IBAITAP: Những câu hát than thân là những câu hát như thế nào? Nó dùng để nói lên điều gì? Những nghệ thuật đặc sắc của những câu hát được tác giả của chúng dùng ra sao?  Hãy cùng ibaitap đến với bài học hôm nay để hiểu rõ hơn về những câu hát than thân nhé.

Câu 1: Trong ca dao, người nông dân thời xưa thường mượn hình ảnh con cò để diễn tả cuộc đời, thân phận của mình. Em hãy sưu tầm một số bài ca dao để chứng minh điều đó và giải thích vì sao?  (SGK Ngữ Văn 7 Tập 1- trang 49)

Lời giải chi tiết:

Người nông dân thường mượn hình ảnh con cò trong ca dao để diễn tả cuộc đời, thân phận của mình. Một số bài ca dao sưu tầm để chứng minh điều đó là: 

Con cò mà đi ăn đêm

Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao

Ông ơi, ông vớt tôi nao,

Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng

Có xáo thì xáo nước trong,

Đừng xáo nước đục đau lòng cò con.

*

Trời mưa

Quả dưa vẹo vọ

Con ốc nằm co

Con tôm đánh đáo

Con cò kiếm ăn.

*

Cái cò bay lả bay la

Bay từ cửa phủ bay ra cánh đồng.

*

Cái cò cái vạc cái nông

Sao mày giẫm lúa nhà ông hỡi cò,

Không, không! Tôi đứng trên bờ

Mẹ con nhà vạc đổ ngờ cho tôi

Chẳng tin ông đứng ông coi

Mẹ con nhà nó còn ngồi đấy kia!

Người nông dân hay mượn hình ảnh của con cò để nói về mình là vì:

• Hình ảnh con cò rất gần gũi với người nông dân vì nó sống quanh nơi đồng ruộng.
• Nó có rất nhiều đặc điểm giống với cuộc đời và phẩm chất của người nông dân ví như chịu khó, lặn lội kiếm sống.

Câu 2: Ở bài 1, cuộc đời lận đận, vất vả của cò được diễn tả như thế nào? Ngoài nội dung than thân, bài ca dao này còn có nội dung nào khác? (SGK Ngữ Văn 7 Tập 1- trang 49)

Lời giải chi tiết:

– Ở bài 1, cuộc đời lận đận, vất vả của cò được diễn tả bằng phương pháp ẩn dụ và nhiều biện pháp nghệ thuật khác:

• Từ láy “lận đận”, thành ngữ “lên thác xuống ghềnh” làm cho nỗi cơ cực và vất vả của cuộc đời con cò càng tăng lên gấp bội. 
• Biện pháp đối lập: Đây là đặc trưng nổi bật của bài ca dao xuất hiện ở cả 4 dòng thơ. Đối lập cái nhỏ bé, yếu ớt với dữ dội, bấp bênh.
• Câu hỏi tu từ ở hai câu cuối như là lời than thở của thân cò – lời than, lời hỏi nhưng không có lời giải đáp.

– Ngoài nội dung than thân, bài ca dao này còn có nội dung phản kháng:

• Than thân: Dùng hình ảnh con cò để nói lên sự cay đắng, vất vả của cuộc đời người nông dân.
• Phản kháng: Câu hỏi tu từ ở cuối bài thể hiện thái độ bất bình phản kháng đối với giai cấp phong kiến, thống trị lúc bấy giờ kẻ mà đã làm cho những người nông dân lận đận, lên thác xuống ghềnh.

Câu 3: Em hiểu cụm từ “thương thay” như thế nào? Hãy chỉ ra những ý nghĩa của sự lặp lại cụm từ này trong bài 2?  (SGK Ngữ Văn 7 Tập 1- trang 49)

Lời giải chi tiết:

– Cụm từ “thương thay” là tiếng than của người lao động biểu hiện sự thương cảm, xót xa.

– Cụm từ “thương thay” được lặp lại bốn lần trong bài 2 mang nhiều sắc thái ý nghĩa:

• Mỗi lần lặp lại dường như nỗi xót thương những người lao động nghèo khổ càng thêm thấm sâu đến tận đáy lòng. Đó cũng như là lời than vãn cho số phận của những người nông dân.                 
• Sự lặp lại này nhiều lần còn mang ý nghĩa đó là nỗi xót thương cho cuộc sống của người dân thấp cổ bé họng phải chịu nhiều oan ức và trăm bề khổ cực.

