IBAITAP: Cùng ibaitap đến với bài học “Ông lão đánh cá và con cá vàng” hôm nay để hiểu được nội dung, ý nghĩa đồng thời nắm được biện pháp nghệ thuật chủ đạo và một số chi tiết nghệ thuật tiêu biểu, đặc sắc trong truyện.

I. CHUẨN BỊ

Câu 1: Nhận biết được các sự việc chính và diễn biến nội dung câu chuyện được kể. (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 11)

Lời giải chi tiết:

– Các sự việc chính và diễn biến của nội dung câu chuyện được kể là: 

• Một ông lão nghèo ra biển đánh cá, cả hai lần thả lưới ông đều không giăng được gì cho đến lần thứ ba, lão kéo được một con cá vàng, cá vàng van xin ông lão thả về biển và hứa rằng sẽ trả ơn.
• Khi về đến nhà, lão mang chuyện kể cho mụ vợ nghe, mụ mắng ông lão và đòi cá vàng đáp ứng yêu cầu của mụ: Lần thứ nhất mụ đòi một cái máng lợn ăn mới, lần thứ hai mụ đòi nhà rộng, lần ba mụ đòi làm nhất phẩm phu nhân, lần thứ tư mụ đòi làm nữ hoàng, lần thứ năm mụ đòi làm Long Vương ngự trên mặt biển nhưng cá vàng tức giận không nói gì.
• Khi ông lão trở về nhà trước mặt ông lại là túp lều nát ngày xưa và mụ vợ đang ngồi trên chiếc máng lợn sứt mẻ.

Câu 2: Xác định các nhân vật trong truyện và tìm hiểu đặc điểm tính cách của nhân vật chính (qua ngoại hình, điệu bộ, hành động, lời nói, suy nghĩ,…) (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 11)

Lời giải chi tiết:

Đặc điểm và tính cách của các nhân vật chính:

• Ông lão: thật thà, tốt bụng, không tham lam nhưng lại nhu nhược điều đó thể hiện qua những lần ra biển và làm theo ý của mụ vợ.
• Mụ vợ: tham lam vô độ, quá quắt và bạc tình điều đó được thể hiện qua những mong muốn vô lí cùng thái độ “ăn cháo đá bát” với người đã mang ơn cho mình.

Câu 3: Chỉ ra được các chi tiết ảo và tác dụng của chúng trong truyện. (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 11)

Lời giải chi tiết:

– Các chi tiết tưởng tượng kì ảo trong truyện là:

• Cá vàng khi mắc lưới thì cất tiếng xin tha và hứa rằng sẽ trả ơn.
• Mỗi lần ra biển ông lão gọi cá vàng thì cá vàng đều sẽ bơi lên. 
• Cá vàng có phép thuật thực hiện được điều ước của ông lão và cũng có thể lấy lại được tất cả.

⇒ Những chi tiết kì ảo có tác dụng khiến câu chuyện trở nên li kì, hấp dẫn hơn và làm nổi bật giá trị nội dung cùng ý nghĩa của tác phẩm.

Câu 4: Suy nghĩ về ý nghĩa của truyện, những thông điệp mà tác giả muốn gửi gắm trong đó. (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 11)

Lời giải chi tiết:

Thông điệp và ý nghĩa mà tác giả muốn gửi gắm trong đó là: ca ngợi lòng biết ơn đối với những người nhân hậu và bài học thích đáng cho những kẻ tham lam bội bạc. Từ ấy thể hiện ước mơ của nhân dân ta về một cuộc sống công bằng: những kẻ tham lam, xấu xa, bội bạc cuối cùng sẽ bị trừng trị. 

Câu 5: Kết nối với hiểu biết, trải nghiệm của bản thân để vận dụng vào việc đọc hiểu chuyện và rút ra những bài học, kinh nghiệm cần thiết. (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 11)

Lời giải chi tiết:

Bài học rút ra được là phải sống với thái độ biết ơn lương thiện, biết ơn những người đã giúp đỡ mình và lương thiện đối với vạn vật xung quanh từ ấy cuộc sống của chúng ta mới có ý nghĩa.

