đánh đồng thành thiên thần sa ngã, … [ 15 ] Các nhân vật trong truyền thuyết thần thoại hạ đẳng thường tham gia tích cực vào đời sống con người, tiếp xúc với con người, biến thành người, … Do đó, trong nhiều truyền thuyết thần thoại, những thần thường ngày này lại giữ vị trí quan trọng và quen thuộc hơn những thần thượng đẳng thuộc thời đại truyền thuyết thần thoại sáng thế. Trong phạm trù nghi thức, nhân vật truyền thuyết thần thoại hạ đẳng thường liên hệ tới mê tín dị đoan dị đoan, phù thủy, phong tục và ma thuật trong khoanh vùng phạm vi bộ lạc hoặc chung cho cả dân tộc bản địa. Các nhân vật thần thoại cổ xưa hạ đẳng trong văn hóa Châu Âu như ma cà rồng, phù thủy, quỷ lùn gnome, tiên cá, incubus, succubus, tiên nữ, Lamia, mara, Undine, Befana, … có nguồn gốc từ những truyền thống lịch sử khác nhau ( Cổ đại, German, Slav, … ) và là vật liệu cho văn học dân gian. [ 16 ]

Thể loại truyền thuyết thần thoại[sửa|sửa mã nguồn]

Thần thoại ngoài hành tinh và nhân chủng[sửa|sửa mã nguồn]

Thần thoại ngoài hành tinh nói về sự phát minh sáng tạo, về nguồn gốc thiên hà từ thời hỗn mang, đây là diễn biến chính ban đầu trong hầu hết những thần thoại cổ xưa. Câu chuyện khởi đầu miêu tả về sự hỗn loạn ( trống rỗng ), một ngoài hành tinh không có trật tự hay những nguyên tố nguyên thủy tương tác với nhau. Dạng thần thoại cổ xưa này lý giải sự phát minh sáng tạo quốc tế và nguồn gốc sự sống trên toàn cầu .Một trong những chủ đề thông dụng của truyền thuyết thần thoại thiên hà là quả trứng nở ra quốc tế. Huyền thoại này tìm thấy trong nhiều dân tộc bản địa trên những lục địa khác nhau. Quả trứng quốc tế là một hình tượng phổ quát về nguồn gốc sự sống .Trong nhiều truyền thuyết thần thoại, quốc tế do những vị thần tạo nên. Ví dụ về những đôi bạn trẻ đã tạo ra quốc tế : Izanagi và Izanami trong Thần đạo, Abzu và Tiamat ở Sumer, Geb và Nut ở Ai Cập, Rangi và Papa của người Māori .Đôi khi diễn biến xoay quanh cuộc cạnh tranh đối đầu giữa lực lượng phát minh sáng tạo và thế lực diệt trừ, gọi là đặc trưng thần thoại cổ xưa nhị nguyên, ví dụ Ahura Mazda và Angra Mainyu, Yong và Omele, Kugu Yumo và Yyn .Trong truyền thuyết thần thoại Hy Lạp cổ đại, Gaia được coi là tổ tiên của quốc tế, thần sinh ra từ Chaos. Bà sinh ra Uranus và từ thần này lại sản sinh những thần khác, Cyclops, Titans, Erinia, người khổng lồ, núi, biển, quái vật và những anh hùng. [ 18 ]
Một trường hợp đặc biệt quan trọng của thần thoại cổ xưa thiên hà là thần thoại cổ xưa nhân chủng nói về sự phát minh sáng tạo loài người, tổ tiên truyền thuyết thần thoại của con người, đôi bạn trẻ tiên phong, … Thần thoại ngoài hành tinh và nhân chủng thường có mối liên hệ với nhau, trong đó những vị thần tạo ra quốc tế cũng thường phát minh sáng tạo ra cả con người. Một phiên bản khác của mối quan hệ này là trái đất hóa quốc tế, khi ngoài hành tinh lại sinh ra từ khung hình của con người ( vị thần ) tiên phong .Trong những thần thoại cổ xưa khác nhau, con người được tạo ra từ những nguyên vật liệu khác nhau, phổ cập nhất là đất sét và bụi đất. Từ đất sét tạo ra con người hoàn toàn có thể kể đến Prometheus trong thần thoại cổ xưa Hy Lạp, Enki và vợ là Ninmah trong thần thoại cổ xưa Sumer, Marduk và Enki trong thần thoại cổ xưa Akkadian, Khnum trong thần thoại cổ xưa Ai Cập, Ulgem trong truyền thuyết thần thoại Altai, Amma trong truyền thuyết thần thoại Dogon, Yoskekh trong thần thoại cổ xưa Iroquois và còn những thần của nhiều dân tộc bản địa khác. Một số dân tộc bản địa thì nói con người tạo nên từ cây cối. Ngoài ra còn có nhiều biến thể kỳ lạ hơn, như từ những loại hạt của người Melanesia và người da đỏ Peru hoặc từ xương động vật hoang dã, chim và cá của một số ít bộ tộc thổ dân da đỏ Bắc Mỹ. Đối với nhiều dân tộc bản địa, truyền thuyết thần thoại nhân chủng thường nói đàn ông có được tạo ra trước phụ nữ ; và hai giới cũng được tạo nên từ những vật liệu khác nhau ( trong nhiều truyền thuyết thần thoại của thổ dân Nam Mỹ ) .Một kiểu truyền thuyết thần thoại riêng không liên quan gì đến nhau nói về totem là nguồn gốc con người, khoanh vùng phạm vi thường là trong bộ lạc, họ coi mình có nguồn gốc từ động vật hoang dã, ví dụ như chim cũng hoàn toàn có thể là tổ tiên loài người. Hoặc con người tiên phong sinh ra từ quả trứng .

Thần thoại mạt thế và lịch thời hạn[sửa|sửa mã nguồn]

Con thuyền mặt trời của thần RaThần thoại mạt thế nói về ngày tận thế, luôn song hành với thần thoại cổ xưa thiên hà, gắn liền với sự trái chiều giữa hỗn mang và trật tự. Nội dung dự báo về ngày tận thế trong tương lai, như Ragnarök của Bắc Âu, hoặc cho rằng một thảm họa đã xảy ra phân tách thời thần thoại cổ xưa với thời văn minh. Tùy vào truyền thuyết thần thoại mỗi nơi, sự tiêu diệt hoàn toàn có thể dưới dạng đại hồng thủy, đại diêm hỏa, sự diệt trừ những thần và những thủ đoạn khác. [ 20 ]
Đá mặt trời AztecThần thoại lịch là truyền thuyết thần thoại hóa sự biến hóa của những chu kỳ luân hồi thời hạn – ngày và đêm, mùa đông và mùa hè, cho đến những chu kỳ luân hồi thiên hà [ 22 ] Chúng liên hệ với những quan sát thiên văn, chiêm tinh học, tiệc tùng năm mới tết đến, lễ thu hoạch và những sự kiện lịch khác .Trong truyền thuyết thần thoại Sumer-Akkadia, Marduk được coi là người phát minh sáng tạo ra lịch. [ 22 ] Để tưởng niệm, năm mới được tổ chức triển khai vào tháng Nissan ( trùng với ngày tiết phân ). Ở Babylon, đợt nghỉ lễ này được gọi là Akita nằm trong kỳ lễ 12 ngày, thừa kế từ người Sumer .Thần thoại Ai Cập về những mùa đề cập đến xung đột giữa 2 vị thần Ra và Tefnut. Họ cãi nhau khiến cho hạn hán còn khi làm lành, sông Nile lại ngập lụt. [ 22 ]Thần thoại về chu kỳ luân hồi thiên hà tuần hoàn rất phong phú, xoay quanh những chu kỳ luân hồi tăng trưởng, quốc tế bị tàn phá rồi được tái tạo. Ví dụ, trong truyền thuyết thần thoại Aztec, lịch sử vẻ vang quốc tế được chia thành kỷ nguyên của những mặt trời khác nhau, kỷ nguyên mặt trời tiên phong kết thúc với sự diệt trừ của báo đốm khổng lồ, kỷ nguyên mặt trời thứ nhì kết thúc bằng những trận cuồng phong con người biến mất, kỷ nguyên mặt trời thứ ba chấm hết bằng hỏa hoạn, kỷ nguyên mặt trời thứ tư tận cùng là đại hồng thủy. Theo tín ngưỡng Aztec, để không xảy ra ngày tận thế tiếp theo, cần phải hiến tế con người hiến tế cho những vị thần. [ 20 ] Một ví dụ khác là khái niệm thời kỳ Kalpa và Yuga trong Ấn Độ giáo. Thời đại diệt vong trong Ấn Độ giáo hiện thân qua thần Kali-yuga và nữ thần Kali .

