I. BỐ CỤC VÀ NHỮNG YÊU CẦU VỀ BỐ CỤC TRONG VĂN BẢN

1. Bố cục của văn bản

a. Em muốn viết một lá đơn xin gia nhập Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh. Hãy cho biết những nội dung trong đơn ấy có cần sắp xếp theo trật tự không?

b. Sự sắp đặt nội dung các phần trong văn bản theo một trình tự hợp lý được gọi là bố cục. Em hãy cho biết Vì sao khi xây dựng văn bản, cần phải quan tâm tới bố cục.

Lời giải chi tiết: 

a. Trong đơn xin gia nhập Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh những nội dung trong đơn cần sắp xếp theo trật tự nhất định. Không được tùy tiện ghi nội dung nào trước cũng được.

b) Sự sắp đặt nội dung các phần trong văn bản theo một trình tự hợp lý được gọi là bố cục vì vậy khi xây dựng một văn bản cần quan tâm đến bố cục vì nó giúp văn bản được trình bày rõ ràng và mạch lạc hơn. Làm như vậy người đọc sẽ dễ dàng tiếp nhận văn bản hơn.

2. Những yêu cầu về bố cục trong: văn bản

Đọc hai truyện sau:

(1) Có một con ếch quen thói coi trời bằng vung, nên cứ nghênh ngang đi lại khắp nơi, nhâng nháo nhìn trời và kêu ồm ộp. Trước kia, ếch sống ở trong giếng. Tại vì năm ấy trời mưa, nước trong giếng dâng lên tràn bờ, đưa ếch ta ra ngoài.

Trước đó, ếch ta đã từ đáy giếng nhìn lên và nó thấy trời bé tị chỉ bằng cái vung thôi. Còn nó thì lại oai ghê lắm, Vì nó mà đã cất tiếng kêu thì tất cả bọn cua, ốc, nhái ở giếng đều phải hoảng sợ. Cuối cùng, nó bị một con trâu giẫm bẹp. Từ đấy, trâu trở thành bạn của nhà nông.

(2) Ngày xưa, có một anh tính rất hay khoe. Một hôm, anh ta may được cái áo mới, liền đem ra mặc, rồi đứng hóng ở cửa, đợi có ai qua người ta khen. Đứng mãi từ sáng đến chiều chả thấy ai hỏi cả, anh ta tức lắm.

Nhưng rồi anh ta cũng khoe được áo với một người rằng: “Từ lúc tôi mặc chiếc áo mới này, tôi chả thấy con lợn nào chạy qua cả Đấy là cho người kia tính cũng hay khoe, bỗng không biết từ đâu tất tưởi chạy đến hỏi anh ta: “Bác có thấy con lợn cưới của tôi chạy qua đây không?”

a. Hai câu chuyện trên đã rõ bố cục chưa?

b. Cách kể chuyện trên bất hợp lý ở chỗ nào?

c. Theo em, nên sắp xếp bố cục hai câu chuyện trên thế nào?

Lời giải chi tiết: 

a. Hai câu chuyện trên chưa có bố cục, chúng chưa được sắp xếp theo trình tự logic.

b. 

– Cách kể chuyện trên bất hợp lý ở chỗ:

• Văn bản Ếch ngồi đáy giếng: bị đảo lộn trật tự câu. Ếch ngồi  đáy giếng nên huênh hoang bởi một trận mưa bão mà ếch được ra ngoài và bị dẫm bẹp dí.
• Văn bản Lợn cưới áo mới: anh chàng nào cũng khoe phần mình mà không để ý đến người khác.

c. Theo em, nên sắp xếp bố cục hai câu chuyện trên có ba phần (mở bài, thân bài, kết bài), nêu rõ mục đích trong từng phần. 

• Mở bài: Giới thiệu vấn đề.
• Thân bài: Triển khai vấn đề.
• Kết bài: Kết luận vấn đề.

3. Các phần của bố cục

a. Hãy nêu nhiệm vụ của ba phần, Mở bài, Thân bài, Kết bài trong văn bản tự sự và miêu tả.

b. Có cần phân biệt rõ ràng nhiệm vụ từng phần không? Vì sao?

c. Có bạn nói rằng phần mở bài chỉ là sự tóm tắt, rút gọn của phần thân bài, còn phần kết bài chẳng qua là sự lặp lại một lần nữa của mở bài. Nói như vậy có đúng không? Vì sao?

Lời giải chi tiết: 

a.

– Ba phần trong văn bản miêu tả có nhiệm vụ như sau:

• Mở bài: Giới thiệu về đối tượng.
• Thân bài: Miêu tả đối tượng.
• Kết bài: Cảm nghĩ về đối tượng đó.