Câu 4: Phân tích những nỗi thương thân của người lao động qua các hình ảnh ẩn dụ trong bài 2.  (SGK Ngữ Văn 7 Tập 1- trang 49)

Lời giải chi tiết:

– Những hình ảnh ẩn dụ trong bài 2 là để nói về nỗi cơ cực, nhọc nhằn của người lao động.

• Hình ảnh “con tằm” là hình ảnh ẩn dụ cho cuộc sống bị giai cấp thống trị bóc lột và bòn rút sức lao động đến chết nhằm làm giàu cho chúng.
• Hình ảnh “lũ kiến” là hình ảnh ẩn dụ cho những người lao lao động thấp cổ bé họng trong xã hội cũ. Mặc dù suốt đời quần quật làm việc vất vả nhưng cái đói nghèo luôn không tha cho họ.
• Hình ảnh “chim hạc” là hình ảnh ẩn dụ nói lên cuộc đời phiêu bạt cùng những cố gắng vô vọng của người lao động trong xã hội cũ.

Câu 5: Em hãy sưu tầm một số bài ca dao mở đầu bằng cụm từ “thân em”. Những bài ca dao ấy thường nói về ai, về điều gì, và thường giống nhau như thế nào về nghệ thuật? (SGK Ngữ Văn 7 Tập 1- trang 49)

Lời giải chi tiết:

Một số bài ca dao em sưu tầm được mở đầu bằng cụm từ “Thân em”:

–  Thân em như củ ấu gai,

Ruột trong thì trắng, vỏ ngoài thì đen.

   Ai ơi nếm thử mà xem!

Nếm ra mới biết rằng em ngọt bùi.

– Thân em như giếng giữa đàng,

Người thanh rửa mặt, người phàm rửa chân.

– Thân em như tấm lụa đào,

Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai.

– Thân em như hạt mưa rào,

Hạt rơi xuống giếng , hạt vào vườn hoa.

   Thân em như hạt mưa sa,

Hạt vào đài các, hạt ra ruộng cày.

– Những bài ca dao ấy thường nói về thân phận và nỗi khổ đau của người phụ nữ trong xã hội phong kiến xưa. Các bài ca dao thường cùng dùng biện pháp so sánh để miêu tả thân phận và nỗi khổ của người phụ nữ.

Câu 6: Bài 3 nói về thân phận người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Hình ảnh so sánh ở bài này có gì đặc biệt? Qua đây em thấy cuộc đời của người phụ nữ trong xã hội phong kiến như thế nào?  (SGK Ngữ Văn 7 Tập 1- trang 49)

Lời giải chi tiết:

– Bài 3 nói về thân phận người phụ nữ trong xã hội phong kiến, hình ảnh so sánh ở bài này đặc biệt ở chỗ:

• Trái bần: là loại quả vừa chua vừa chát, hơn nữa nó còn đã rụng. Gợi cho ta liên tưởng tới những thân phận nghèo hèn lắm khổ đau.
• Gió dập, sóng dồi: hình ảnh các thế lực cùng nhau đè bẹp, nhấn chìm cuộc sống của những con người lương thiện.

– Qua đây em thấy cuộc đời của người phụ nữ trong xã hội phong kiến rất lênh đênh, luôn gặp những khổ đau và vô cùng bất hạnh.

Luyện tập

Nêu những đặc điểm chung về nội dung và nghệ thuật của ba bài ca dao. 

Lời giải chi tiết:

– Những đặc điểm chung về nội dung và nghệ thuật của ba bài ca dao là: 

• Về nội dung: nói về sự đồng cảm với cuộc đời đau khổ, đắng cay của người nông dân cùng người phụ nữ. Nó còn có ý nghĩa phản kháng, tố cáo xã hội phong kiến.
• Về nghệ thuật: đều sử dụng thể thơ lục bát. Đều sử dụng hình ảnh ẩn dụ, so sánh để diễn tả tâm trạng, thân phận con người.