IBAITAP: Vận dụng các kiến thức đã học trả lời các câu hỏi trong bài.

Câu 1: Tìm thành ngữ trong đoạn thơ sau, phân biệt với từ ngữ thông thường về cấu tạo và đặc điểm ý nghĩa. (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 66)

Lời giải chi tiết:

– Thành ngữ trong đoạn thơ trên là:

• Một duyên hai nợ: hàm ý của nó là nói lên sự vất vả của bà Tú khi phải một mình đảm đương tất cả công việc để nuôi chồng và các con.
• Năm nắng mười mưa: ý chỉ sự vất vả và cực nhọc khi phải làm việc ngoài trời với thời tiết khắc nghiệt.

– Sử dụng thành ngữ đơn giản và ngắn gọn, nhưng vẫn diễn đạt đầy đủ, sinh động, nhiều ý nghĩa khác nhau và có giá trị biểu cảm cao.

– Việc sử dụng hai thành ngữ kết hợp với các cụm từ cũng có ý nghĩa như thành ngữ như lặn lội thân cò, eo sèo mặt nước, nhà thơ đã khắc họa rõ nét hình ảnh người vợ vất vả, tần tảo, đảm đang và tháo vát trong công việc gia đình.

Câu 2: Phân tích giá trị nghệ thuật của các thành ngữ in đậm. (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 66)

Lời giải chi tiết:

– Đầu trâu mặt ngựa: ý biểu đạt tính chất hung bạo, thú vật và sự vô lại vô tổ chức của bọn quan quân khi kéo nhau đến nhà Kiều lúc gia đình Kiều bị vu oan.

– Cá chậu chim lổng: ý biểu hiện cảnh sống tù túng chật hẹp và mất tự do mặc dù bề ngoài có vẻ hào nhoáng, hoa mỹ.

– Đội trời đạp đất: ý biểu biểu được sự ngang tàng cùng ý chí và lối sống tự do không chịu khuất phục trước bất cứ uy quyền nào của Từ Hải.

Câu 3: Đọc lại chú thích về những điển cố in đậm ở hai câu thơ sau trong bài Khóc Dương Khuê và cho biết thế nào là điển cố. (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 66)

Lời giải chi tiết:

Điển cố được sử dụng trong bài Khóc Dương Khuê là:

• Giường kìa: Mượn từ câu chuyện Trần Phồn đời Hậu Hán, Trần Phồn có bạn là Tử Trĩ. Trần Phồn quý bạn đến mức dành riêng cho bạn một chiếc giường để khi bạn đến chơi thì hạ xuống, lúc bạn về thì lại treo lên.
• Đàn kia: Mượn từ câu chuyện về tình bạn giữa Bá Nha và Chung Tử Kì, Bá Nha là một người đàn giỏi còn Chung Tử Kì chỉ cần nghe tiếng đàn là có thể hiểu được tâm sự cũng như suy nghĩ của bạn. Khi Chung Tử Kì mất, Bá Nha đã treo đàn mà không gảy nữa vì ông cho rằng không còn ai hiểu được tiếng đàn của mình.

⇒ Hai điển cố trên đều dùng để nói về tình bạn keo sơn, thắm thiết, chữ dùng tuy ngắn gọn nhưng hàm ý lại sâu xa. Điển cố chính là những sự việc trước đây hoặc những câu chữ trong sách đời trước để lại được dẫn ra để lồng ghép vào bài văn, vào lời nói để nói về những điều tương tự. Mỗi một điển cố như một sự việc tiêu biểu, điển hình mà chỉ cần nhắc đến đã chứa đựng điều mà người nói muốn diễn đạt.

Câu 4: Dựa vào chú thích trong các văn bản đã học, hãy phân tích tính hàm súc, thâm thuý của các điển cố. (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 67)

Lời giải chi tiết:

– Ba thu: là điển cố lấy từ trong Kinh Thi nói về nỗi nhớ nhung da diết của con người.

⇒ Dùng điển cố “Ba thu” với ý: Chàng Kim đã tương tư Thúy Kiều thì một ngày không gặp cảm giác như đã ba năm không được gặp.

– Chín chữ: Kinh Thi kể chín chữ nói về công lao của cha mẹ đối với con cái.

⇒ Thúy Kiều nhớ tới cha mẹ và thương cha mẹ lo cho mình. Còn mình thì đi biền biệt nơi đất khách.

– Liễu Chương Đài: gợi chuyện người đi làm quan ở xa viết thư về cho vợ “Cây liễu ở Chương Đài xưa xanh xanh, nay có còn không, hay là tay khác đã vin bẻ mất rồi”

⇒ Dẫn đến điển tích này Kiều đang mường tượng tới cảnh Kim Trọng trở lại thì Kiều đã thuộc về người khác.

– Mắt xanh: Chuyện kể rằng xưa kia Nguyễn Tịch đời Tần, quý ai thì tiếp bằng mắt xanh còn không ưa ai thì tiếp bằng mắt trắng.

⇒ Từ Hải muốn nói với Kiều rằng chàng biết Kiều ở chốn lầu xanh phải tiếp các khách làng chơi nhưng nàng chưa hề yêu ai.

Câu 5: Thay thế các thành ngữ bằng những từ ngữ thông thường. Nhận xét vé hiệu quả diễn đạt. (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 67)

Lời giải chi tiết:

a. Có thể thay thành ngữ “bắt nạt ma mới” bằng “bắt nạt người mới”, “Chân ướt, chân ráo” bằng “mới đến còn lạ lẫm”.

b. Có thể thay thành ngữ bằng cụm từ: “qua loa”.

⇒ Việc thay thế thành ngữ bằng những từ ngữ tương đương thông thường chỉ có thể đảm bảo về phần nghĩa chứ không đảm bảo được hình tượng và sắc thái biểu cảm.

Câu 6: Đặt câu với mỗi thành ngữ sau: (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 67)

Lời giải chi tiết:

– Chúc mừng mẹ con chị mẹ tròn con vuông.

– Làm gì có chuyện trứng khôn hơn vịt. 

– Sĩ thì nấu sử sôi kinh, Làm nên khoa bảng công danh để truyền.

– Ả đàn bà kia lòng lang dạ thú.

– Ông bà ta có câu : “Phú quý sinh lễ nghĩa”.

– Tôi đi guốc trong bụng anh.

– Những gì tôi nói với cậu như nước đổ đầu vịt.

– Cô ta hại ta đến mức này mà còn muốn dĩ hòa vi quý? 

– Thằng Kiên bên nhà bên con nhà lính, tính nhà quan.

– Đừng thấy sang mà bắt quàng làm họ nhé anh bạn. 

Câu 7: Đặt câu với mỗi điển cố sau: (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 67)

Lời giải chi tiết:

– Bên kia làng dường như đã kịp tìm ra cái gót chân A-sin của đội đối phương rồi.

– Gần đây dịch bệnh khó khăn, công ty em nợ như chúa Chổm anh ạ!

– Cậu cứ làm việc không có chứng kiến thế này thì khác gì đẽo cày giữa đường.

– Đã là ý trời thì có tránh đến đâu cuối cùng vẫn sẽ gặp một gã Sở Khanh mà thôi. 

– Tuy không được to cao nhưng anh ấy đã làm được điều kỳ diệu đúng là sức trai Phù Đổng.