Thần thoại anh hùng[sửa|sửa mã nguồn]

Castor và Pollux tại VersaillesTượngtại VersaillesThần thoại anh hùng là truyền thuyết thần thoại về những anh hùng hoàn toàn có thể là con của những vị thần và người phàm như trong truyền thuyết thần thoại Hy Lạp, hoặc chỉ đơn thuần là những nhân vật lịch sử một thời trong sử thi. Cốt truyện nổi bật của lịch sử một thời anh hùng là thời thơ ấu khác thường ( kĩ năng thiên bẩm, mồ côi, số phận đặc biệt quan trọng ), liên tục phải lưu vong, lập chiến công, vượt mặt quái vật, cứu mỹ nhân, trở lại và kết hôn. Nhiều truyền thuyết thần thoại anh hùng dưới dạng ngụ ngôn kể về sự hình thành nhân cách và giành được vị thế trong xã hội, từ đó có tính lôi kéo hướng dẫn về một hình mẫu tiêu biểu vượt trội .Thần thoại anh hùng tạo nên phạm trù văn hóa truyền thống đặc biệt quan trọng. Đây là những nhân vật truyền thuyết thần thoại có góp phần vào nền văn minh đời sống người dân. Thường thì anh hùng là một bán thần, có vị trí ngang với những vị thần, đặt ra pháp luật hoặc ý tưởng tiên phong ( lửa, cây cối, công cụ ), dạy con người săn bắn, hàng thủ công bằng tay, nghệ thuật và thẩm mỹ, lao lý tổ chức triển khai xã hội, nguyên tắc hôn nhân gia đình, ma thuật và nghi lễ thờ cúng .

Thần thoại thờ cúng[sửa|sửa mã nguồn]

Thần thoại thờ cúng đưa ra lời lý giải ( động cơ ) của nghi lễ hoặc những hoạt động giải trí thờ phụng khác .
Nguyên thủy nhất là truyền thuyết thần thoại thờ cúng vật tổ. Các hoạt động giải trí thờ cúng thường bí truyền, tức là chỉ có một số ít người hạn chế đủ tuổi mới được truyền lại ý nghĩa. Những truyền thuyết thần thoại như vậy thường gắn liền với nghi thức nhập môn khi một thành viên bộ tộc đến tuổi trưởng thành phải trải qua thử thách, nếu vượt qua được mới coi là người nam thực thụ và được phép tiếp đón những tri thức truyền thống lịch sử bí truyền .Ở Hy Lạp cổ đại, dấu vết thờ cúng tiên phong là về Demeter và Persephone của người Eleusinia và thần thoại cổ xưa về Dionysos hiện thực hóa bằng những buổi lễ hoan hỉ. Các nghi lễ tương tự như được phát hiện ở Địa Trung Hải để tôn vinh thần Attis bị giết và sống lại, hoặc theo dị bản về thần Adonis .Nhiều truyền thuyết thần thoại thờ cúng còn chưa được phát hiện vì được giữ bí hiểm nội bộ, không bật mý ra ngoài .

Thần thoại chiêm tinh[sửa|sửa mã nguồn]

Thần thoại chiêm tinh diễn đạt góc nhìn truyền thuyết thần thoại về những chòm sao, hành tinh, mặt trăng và mặt trời. Loại truyền thuyết thần thoại này thường gắn với thuyết vật linh, 1 số ít đi kèm với tôn giáo để thờ cúng thiên thể nhưng cũng có một số ít thần thoại cổ xưa không có mục tiêu tôn thờ cũng xếp vào đây .

Phân biệt mô hình[sửa|sửa mã nguồn]

Thần thoại và tôn giáo[sửa|sửa mã nguồn]

Câu hỏi về mối quan hệ giữa tôn giáo và thần thoại cổ xưa đã được những nhà nghiên cứu thuộc những hướng khác nhau xử lý theo những cách khác nhau. Trường phái truyền thuyết thần thoại chưa đặt ra câu hỏi này một cách trực tiếp, vì vào thời gian đó chỉ có những tín ngưỡng phức tạp mới được coi là tôn giáo như Thiên Chúa giáo, Hồi giáo, Do Thái giáo, … và truyền thuyết thần thoại mới được coi là thơ ca cổ. Trường phái thần thoại cổ xưa không tách rời thần thoại cổ xưa khỏi những niềm tin tôn giáo thông dụng .

Lần đầu tiên khái niệm “thần thoại” được áp dụng vào học thuyết Thiên Chúa giáo do nhà sử học tôn giáo và thần học tự do D. Strauß trong tác phẩm Das Leben Jesu kritisch bearbeitet (Cuộc đời Chúa Giêsu, 1835). Ông cố gắng tẩy sạch hình ảnh Chúa Giêsu lịch sử khỏi các lớp màn thần thoại. Các nhà dân tộc học thuộc trường phái tiến hóa đã đưa thần thoại và tôn giáo đến gần nhau hơn. E. Taylor tin rằng thần thoại dựa trên thuyết vật linh nguyên thủy, tôn giáo dựa vào đó mà phát triển. Quan điểm này được các nhà tiến hóa dân tộc học đa dạng hóa theo nhiều cách khác nhau. N. N. Kharuzin coi thần thoại là thế giới quan của người nguyên thủy, là nguồn tri thức chính của đức tin tôn giáo vì tôn giáo sử dụng nguyên liệu thần thoại. D. Brinton cũng tin rằng bản chất thần thoại là tôn giáo, nhưng không phải tôn giáo xuất phát từ thần thoại mà ngược lại; thần thoại nguyên bản chính là sự thâm nhập vào bản chất thần thánh, mà đó lại là cơ sở duy nhất cho các tôn giáo. K. Preuss lưu ý rằng thần thoại là thành phần thiết yếu trong tín ngưỡng sùng bái. Theo A. B. Ranovich, thần thoại luôn là một trong những yếu tố của tôn giáo.[27]