– Ba phần trong văn bản tự sự nhiệm vụ như sau:

• Mở bài: Giới thiệu về sự việc.
• Thân bài: Sự việc diễn biến như thế nào?
• Kết bài: Cảm nghĩ về sự việc đó.

b. Cần phân biệt rõ nhiệm vụ của từng phần vì mỗi một phần sẽ có một nội dung riêng biệt khác nhau.

c. Ý kiến trên của bạn học sinh chưa đúng vì mở bài chỉ dùng với mục đích giới thiệu đối tượng sự vậy còn phần kết bài được dùng với mục đích bộc lộ cảm xúc về đối tượng và sự việc đó.

d. Nội dung chính của việc miêu tả sẽ tập trung ở phần thân bài nhưng cũng không thể thiếu mở bài và kết bài. Nếu không có chúng văn bản sẽ trở nên thiếu trình tự và tính thống nhất.

II. LUYỆN TẬP

Câu 1: Tìm những ví dụ thực tế để chứng tỏ rằng: Nếu chúng ta biết chú ý đến việc sắp xếp các ý cho rành mạch thì bài viết (lời nói) của chúng ta sẽ có hiệu quả thuyết phục cao. Ngược lại, nếu không biết sắp xếp các ý cho hợp lý thì bài viết (lời nói) của chúng ta sẽ không hiểu được, không tiếp nhận được. (SGK Ngữ Văn 7 Tập 1- trang 30)

Lời giải chi tiết:

Ví dụ thực tế chứng minh về sự cần thiết của việc sắp đặt ý tứ rành mạch rõ ràng: 

Hai cách kể về chuyện Hai con dê (Tập đọc 1) :

a) Con nào cũng muốn tranh sang trước, không con nào chịu nhường con nào. Chúng húc nhau, cả hai đều rơi tõm xuống suối. Dê đen và dê trắng cùng qua một chiếc cầu hẹp. Dê đen đi đằng này lại. Dê trắng đi đằng kia sang.

b) Dê đen và dê trắng cùng qua một chiếc cầu hẹp. Dê đen đi đằng này lại. Dê trắng đi đằng kia sang. Con nào cũng muốn tranh sang trước, không con nào chịu nhường con nào. Chúng húc nhau, cả hai đều rơi tõm xuống suối.

=> Trong hai cách kể trên ta có thể thấy cách kể (a) làm người đọc khó hiểu và mất hứng thú vì không có đầu có cuối. Còn cách kể (b) giúp người đọc dễ hiểu hơn vì câu chuyện có đầu có cuối, không những vậy cách kể (b) còn khiến người đọc tò mò theo dõi câu chuyện.

Câu 2: Hãy ghi lại bố cục của truyện Cuộc chia tay của những con búp bê. Bố cục ấy, theo em, đã rành mạch và hợp lý chưa? Có thể kể lại câu chuyện ấy theo một bố cục khác được không? (SGK Ngữ Văn 7 Tập 1- trang 30)

Lời giải chi tiết:

Bố cục của câu chuyện “Cuộc chia tay của những con búp bê” được chia thành các nội dung như sau:

– Đoạn 1 (Từ đầu cho đến… “hiếu thảo như vậy”): Hai anh em chia nhau đồ chơi.

– Đoạn 2 (Tiếp theo cho đến … “trùm lên cảnh vật”): Thủy chia tay với trường học và các bạn.

– Đoạn 3 (Còn lại): Cảnh hai anh em chia tay nhau.

Các phần đã được sắp xếp rành mạch hợp lý, tuy nhiên vẫn có thể kể theo một bố cục khác miễn là đảm bảo được tính rành mạch, hợp lý.

Câu 3: Có một bạn được phân công báo cáo kinh nghiệm học tập tại Hội nghị học tốt của trường. Bạn ấy dự định viết bản báo cáo theo một bố cục ba phần (SGK, tr. 30, 31). Bố cục trong đó đã rành mạch và hợp lý chưa? Vì sao? Theo em có thế bổ sung thêm điều gì? (SGK Ngữ Văn 7 Tập 1- trang 30)

Một bạn học sinh dự định viết văn bản báo cáo kinh nghiệm học tại Hội nghị học tốt của trường như sau:

(I) Mở bài: Chào mừng các đại biểu, các thầy cô và các bạn tham đi Hội nghị.

(II) Thân bài:

(1) Nêu rõ bản thân đã học thế nào trên lớp.

(2) Nêu rõ bản thân đã học thế nào ở nhà.

(3) Nêu rõ bản thân đã học thế nào trong cuộc sống.

(4) Nêu thành tích trong hoạt động Đội và thành tích văn nghệ của bản thân.

(III) Kết bài: Chúc Hội nghị thành công.

Lời giải chi tiết:

Bố cục của bạn học sinh trong bài báo cáo khá rành mạch và hợp lý. Tuy nhiên cần sửa lại nội dung ý (4) nên nói về  thành tích từ cần kinh nghiệm học tập.