Câu 6: Đọc trước truyện Ông lão đánh cá và con cá vàng, tìm hiểu thêm về tác giả: A-lếch-xan-dro Xec-ghe-e-vich Pu-skin (Aleksandr Sergeyevich Pushkin). (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 11)

Lời giải chi tiết:

Tác giả: A-lech-xan-dro Xec-ghe-e-vich Pu-skin ( Aleksandr Sergeyevich Pushkin) là một nhà thơ, nhà viết kịch và tiểu thuyết gia người Nga của thời kì Lãng mạn, ông được nhiều người coi là nhà thơ Nga vĩ đại và kaf người sáng lập nên nền văn học nước Nga hiện đại.

– Các tác phẩm của ông được nhiều nhà phê bình coi là kiệt tác, ví dụ như: bài thơ Người kị sĩ bằng đồng, bộ phim truyền hình Người khách bằng đá và câu chuyện về sự sa ngã của Don Juan.

– Ông là người khai sinh ra sự phát triển lâu dài cùng hiệu quả của nền văn học hiện thực Nga vì Pushkin đã đạt được lý tưởng hiện thực bằng cách trình bày ngắn gọn hiện thực.

II. CÂU HỎI GIỮA BÀI

Câu 1: Các chi tiết nào cho biết hoàn cảnh sống của ông lão và cách ông lão cư xử với cá vàng? (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 11)

Lời giải chi tiết:

– Các chi tiết cho biết về hoàn cảnh sống của ông lão là:

• Ngày xưa, có hai vợ chồng ông lão đánh cá ở với nhau trong một túp lều nát trên bờ biển.
• Ngày ngày chồng đi thả lưới, vợ ở nhà kéo sợi.

⇒ Hoàn cảnh của ông lão nghèo khó và đơn sơ.

– Các chi tiết cho biết về cách cư xử của ông lão với cá vàng là:

• Ông lão ngạc nhiên nhưng rồi cũng vẫn thả con cá xuống biển.
• Trời phù hộ cho ngươi! Ngươi trở về biển khơi mà vùng vẫy. Ta không đòi gì cả, ta cũng chẳng cần gì.

⇒ Tính cách của ông lão là: tốt bụng, nhân hậu, giúp đỡ vật mà không cần trả ơn.

Câu 2: Lần thứ nhất, bà vợ đã yêu cầu ông lão điều gì? Lúc này, cảnh biển thế nào? (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 12)

Lời giải chi tiết:

Lần thứ nhất bà vợ bắt ông lão quay lại biển và xin cá vàng một cái máng mới cho lợn ăn. Khi ấy cảnh biển gợn sóng êm ả.

Câu 3: Đòi hỏi và thái độ của vợ ông lão ở lần thứ hai có gì khác với lần thứ nhất? Hãy tiếp tục chú ý chi tiết tả cảnh biển trong phần này. (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 12)

Lời giải chi tiết:

Lần thứ hai thái độ và sự đòi hỏi của vợ ông lão khác với lần đầu là ước nguyện lớn dần: Mụ đòi một tòa nhà đẹp. Khi ấy cảnh biển đã gợn sóng.

Câu 4: Câu nào cho biết đòi hỏi mới và thái độ của vợ ông lão? Cảnh biển có thay đổi gì so với lần trước? (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 13)

Lời giải chi tiết:

– Câu cho biết đòi hỏi mới và thái độ của vợ ông lão là: Đồ ngu! Ngốc sao ngốc thế! Đòi một cái nhà thôi à? Trời! Đi tìm ngay con cá và bảo nó rằng tao không muốn làm một mụ nông dân quèn, tao muốn làm một bà nhất phẩm phu nhân kia!

– Khi ấy cảnh biển nổi sóng dữ dội.

Câu 5: Phần 5, lần này, người vợ lại có đòi hỏi gì? Cách cư xử của bà ta với ông lão như thế nào? (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 13)

Lời giải chi tiết:

– Phần 5 người vợ đòi làm nữ hoàng, cách cư xử của bà ta lúc này với chồng rất vô tình và vong ân bội nghĩa.

• Xưng là: mày – bà.
• Bắt chồng đi quét chuồng ngựa.
• Tát vào mặt ông lão khi ông có ý không muốn đi.
• Nếu ông lão không chịu ra biển sẽ bắt người lôi ông đi.

Câu 6: Phần 6, vợ ông lão muốn cá vàng làm điều gì? Tác giả đã tả cảnh biển trong phần này thế nào? (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 14)

Lời giải chi tiết:

Phần 6 vợ ông lão muốn cá vàng biến mụ thành Long Vương ngự trị mặt biển để bắt cá vàng hầu hạ mụ và làm theo ý muốn của mụ. Cảnh biển khi ấy nổi sóng ầm ầm.