Ngay từ cuối thế kỷ 19 đã có những nỗ lực phân biệt giữa thần thoại cổ xưa với tôn giáo hoặc phản đối sự hòa trộn hai khái niệm này. Mục đích là để ” minh oan ” cho tôn giáo, giải phóng tôn giáo khỏi yếu tố truyền thuyết thần thoại của những câu truyện ” ngây thơ vui nhộn “. Với ý tưởng sáng tạo đó, Frank Jevons viết rằng truyền thuyết thần thoại không phải là tôn giáo, cũng không phải là nguồn gốc của tôn giáo, mà là triết học và khoa học nguyên thủy cùng với một phần hư cấu. Tôn giáo có tính tinh lọc lấy những thần thoại cổ xưa tương thích và vô hiệu những truyền thuyết thần thoại không thích hợp. S. Reynak coi thần thoại cổ xưa như tuyển tập những câu truyện còn tôn giáo được đặc trưng bởi tình cảm và hành vi .Những người ủng hộ thuyết pramonotheism ( A. Lang, W. Schmidt và học trò ) cố gắng nỗ lực phân rẽ tôn giáo và truyền thuyết thần thoại một cách rõ ràng nhất hoàn toàn có thể. Tôn giáo được xem như một quốc tế quan thuần túy đạo đức, không dựa trên nền tảng truyền thuyết thần thoại. Những nền tảng như vậy không sống sót trong tôn giáo nguyên thủy. Cha đẻ của pramonotheism – Lang viết về hai khuynh hướng trong tôn giáo là tính tôn giáo và tính truyền thuyết thần thoại. Khuynh hướng tôn giáo Open trong cả dân tộc bản địa sơ khai nhất cũng không thực hành thực tế ma thuật trong khi khuynh hướng truyền thuyết thần thoại đầy dẫy ma thuật mê hoặc. [ 30 ] [ 31 ] Người đứng đầu trường phái Viên là Schmidt cho rằng những yếu tố thần thoại cổ xưa trong tôn giáo là lớp vỏ về sau che khuất hình ảnh siêu việt, thuần khiết của một Thượng Đế duy nhất bắt đầu .Một số tác giả phân biệt truyền thuyết thần thoại và tôn giáo bằng cách thu hẹp khái niệm của người đi trước. W. Wundt tin rằng tôn giáo chỉ hiện hữu khi có đức tin vào thần thánh, trong khi thần thoại cổ xưa bao hàm niềm tin vào linh hồn, ma quỷ, linh tính con người và động vật hoang dã, đó chỉ là sự mầm mống bắt đầu của tôn giáo. [ 32 ] Theo P. Ehrenreich, truyền thuyết thần thoại lúc đầu không mang tính tôn giáo và chỉ trong quá trình tăng trưởng sau này mới gắn liền với tôn giáo .trái lại với thuyết pramonotheism, những người mác-xít coi tôn giáo như một hiện tượng kỳ lạ xấu đi, còn thần thoại cổ xưa mang giá trị văn hóa truyền thống tích cực, chính tôn giáo trộn lẫn vào đã làm hỏng thần thoại cổ xưa. Trencsényi-Waldapfel tin rằng tôn giáo là lực lượng phản động đề nén con người trước thế lực thần bí, còn thần thoại cổ xưa là lực lượng tân tiến tạo nên hình ảnh anh hùng tích cực và những vị thần xinh xắn hiện thân cho sự triển khai xong nhất của con người. Theo ông, trong xã hội nguyên thủy, truyền thuyết thần thoại nằm trong tôn giáo, nhưng sau này, khi xã hội không giai cấp chuyển sang có giai cấp, thần thoại cổ xưa tách ra khỏi tôn giáo. Thần thoại trở thành phần tân tiến của trí tưởng tượng, trong đó con người tự ý thức đấu tranh chống lại tôn giáo, nỗ lực giải phóng khỏi nhờ vào vào quốc tế tự nhiên. [ 33 ] S. A. Tokarev chú ý quan tâm rằng những Kết luận của Trencsényi-Waldapfel hầu hết dựa trên thần thoại cổ xưa Hy Lạp tăng trưởng sau này .Thần thoại cung ứng nguyên vật liệu cho tín ngưỡng và là yếu tố cốt lõi nhất của tôn giáo. W. Robertson-Smith viết rằng cơ sở những tôn giáo cổ đại không phải là tín ngưỡng và giáo luật, mà là những hoạt động giải trí nghi lễ nhu yếu thành viên hội đồng bắt buộc tham gia. Trong nhiều tôn giáo, yếu tố thần thoại cổ xưa chỉ mang tính thứ yếu. Nhờ đó, ví dụ như thần thoại cổ xưa Hy Lạp cổ đại tăng trưởng đặc biệt quan trọng can đảm và mạnh mẽ và phong phú, không có thực chất của tôn giáo. Con người có quyền tin vào truyền thuyết thần thoại hay không. Những người tri thức hoàn toàn có thể phủ nhận truyền thuyết thần thoại miễn là họ vẫn tôn trọng và tham gia nghi lễ dâng lên những vị thần bảo trợ thành phố. Trong 1 số ít tôn giáo, góc nhìn thần thoại cổ xưa chỉ giữ vai trò kín kẽ, có khi hầu hết không sống sót, ví dụ trong Nho giáo. Thần thoại và tôn giáo có điểm chung là sự nhân cách hóa tưởng tượng. Do đó, ở tiến trình đầu tăng trưởng, những ý tưởng sáng tạo thần thoại cổ xưa xâm nhập vào tôn giáo. Các sự kiện thần thoại cổ xưa đề cập đến quá khứ xa xôi ( thời đại thần thoại cổ xưa ). Trong tôn giáo, có những truyền thuyết thần thoại thờ cúng gắn liền với những nghi thức tín ngưỡng và ma thuật, đến lượt nghi thức lại là một cách biểu lộ đặc trưng của thần thoại cổ xưa, thuộc về thời đại thần thoại cổ xưa, gắn liền với những nhân vật thần thoại cổ xưa, do đó trở huyền bí thiêng liêng. Hợp nhất những nghi thức tín ngưỡng ma thuật, thần thoại cổ xưa tạo thành một bộ phận thiết yếu trong nội dung tôn giáo. Ở quá trình tăng trưởng muộn hơn, truyền thuyết thần thoại trở thành giáo điều tôn giáo. Nhưng trong một quy mô thần thoại cổ xưa lớn ( như ở Hy Lạp ), thực tiễn là những ý tưởng sáng tạo triết học trừu tượng hoàn toàn có thể được khoác bên ngoài chiếc áo thần thoại cổ xưa. Thần thoại cả ở quy trình tiến độ đầu và tiến trình sau nhiều lúc vẫn hoàn toàn có thể phần nào đứng độc lập khỏi tôn giáo .

Thần thoại và văn học dân gian[sửa|sửa mã nguồn]

Một số truyện cổ tích đôi khi được coi là ” truyền thuyết thần thoại suy thoái và khủng hoảng “. Một số nhà nghiên cứu lại coi thần thoại cổ xưa là một dạng cổ tích. [ 34 ] trái lại, những người khác có xu thế gọi câu truyện thời nguyên thủy thời xưa là truyền thuyết thần thoại. [ 35 ]

V. Propp thừa nhận bản sắc thần thoại và cổ tích, nhấn mạnh vai trò của tín ngưỡng để hiểu được thần thoại. Ví dụ như mô típ Táo vàng có thể thấy trong thần thoại về Heracles lẫn trong truyện cổ tích Nga về Ivan Tsarevich. Tuy nhiên, Hercules là một vị thần Hy Lạp được người cổ đại thờ phụng còn Ivan Tsarevich không hơn gì một nhân vật anh hùng nghệ thuật. Propp cho rằng đó là khác biệt chính giữa truyện cổ tích và thần thoại.

Chức năng chính của truyền thuyết thần thoại là lý giải, hướng đến nghi lễ và tính thiêng liêng, trong khi cổ tích có tính vui chơi, răn dạy đạo đức và đầy chất văn thơ. Người kể và người nghe đều cảm nhận tính hiện thực của truyền thuyết thần thoại mà coi cổ tích là hư cấu. Thần thoại Open trong thời tiền sử, còn văn học dân gian diễn ra như kiểu ngoại truyện lịch sử dân tộc. [ 37 ]

Phân chia theo khu vực địa lý[sửa|sửa mã nguồn]

Mặt nạ Anubis thời Cổ Vương Quốc. Bảo tàng Römer-Pelizaeus, Hildesheim Tượng Inanna tại Bảo tàng Khảo cổ học Cận Đông ở Marseille

Thần thoại Cận Đông và Lưỡng Hà[sửa|sửa mã nguồn]

Thần thoại Viễn Đông[sửa|sửa mã nguồn]

Thần thoại Phần Lan-Ugria[sửa|sửa mã nguồn]

Thần thoại Thổ Nhĩ Kỳ[sửa|sửa mã nguồn]

Thần thoại Kavkaz[sửa|sửa mã nguồn]

Thần thoại Châu Phi[sửa|sửa mã nguồn]

Thần thoại Châu Đại Dương[sửa|sửa mã nguồn]

Thần thoại Châu Mỹ[sửa|sửa mã nguồn]

Hướng tiếp cận[sửa|sửa mã nguồn]

Thuyết thần thoại lịch sử (euhemerism) đã có từ thời cổ đại với quan niệm thần thoại là những tường thuật bóp méo sự kiện lịch sử có thật. Thuyết này lấy theo tên nhà thần thoại Euhemerus (khoảng năm 20 TCN), người cho rằng các vị thần tiến hóa từ truyền thuyết về con người mà ra. Ông và các triết gia khác nỗ lực không loại bỏ di sản văn hóa nhưng diễn giải lại một cách hợp lý. Một nguyên nhân là thời xa xưa những người kể chuyện (truyền khẩu) nhiều lần điều chỉnh và mở rộng nội dung khiến một số nhân vật đạt tới địa vị thần thánh. Ví dụ khác vào thế kỷ 19, nhà thần thoại học Thomas Bulfinch đề xuất thần gió Aíolos bắt nguồn từ một vị vua lịch sử đã dạy dân mình cách chèo thuyền. Nhà sử học Herodotos (thế kỷ 5 TCN) và triết gia Pródikos đề xuất những cách giải thích tương tự.

Phúng dụ vạn vật thiên nhiên[sửa|sửa mã nguồn]

Nửa đầu thế kỷ 19, đặc biệt quan trọng vào thời Lãng mạn Đức bén rễ ý tưởng sáng tạo thần thoại cổ xưa cơ bản là những câu truyện về giới tự nhiên. Theo đó, thần thoại cổ xưa miêu tả khí tượng và ngoài hành tinh còn những vị thần đại diện thay mặt thế lực tự nhiên. Quan điểm này càng trở nên phổ cập và có sức tác động ảnh hưởng lớn trải qua nhà ngữ văn người Đức Max Müller ( 1823 – 1900 ). Theo Müller, thần thoại cổ xưa phát sinh là do tên những hiện tượng kỳ lạ tự nhiên đã bị hiểu nhầm theo thời hạn. Ví dụ câu truyện người anh hùng vượt mặt quái vật chỉ đơn thuần là ban ngày xua tan bóng đêm. Tuy nhiên, yếu tố chưa có giải thuật là vì sao những hiện tượng kỳ lạ tự nhiên hoàn toàn có thể quan sát tương đối rõ ràng lại cần phải phức tạp hóa quá nhiều thành những phúng dụ xa cách đến vậy. Từ đó đưa đến quan điểm cho rằng không phải toàn bộ truyền thuyết thần thoại đều diễn đạt vạn vật thiên nhiên .

Khoa học nguyên thủy[sửa|sửa mã nguồn]

Edward Burnett Tylor

Thần thoại nghiễm nhiên được coi là có liên hệ với tôn giáo, mà mối quan hệ giữa tôn giáo và khoa học vẫn nằm trong vòng tranh cãi, kết quả là tranh luận về mối quan hệ giữa thần thoại và khoa học cũng không có hồi kết. Thần thoại được coi là ngang hàng với khoa học, thậm chí còn được đánh đồng với khoa học, là tiền thân của khoa học. Một lý thuyết lỗi thời nhưng có giá trị đặc biệt là của Andrew Lang (1844-1912) và nhà nhân chủng học nổi tiếng Edward Burnett Tylor (1832-1917). A. Lang phản đối thần thoại phúng dụ tự nhiên, đã coi thần thoại là một dạng của khoa học nguyên thủy, có tính căn nguyên hoặc giải thích. Tylor cũng coi thần thoại là nỗ lực tiền khoa học của bộ óc nguyên thủy để giải thích sự tồn tại của con người và môi trường xung quanh. Cụ thể, Tylor đưa ra mô hình từ thấp đến cao: thần thoại → tôn giáo → khoa học → triết học một cách chi tiết. Đối với Tylor, triết học có hai mặt: nguyên thủy và hiện đại. Triết học nguyên thủy đồng nghĩa với tôn giáo nguyên thủy, còn khoa học không tồn tại. Ngược lại là triết học hiện đại. Tôn giáo hiện đại không còn tính thần thoại mà bao gồm siêu hình học và đạo đức, điều mà tôn giáo nguyên thủy thiếu. Theo mô hình này, linh hồn trong tôn giáo hiện đại sẽ là phi vật chất và chỉ giới hạn ở các cá nhân, còn linh hồn trong tôn giáo nguyên thủy là vật chất.

Mô hình phân cấp trên là quan điểm nổi bật ở thế kỷ 19 với sáng tạo độc đáo cho rằng truyền thuyết thần thoại đại diện thay mặt mang tính hình tượng về quốc tế tự nhiên. Tuy nhiên, không phải tổng thể thần thoại cổ xưa đều tương quan đến sự vật hoạt động. Hơn nữa, cách tiếp cận này đặt giả định truyền thuyết thần thoại chống lại tính tân tiến, tính hài hòa và hợp lý và tính khoa học : Thần thoại lý giải quốc tế ( mục tiêu tốt đẹp hơn ) nhưng kể từ khi khoa học lãnh nghĩa vụ và trách nhiệm này, dẫn đến thần thoại cổ xưa theo định nghĩa sẽ gắn liền với những xã hội không có khoa học. Sang đến thế kỷ 20, nhiều triết lý phản bác điều này. Ví dụ, dựa trên cơ sở nghiên cứu và phân tích cấu trúc thần thoại cổ xưa, Lévi-Strauss viết ” Logic thần thoại cổ xưa cũng ngặt nghèo như logic khoa học tân tiến, và [ … ] sự độc lạ nằm ở chỗ, không phải chất lượng của quy trình tư duy mà trong thực chất sự vật vận dụng điều đó “. Dù vậy, nhận thức quy đổi thần thoại cổ xưa sang lý trí trong thế kỷ 20 vẫn còn nhiều xích míc dai dẳng .