Câu 7: Quan sát bức tranh để hiểu nội dung được nói tới trong đó, nét mặt ông lão và bà vợ thể hiện điều gì? (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 15)

Lời giải chi tiết:

Bức tranh là cảnh sau 5 lần ông lão ra biển cầu xin. Khi ông xin cho mụ vợ trở thành Long Vương điều ước quá phi lý ấy khiến cá vàng tức giận và biến mọi thứ trở về như ban đầu. Bức tranh chính là cảnh ông lão trở về và ngạc nhiên trước khung cảnh nhà cửa như xưa và mụ vợ thì ngồi trước nhà hậm hực.

III.  CÂU HỎI CUỐI BÀI

Câu 1: Hãy liệt kê ra vở những chi tiết thể hiện sự đòi hỏi, thái độ, hành động của vợ ông lão đánh cá; phản ứng của ông lão đánh cá và trạng thái của biển trong các phần 2,3,4,5,6 theo gợi ý sau: (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 15)

Lời giải chi tiết:

Câu 2: Từ bảng thống kê trên, em có nhận xét gì về tính cách của vợ ông lão đánh cá và ông lão đánh cá? (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 15)

Lời giải chi tiết:

Tính cách của các nhân vật chính:

• Ông lão: thật thà, tốt bụng, không tham lam nhưng lại nhu nhược điều đó thể hiện qua những lần ra biển và làm theo ý của mụ vợ.
• Mụ vợ: tham lam vô độ, quá quắt và bạc tình điều đó được thể hiện qua những mong muốn vô lí cùng thái độ “ăn cháo đá bát” với người đã mang ơn cho mình.

Câu 3: Cảnh biển trong mỗi lần ông lão ra gọi cá vàng thay đổi theo chiều hướng như thế nào? Theo em, sự thay đổi đó có ý nghĩa gì? (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 15)

Lời giải chi tiết:

– Cảnh biển thay đổi trong mỗi lần ông lão gọi cá vàng:

• Lần thứ nhất: gợn sóng êm ả.
• Lần thứ hai: biển đã gợn sóng.
• Lần thứ ba: nổi sóng dữ dội.
• Lần thứ tư: nổi sóng mù mịt.
• Lần thứ năm: nổi sóng ầm ầm.

– Sự thay đổi ấy có ý nghĩa: Biển cũng tức giận trước lòng tham vô đáy cùng sự bội bạc của mụ vợ. Biển không đơn thuần chỉ là thiên nhiên mà nó còn tham gia vào diễn biến của toàn bộ câu chuyện, thái độ của biển cũng chính là thái độ của nhân dân khi chứng kiến sự thay đổi của mụ vợ. Ban đầu những yêu cầu còn chính đáng thì nhẹ nhàng, về sau ngày càng quá quắt, khó chấp nhận rồi đến cuối cùng thì trở nên giận dữ. 

Câu 4: Bài học em rút ra được từ câu chuyện này là gì? (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 15)

Lời giải chi tiết:

Bài học em rút ra từ câu chuyện là ca ngợi lòng biết ơn đối với những người nhân hậu và đưa ra bài học thích đáng cho những kẻ tham lam, bội bạc. Từ đó thể hiện ước mơ của nhân dân ta về một xã hội công bằng những kẻ tham lam, xấu xa bội bạc cuối cùng sẽ bị trừng trị.

Câu 5: Hãy nêu một điểm giống và một điểm khác nhau nổi bật của truyện Ông lão đánh cá và con cá vàng (Pu-skin) và truyện cổ tích dân gian (Gợi ý: tìm điểm giống và khác về tác giả; yếu tố hoang đường, kì ảo; kiểu nhân vật;…). (SGK Ngữ văn 6 tập 2- trang 15)

Lời giải chi tiết:

– Điểm giống nhau và khác nhau trong truyện Ông lão đánh cá và con cá vàng với truyện cổ tích dân gian là:

• Giống nhau: Đều có yếu tố hoang đường, kì ảo. Nhân vật theo mô típ: người hiền gặp lành còn những kẻ tham lam sẽ có bài học thích đáng. 
• Khác nhau: Truyện cổ tích dân gian là sáng tác của nhân dân lao động truyền miệng từ đời này sang đời khác còn tác phẩm Ông lão đánh cá và con cá vàng là do nhà văn người Nga viết.