Mối liên hệ giữa nghi lễ và thần thoại đã được các nhà nghiên cứu ghi nhận từ lâu. Nghi lễ giống như kịch hóa một thần thoại, đến lượt thần thoại lại giải thích cho nghi lễ. Mối liên hệ này được thể hiện rõ ràng nhất trong thần thoại tôn giáo. Nhưng về bản chất quan hệ này còn có các ý kiến khác nhau. Đại diện các trường phái thần thoại và tiến hóa tin rằng thần thoại (tín ngưỡng) có trước nghi lễ. Quan điểm này của J. Grimm, A. N. Afanasyev, E. Taylor, H. Spencer, J. Lippert và những người khác. Vào thập niên 1880, quan điểm trái ngược nảy sinh và nhanh chóng trở nên phổ biến nhờ W. Robertson-Smith, R. Marette và A. van Gennep. Theo R. Lowie, trong “thần thoại nguyên thủy”, “toàn bộ nghi lễ chỉ đơn giản được phóng chiếu vào quá khứ, giống như do một đấng siêu nhiên dạy dỗ hoặc người thiết lập nghi lễ được bí mật chứng kiến các đấng siêu nhiên thực hiện”. Nhà văn học dân gian Nga N. Poznansky, người nghiên cứu thuật chú zagоvor dân gian, cho rằng phần chú ngữ bao hàm thành tố thần thoại “phát triển từ thuật phù thủy”. Theo hướng nghiên cứu chủ nghĩa Mác, vấn đề này được I. I. Skvortsov-Stepanov nghiên cứu và đặc biệt là công trình của Yu. P. Frantsev. Trường phái về sau này chỉ ra rằng thần thoại phát triển có điểm khởi đầu là tôn giáo hoặc nghi lễ ma thuật.[54] Nhà dân tộc học Hoa Kỳ J. Fontenrose[55] và nhà văn hóa dân gian Liên Xô E. M. Meletinsky[56] chỉ trích lý thuyết nghi lễ mang tính phiến diện hoang đường. Lý thuyết thần thoại nghi lễ thịnh hành cho đến thập niên 1950, khi nhà khoa học Pháp C. Lévi-Strauss lên tiếng chống lại từ quan điểm lý thuyết cấu trúc luận về thần thoại. Ông viết về tính độc lập của thần thoại như một loại cấu trúc thuần túy logic, chỉ tuân theo các quy luật riêng của nó. Tuy nhiên, lý thuyết nghi lễ thần thoại vẫn tồn tại, mặc dù nhiều nhà nghiên cứu lưu ý rằng ảnh hưởng thần thoại ngược lại đối với nghi thức vẫn thường diễn ra. Theo Meletinsky, nghi lễ đại diện cho một khía cạnh trong phức hợp nghi lễ-thần thoại khá hiệu quả.[3]

James George Frazer

Học giả tôn giáo và dân tộc học người Anh J. Frazer trong tác phẩm The Golden Bough đã thu thập từ các mảnh ghép và tái tạo một hệ thống thần thoại cổ đại, về cơ bản là nông nghiệp, được xây dựng dựa trên các nghi lễ sùng bái khác nhau. Tôn giáo nông nghiệp cổ đại bao gồm các hành động ma thuật tác động lên đất đai cho cây trồng, lời cầu nguyện đến các vị thần bảo trợ cho nông nghiệp, và nhiều câu chuyện thần thoại (hầu hết đã mất) khác nhau về những vị thần này. Nghiên cứu của Frazer cho rõ ràng nhất sự kết hợp chặt chẽ giữa thần thoại và nghi thức sùng bái thần Osiris ở Ai Cập.

Trong những Sách Phúc Âm có một số ít chủ đề được coi là những nghi lễ được thần thoại cổ xưa hóa. Vì vậy, câu truyện Chúa Giêsu chịu báp-têm hoàn toàn có thể tiềm ẩn cụ thể lịch sử vẻ vang nhưng cơ bản đã đại diện thay mặt cho một cơ sở thần thoại cổ xưa mới về nghi lễ truyền thống lịch sử dùng nước thanh tẩy. Có nhiều ví dụ về sự tương đương giữa nghi lễ trong dân gian và trong nhà thời thánh, chúng đều được bắt nguồn từ những câu truyện trong sách Phúc Âm. Điều này dễ thấy trong những kỳ lễ theo lịch và liên hoan của những dân tộc bản địa Châu Âu. Cùng với những phong tục và nghi lễ địa phương ( thường có nguồn gốc tiền Thiên Chúa giáo ), có rất nhiều phần bày tỏ những chi tiết cụ thể Phúc Âm như : thời Trung Cổ thần bí hóa cũng như làm cho tưng bừng Lễ Giáng Sinh, Sự khổ nạn của Chúa, Chúa vào thành Jerusalem cho đến Chúa Phục sinh đều trở thành truyền thống lịch sử đặc trưng đến tận thời nay. Trong hầu hết những trường hợp, những màn trình diễn tôn giáo ấy mất dần đi nghi thức khắt khe mà trở thành sự kiện vui tươi cho dân chúng, rồi quay ngược lại biến thành phụng vụ chính thức trong nhà thời thánh .

Tâm thức nguyên thủy[sửa|sửa mã nguồn]

Nhà triết học Pháp Lucien Lévy-Bruhl ( 1857 – 1939 ) đương thời đã phản đối quan điểm truyền thuyết thần thoại so sánh cổ xưa và cho rằng tâm lý của người nguyên thủy cơ bản là độc lạ. Người nguyên thủy có tư duy đơn thuần là phi logic. Quan điểm phương Tây nhìn nhận người nguyên thủy tự coi mình và toàn bộ vạn vật thiên nhiên là một toàn diện và tổng thể thần bí, trong thực thể này đồng thời lại có thực thể khác. Không có chỗ cho sự độc lạ thành viên, từ đó người nguyên thủy nhận thức quốc tế rất độc lạ. Đối với Lévy-Bruhl, triết học khi đó trọn vẹn trừu tượng nên tôn giáo chưa được bao hàm và tư tưởng thần thoại cổ xưa cũng vậy. Ông xem truyền thuyết thần thoại không phải là nỗ lực đơn thuần dùng trí tuệ để hiểu quốc tế mà để tiếp xúc với quốc tế trải qua những động lực cảm hứng .

Điều lệ xã hội[sửa|sửa mã nguồn]

Phản ứng với quan điểm coi đặc tính thần thoại là căn nguyên tự nhiên, nhà nhân chủng học Ba Lan Bronisław Malinowski (1884-1942) cho rằng thần thoại thực sự như một loại điều lệ, định ước của xã hội. Thần thoại là sự hợp lý hóa và hợp thức hóa các hiện tượng xã hội như truyền thống hay vương quyền: “Chức năng thần thoại (…) là củng cố và mang lại cho truyền thống một giá trị, vị thế lớn hơn bằng cách đưa nó trở lại cao hơn, tốt hơn, đẹp hơn lúc ban đầu.” Có thể thấy điều này qua Aeneis của Vergilius. Tuy nhiên, quan điểm này cũng theo chủ nghĩa phổ quát một cách nghiêng lệch và tiếp cận xã hội như một thể tĩnh tại mà bản chất xã hội lại không phải như vậy. Bởi đó, học trò của Malinowski là E. R. Leach nhận xét: “[Thần thoại] và nghi lễ là ngôn ngữ ký hiệu thể hiện đặc quyền và địa vị xã hội, ngôn ngữ này có tính tranh biện chứ không phải một âm hưởng hòa hợp.” Quan điểm cho rằng xã hội là động lực thúc đẩy thần thoại (hình thành) tạo cơ sở cho cách tiếp cận này, và do đó có liên quan đến quan điểm xã hội học Durkheim và Franz Boas.

Biểu tượng tâm ý[sửa|sửa mã nguồn]

Carl Gustav Jung

Một cách tiếp cận khác là theo hướng bản chất tâm lý hoặc phân tâm học chuyên sâu, trong đó thần thoại, cổ tích, diễn tả nghệ thuật và những thứ tương tự được coi là biểu hiện của các yếu tố bị kìm nén, ham muốn và sợ hãi trong tiềm thức. Sigmund Freud (1856-1939) thực hiện điều này trong Totem und Tabu (Totem và cấm kỵ). Ông lấy thần thoại Hy Lạp cho các lý thuyết phân tích tâm lý của mình, chẳng hạn như Phức cảm Ơ-đíp. Cách tiếp cận này cũng đã được áp dụng cho các thể loại văn học khác như truyện cổ tích và tiểu thuyết hiện đại.[63]

Tuy nhiên nội dung chính của chiêu thức nghiên cứu và điều tra đến từ nhà tâm thần học Thụy Sĩ Carl Jung ( 1875 – 1961 ). Ông quan tâm rằng trong giấc mơ, tưởng tượng và biểu lộ phát minh sáng tạo của trẻ nhỏ có nhiều động khác nhau để Open liên tục ở cả người bệnh tinh thần và người thông thường. Hiện tượng này nói lên có một điều gì đó thiết yếu về tâm lý con người. Cũng giống như toàn bộ mọi người tương đương về khung hình, tâm lý cũng phải có một thực chất phổ quát chung. Tập thể vô thức này là những gì được phản ánh trong truyền thuyết thần thoại và hình tượng. Bằng cách điều tra và nghiên cứu thần thoại cổ xưa và hình tượng này, nguyên mẫu hoàn toàn có thể được công thức hóa, mà Jung lấy cảm hứng từ tác phẩm của Bastian. Do đó so với Jung, truyền thuyết thần thoại đa phần tương quan đến toàn cảnh của từng cá thể. Mục đích điều tra và nghiên cứu tâm ý của Jung nhằm mục đích phân phối cái nhìn thâm thúy về tiềm thức để người văn minh hoàn toàn có thể hiểu bản thân mình hơn .

Tâm lý hóa thần thoại và những điều tương tự đã được phỏng theo nhiều. Nhà tâm lý học Erich Neumann (1906-1960) cố gắng đối chiếu tiến hóa ý thức với cơ sở truyền thống thần thoại.[66] Lấy cảm hứng từ thần thoại đối chiếu và tâm lý học phân tích, tâm lý học chiều sâu của Jung, nhà thần thoại học Joseph Campbell cho ra đời nhiều tác phẩm về thần thoại, tôn giáo đối chiếu và duy linh. Ý định của Campbell thể hiện trong The Hero with a Thousand Faces (Người hùng mang ngàn gương mặt):

Hiện tượng văn học[sửa|sửa mã nguồn]

Ngoài việc đưa vào toàn cảnh khoa học hoặc tôn giáo, truyền thuyết thần thoại cũng được tiếp cận từ quan điểm văn học. Trong thời đại Victoria, những tác gia cổ xưa như Jane Harrison, Gilbert Murray và Francis Cornford coi thần thoại cổ xưa là nguồn gốc của văn học. Dựa trên Frazer, Harrison và Murray cho rằng truyền thuyết thần thoại lúc đầu chỉ đơn thuần miêu tả nghi lễ nhưng về sau đã được văn học hóa .Trong nửa đầu thế kỷ 20, những cách tiếp cận mới theo hướng ngôn ngữ học trở nên thông dụng, chịu ảnh hưởng tác động của nhà triết học Ludwig Wittgenstein, nhà nhân chủng học Franz Boas và đặc biệt quan trọng là nhà ngôn ngữ học Thụy Sĩ Ferdinand de Saussure. Những phương pháp này cùng với chủ nghĩa hình thức và chủ nghĩa cấu trúc có chung nền tảng ngôn ngữ học và đặc thù mang tính hình thức, mạng lưới hệ thống. Những quan điểm này được vận dụng thoáng rộng xuyên suốt thế kỷ. [ 69 ]Hình thức luận là sự nghiên cứu và phân tích kỹ càng những chuyện kể một cách hình thức. Viẹc này đa phần tương quan đến nghiên cứu và phân tích hình thức văn học cụ thể, trong đó nguồn gốc, tâm ý cùng với nhiều góc nhìn khác không được tính đến. Chủ nghĩa hình thức Nga giữ vai trò đặc biệt quan trọng quan trọng với những đại diện thay mặt như Roman Jakobson và nhà cấu trúc luận Vladimir Propp. Propp nghiên cứu và phân tích truyện cổ tích và Tóm lại rằng luôn tìm được những mẫu giống nhau. Ông thậm chí còn còn liệt kê được 31 mẫu chính thức, tạo nên mạng lưới hệ thống tổng hợp không thay đổi và phổ cập. Theo Propp, những hình mẫu này và những thành phần của chúng hoàn toàn có thể so sánh độc lập không cần kể đến ngữ cảnh riêng. Một số thành tố nhất định cũng hoàn toàn có thể được sửa chữa thay thế ( một cách có mạng lưới hệ thống ) theo thời hạn, giúp cho cách tiếp cận này trở nên rõ ràng hơn. Việc nghiên cứu và điều tra không nhất thiết phải bỏ lỡ những nguyên vật liệu truyền thuyết thần thoại .

Sản phẩm xã hội[sửa|sửa mã nguồn]

Chủ nghĩa cấu trúc, giống như chủ nghĩa thực chứng, theo nhiều cách trái chiều với những cách tiếp cận thông diễn học. Ý tưởng cốt lõi là khoa học xã hội và nhân văn nên được tiếp cận giống như khoa học tự nhiên. Chủ nghĩa cấu trúc có cơ sở ngôn ngữ học và triết học can đảm và mạnh mẽ và cho rằng những hiện tượng kỳ lạ xã hội được xác lập một cách vô thức do những cấu trúc siêu thành viên hoặc mạng lưới hệ thống ký hiệu. Các cấu trúc này hoạt động giải trí ngoài ý muốn cá thể và hiện hữu khắp mọi nơi. Trước thời Lévi-Strauss ( xem bên dưới ), cách tiếp cận chủ nghĩa cấu trúc hoàn toàn có thể tìm thấy hầu hết trong nghiên cứu và phân tích văn học nhưng cũng vận dụng trong thần thoại cổ xưa so sánh của nhà nghiên cứu Ấn-Âu Georges Dumézil ( 1898 – 1986 ). Trong điều tra và nghiên cứu truyền thuyết thần thoại Ấn-Âu so sánh, Dumézil tin rằng đã tìm thấy dẫn chứng phân loại gốc Ấn-Âu là quyền tối cao, chiến binh và sự sinh sôi. Dumézil nhìn ra phân loại ba bên này trong truyền thuyết thần thoại, nghi lễ tôn giáo và tổ chức triển khai chính trị xã hội .
Claude Lévi-Strauss năm 2005

Nhà nhân chủng học có ảnh hưởng lớn là Claude Lévi-Strauss sử dụng ý tưởng chủ nghĩa cấu trúc để nghiên cứu dân tộc ký. Giống như Jung, quan điểm của Lévi-Strauss đề cao tiềm thức, tất cả khả năng và trải nghiệm cuối cùng đều được xác định và giới hạn do cấu trúc tâm trí con người. Ông coi tổ chức xã hội, quan hệ họ hàng, huyền thoại và những thứ tương tự như ký hiệu phải được nghiên cứu và so sánh. Middleton phát biểu “Với Claude Lévi-Strauss, thần thoại là hệ thống có cấu trúc để tham chiếu trong đó tập hợp các quan hệ nội tại được dùng để ánh xạ cấu trúc tập hợp quan hệ khác, nội dung thì có thể biến đổi không ngừng và không quan trọng một cách tương đối.”

Phương pháp này đến với thần thoại học vào năm 1955. Thần thoại phải được phân tích và chia nhỏ ra các thành tố, sau đó mỗi thành tố được phân loại vào các chủ đề thông dụng. Nguyên tắc tạo thành ký hiệu cũng được xem xét. Sau khi đối chiếu, chủ đề, thông điệp và cấu trúc chính của thần thoại sẽ trở nên rõ ràng. Điều này liên quan đến văn hóa và tâm trí con người. Trong bộ 4 tập Mythologiques (1969-1981), Lévi-Strauss trình bày kỹ lưỡng ý tưởng và nghiên cứu về thần thoại của mình. Mục đích nghiên cứu là thiết lập phương pháp luận và logic thần thoại một cách chắc chắn. Khác với Lévi-Bruhl, ông quan điểm rằng nền văn hóa “nguyên thủy” về cơ bản không khác “hiện đại” và cũng hoàn toàn logic. Ví dụ, trong Mythologiques tập một Le Cru et le Cuit (Sống và chín), ông xem xét phân biệt giữa thực phẩm sống và nấu chín, tương đồng với sự khác biệt giữa yếu tố tự nhiên và yếu tố văn hóa trong xã hội, giữa thế tục và thiêng liêng trong tôn giáo, giữa khoảng lặng và tiếng động trong âm thanh. Những hình mẫu logic như vậy có thể tìm thấy trong thần thoại và cần thiết để hiểu rõ tâm trí con người trong nền văn hóa đang nói tới. Cuối cùng, Lévi-Strauss coi thần thoại là nỗ lực chính đáng được kịch hóa dưới dạng chuyện kể để giải quyết những căng thẳng trong xã hội.

Thần thoại so sánh[sửa|sửa mã nguồn]

Từ giữa thế kỷ 19, những chuyên viên về truyền thuyết thần thoại và văn học dân gian, đặc biệt quan trọng là những nhà dân tộc bản địa học nhận thấy có nhiều điểm tương đương giữa những truyền thống cuội nguồn thần thoại cổ xưa khác nhau rải rác trên khắp quốc tế. Họ tìm kiếm khuôn mẫu chung tương ứng trong nhiều nền văn hóa truyền thống. Bất chấp sự độc lạ về thời hạn, khu vực và toàn cảnh văn hóa truyền thống lịch sử vẻ vang, những điểm tương đương ấy được xem xét nghiên cứu và điều tra. Ví dụ, nhà khoa học Đức Adolf Bastian ( 1826 – 1905 ) đưa ra triết lý sáng tạo độc đáo cơ bản thông dụng của quả đât nói chung .

Frazer mở rộng điều này trong The Golden Bough. Ông khám phá các mẫu khác nhau dựa trên tất cả các loại thần thoại, nghi lễ và dân gian truyền thống trải rộng trên toàn cầu. Hoặc ngược lại có thể lấy một thần thoại nhất định, rồi tìm kiếm những điểm tương đồng trong các truyền thống khác, từ đó đi đến một mô hình phổ quát. Điển hình của cách thức này có thể kể đến The Hero with a Thousand Faces (1949) của Joseph Campbell chịu ảnh hưởng từ Bastian. Tuy nhiên, phương pháp này đặt ra nghi vấn về tiêu chí chọn mẫu cũng như đoán định sai lầm. Tính địa phương đặc trưng cũng bị bỏ qua, và không xét đến yếu tố văn hóa xã hội ẩn chứa trong đó. Thực tế môi trường xung quanh thần thoại của một nhóm người cụ thể không được đưa vào đánh giá. Nói chung, tiếp cận này bị coi là lỗi thời và không còn phổ biến trong nghiên cứu thần thoại nữa.

Phương pháp thần thoại cổ xưa so sánh mới Open vào đầu thế kỷ 20 và vẫn còn liên tục tăng trưởng. Nghiên cứu đương đại về nguồn gốc văn hóa truyền thống lịch sử dân tộc của truyền thuyết thần thoại và mối quan hệ giữa những nền văn hóa truyền thống của chúng cũng có đặc thù liên ngành. Thần thoại so sánh không chỉ sử dụng thông tin văn học, lịch sử vẻ vang, khảo cổ, mà còn chú trọng cả ngôn từ như một phương tiện đi lại truyền tải thần thoại cổ xưa. Phương pháp này giúp tò mò đúng mực việc trao đổi và phổ cập truyền thuyết thần thoại giữa những nhóm không có quan hệ trực tiếp với nhau, cùng với chứng mình thần thoại cổ xưa nguyên thủy đã phân nhánh trong nhiều thiên niên kỷ thành những thần thoại cổ xưa khác nhau. Ví dụ, từ nguyên của tên gọi những vị thần hoàn toàn có thể ám chỉ nguồn gốc và đặc thù bắt đầu. Những cái tên tương tự như nhau cũng hoàn toàn có thể chỉ ra mối quan hệ giữa những vị thần từ những nền văn hóa truyền thống khác nhau. Một số lượng lớn khu công trình nghiên cứ theo phương pháp này đã được thực thi về thần thoại cổ xưa Proto-Semitic và Ấn-Âu. [ 85 ]

Chủ nghĩa bí truyền[sửa|sửa mã nguồn]

Cách tiếp cận bí truyền (thuật ngữ và phân loại còn gây tranh cãi) bị giới học thuật coi là giả khoa học. Thần thoại được xem như những câu chuyện có thể chắt lọc thông tin lịch sử và truyền tải khôn ngoan bí truyền. Ví dụ như Mythen en hun esoterische betekenis (Thần thoại và ý nghĩa bí truyền) của Jan van Dijk (1933), cách tiếp cận gần gũi với Jung và Campbell nhưng không có gì hiện đại mới mẻ. Hoặc như người theo thuyết Hermeticism cổ đại cũng nhìn ra sự thật mới trong các đã nhìn thấy sự thật mới trong thần thoại, đặc biệt ở Ai Cập, ví dụ Isis được coi là ngụ ngôn sáng thế có liên hệ tới học thuyết siêu hình.

Ví dụ điển hình khác thời hiện đại là ý tưởng của Erich von Däniken trong Chariots of the Gods (Chiến xa các vị thần) (1968), theo dấu vết tiếp xúc với các nền văn minh ngoài Trái đất trong các đồ tạo tác, kiến trúc và văn bản cổ đại. Hay như công trình The 12th Planet (1976) của Zecharia Sitchin (1920-2010) đề xuất rằng thần thoại Sumer cung cấp bằng chứng về hành tinh thứ 12 trong Hệ Mặt Trời tên là Nibiru, cư dân ở đó (anunnaki) đã đến thăm Trái đất trong quá khứ xa xôi. Bên ngoài giới học thuật vẫn còn tranh cãi về tính hợp lệ của những lý thuyết như vậy.[86]

Một cách lý giải đương đại về truyền thuyết thần thoại như thể tín hiệu đa phần ám chỉ tự nhiên thiên văn học được tăng trưởng trong tác phẩm của Giorgio de Santillana và Hertha von Dechend, với lập luận rằng những vị thần đều là những tinh tú quan sát được, những người lập luận rằng toàn bộ những vị thần đều là những vì sao, thường đi ngược với phe phái Jung như những điều do Campbell đưa ra .

Di sản văn hóa truyền thống[sửa|sửa mã nguồn]

Trong mạng lưới hệ thống những tôn giáo phổ cập ( Phật giáo, Do Thái giáo, Thiên Chúa giáo, Hồi giáo, … ) tiềm ẩn nhiều thành tố thần thoại cổ xưa khác nhau. Tuy nhiên, truyền thuyết thần thoại theo nghĩa hẹp thường bị hệ tư tưởng tôn giáo chối bỏ và gạt ra khỏi vị trí của nó. Còn xã hội nói chung, yếu tố thần thoại cổ xưa ( theo nghĩa chung nhất ) nằm trong những nền văn hóa truyền thống, ý thức hệ cận đại và văn minh, hầu hết trong văn hóa truyền thống đại chúng .

Về mặt lịch sử, thần thoại đóng vai trò là mô hình chính của bất kỳ hệ tư tưởng nào và là nguồn đồng bộ của nhiều loại hình văn hóa như văn học, nghệ thuật, tôn giáo, triết học và thậm chí cả khoa học. Sự khác biệt hóa về tính đồng bộ thần thoại-nghi lễ lúc ban đầu của văn hóa (đặc biệt khi triết học và khoa học phát triẻn) đòi hỏi ý thức xã hội phải được “giải thần thoại hóa” (demythologization) phần nào, nhưng việc này không thể hoàn toàn mà luôn mang tính tương đối. Và định kỳ nó lại được thay thế bằng “tái thần thoại hóa” (remythologization), đặc biệt diễn ra trong thời hiện đại. Thế kỷ 20 ghi dấu sự phát triển nhanh chóng của tư tưởng khoa học kỹ thuật và sự vỡ mộng đối với chủ nghĩa duy lý, chủ nghĩa tiến hóa và hy vọng “khai sáng”. Trái ngược với ý kiến các nhà thực chứng ở thế kỷ 19, thực tế cho thấy khoa học không thể thay thế hoàn toàn thần thoại vì không giải quyết được các vấn đề siêu hình như ý nghĩa cuộc sống, triết học lịch sử,… trong khi thần thoại có thể là giải pháp, đưa những vấn đề khó giải quyết trở nên dễ hiểu và dễ xử lý hơn. Thần thoại mang lại cảm giác hài hòa giữa xã hội và tự nhiên (vũ trụ).[3]

Thần thoại của nền văn minh kỹ thuật có cơ sở là tính hài hòa và hợp lý khi nỗ lực vô hiệu những điểm mơ hồ, đưa về những yếu tố hoàn toàn có thể lý giải được. Khi gặp phải một yếu tố mới chưa được biết đến, chính bản thân khoa học tạo ra những thần thoại cổ xưa ” nhận thức luận ” ( tò mò ” kênh đào ” trên sao Hỏa, sự sống trong thiên hà, … ) [ 90 ] được khoa học hư cấu khi sử dụng. [ 91 ] Truyền thuyết đô thị ngày càng tăng trưởng trong những thành phố lớn. [ 92 ] [ 93 ]Bên cạnh đó, ngoài những nhân vật truyền thuyết thần thoại có từ lâu, quốc tế văn minh cũng phát sinh những sinh vật truyền thuyết thần thoại mới. Ví dụ như sinh vật Gremlin Open vào thập niên 1920, cũng như một số lượng lớn những nhân vật trong thần thoại cổ xưa đô thị và ” văn học dân gian văn minh “. Có những nhân vật liên tục đặc trưng của linh thể cổ xưa như trường hợp Shubin trong những hầm mỏ thuộc tín ngưỡng Slav. Hay như những siêu anh hùng điện ảnh, phim hoạt hình và truyện tranh được tạo dựng theo nguyên tắc thần thoại cổ xưa : Indiana Jones, Ninja Rùa, Người nhện, Người Dơi, … Tất cả những nhân vật này đều có nền tảng anh hùng thần thoại cổ xưa, chiếm hữu năng lực đặc biệt quan trọng và triển khai kỳ công vì quyền lợi trái đất. Cần chú ý quan tâm rằng cũng giống như thời nay, văn hóa truyền thống tiếp thị quảng cáo đại chúng đã sống sót trong Đế quốc La Mã nơi lưu truyền sự tích Hercules-Heracles tựa như như vậy .Thần thoại trong văn học thế kỷ 20 được bộc lộ bằng thơ ( Eliot, Yeats, Pound, … ), kịch ( Anouilh, Claudel, Cocteau, Giraudoux, O’Neill, … ) và đặc biệt quan trọng với truyện và tiểu thuyết ( Mann, Joyce, Moravia, Broch, Langgässer, Frisch, Updike, King, Merril, Arguedas, Asturias, Márquez, Bulgakov, … ). Franz Kafka cũng viết về phản thần thoại cổ xưa, để truyền thuyết thần thoại thể hiện ra. Ngay cả những nhà văn dùng nguyên vật liệu truyền thuyết thần thoại truyền thống lịch sử cũng làm đảo ngược nó ở những mức độ khác nhau. Do đó, văn học đã quy mô hóa thực chất xích míc truyền thuyết thần thoại hóa cả tường minh lẫn ngấm ngầm trong văn hóa truyền thống và hệ tư tưởng thế kỷ 20. Trái ngược với trách nhiệm chính vốn có, thần thoại cổ xưa trong văn học tân tiến thế kỷ 20 biến thành phản thần thoại cổ xưa, trở thành biểu lộ của lánh đời và tự kỷ. [ 3 ]

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Source: https://globalizethis.org/
Category: Hỏi Đáp