{Bài viết đăng trên Tạp chí Kế toán và Kiểm toán (ISSN 1859 – 1914), số 211, Tháng 4/2021 của TS. Lâm Thị Trúc Linh, Ths. Nguyễn Hồng Nga và Nguyễn Ngọc Thọ – Trường Đại học Kinh tế TP. HCM, Phân hiệu Vĩnh Long}.

Bài viết trình bày tổng quan về kế toán điều tra, phương pháp sử dụng là tổng quan các tài liệu từ sách, tạp chí và các bài báo về kế toán điều tra. Đầu tiên, trình bày khái niệm và lịch sử hình thành kế toán điều tra; Thứ hai, mô tả sự khác nhau giữa kế toán điều tra và kiểm toán; Thứ ba, mô tả các nội dung và quy trình kế toán điều tra; Thứ tư, thảo luận những kỹ năng cần thiết của kế toán điều tra; Cuối cùng là kỹ thuật được sử dụng phát hiện gian lận.
Từ khóa: Kế toán điều tra, kỹ năng của kế toán điều tra, kỹ thuật kế toán điều tra
Abstract.
This paper presents a general overview of forensic accounting. The methodology used in this paper is an overview of books, journals, and articles on the forensic accounting. First, it defines forensic accounting and history of forensic accounting; Second, it describes the difference between forensic accounting and auditing; Third, it describes the contents and processes of forensic accounting; Fourth, it discusses the skills needed for forensic accountants; final, the techniques are used for detecting fraud.
Keywords: Forensic accounting, skills of Forensic accountant, forensis accounting techniques.

Nâng cao hiệu quả tài chính doanh nghiệp thông qua vốn trí tuệ: Bằng chứng tại các công ty niêm yết Việt Nam

Mô hình điều tra và nghiên cứu những tác nhân tác động ảnh hưởng tới vận dụng kế toán nghĩa vụ và trách nhiệm trong doanh nghiệp
Tài sản công và quản lý tài sản công trong Nhà nước pháp quyền

Khái niệm và lịch sử hình thành kế toán điều tra
Kế toán điều tra là gì
Kế toán điều tra là lĩnh vực chuyên môn của nghề kế toán, mô tả các cam kết phát sinh từ các tranh chấp hoặc kiện tụng thực tế hoặc dự kiến. “Forensic”có nghĩa là “phù hợp để sử dụng trong tòa án pháp luật” và đó là kết quả tiêu chuẩn và tiềm năng mà các kế toán điều tra nói chung phải làm việc (Crumbley và cộng sự, 2005).

Kế toán tìm hiểu là hành vi xác lập, ghi chép, xử lý, trích xuất, sắp xếp, báo cáo giải trình và xác nhận tài liệu kinh tế tài chính hoặc những hoạt động giải trí khác trong quá khứ để xử lý những tranh chấp pháp lý hiện tại hoặc sử dụng tài liệu kinh tế tài chính trong quá khứ để xử lý tranh chấp pháp lý trong tương lai ( Crumbley và tập sự, năm ngoái ) .
Theo Viện Kế toán viên Công chứng Hoa Kỳ ( AICPA ), kế toán tìm hiểu hoàn toàn có thể tương quan đến việc vận dụng những kiến thức và kỹ năng đặc biệt quan trọng trong kế toán, truy thuế kiểm toán, kinh tế tài chính, giải pháp định lượng, luật và điều tra và nghiên cứu. Do đó, kế toán tìm hiểu vận dụng những kiến thức và kỹ năng tìm hiểu trong việc nghiên cứu và phân tích báo cáo giải trình kinh tế tài chính ( BCTC ) và những tài liệu khác có tương quan để hình thành vật chứng hoàn toàn có thể được chấp thuận đồng ý trước tòa .

Sự ra đời của kế toán điều tra
Theo Crumbley (2015), lịch sử ra đời kế toán điều tra được mô tả qua các sự kiện sau đây:
Ở Bắc Mỹ, kế toán điều tra được biết đến khi kế toán được sử dụng với vai trò chứng kiến chuyên gia (expert witness) tại tòa trong vụ Meyer kiện Sefton năm 1817. Từ vụ việc này, nguồn gốc ra đời kế toán điều tra được cho là tại Canada. Đến năm 1824, James McClelland một kế toán trẻ ở Canada đã quảng cáo các công việc sẽ thực hiện gồm giải trình, báo cáo, tài khoản bị tranh chấp, khiếu nại cho mục đích tại tòa.

Năm 1931, qua vụ bắt giữ Al Capone từ việc che giấu những khoản thu nhập phạm pháp, tham ô, cờ bạc, tội trốn thuế, kế toán tìm hiểu được biết đến nhiều hơn. Tuy nhiên, cho tới năm 1946, thuật ngữ “ kế toán tìm hiểu ” xuất hiệện trong bài báo của Maurice Peloubet. Ông quan tâm rằng kế toán tìm hiểu quy trình tiến độ này chỉ thực thi tại tòa hoặc chuẩn bị sẵn sàng BCTC cho 1 số ít mục tiêu khác, nhưng đó chưa phải là tổng thể đặc thù của kế toán tìm hiểu .
Năm 1953, Max Luorie, một luật sư thao tác tại Tòa án Tối cao Hoa Kỳ xuất bản bài báo và cho rằng ông phát hiện ra thuật ngữ kế toán tìm hiểu. Trong bài báo, ông đã nêu khái niệm, lịch sử dân tộc và những tổng quan về kế toán tìm hiểu. Ba điểm quan trọng được chỉ ra : ( 1 ) kế toán không thiết yếu phải học trường luật để học nghệ thuật và thẩm mỹ lấy lời khai ; ( 2 ) những trường cao đẳng, ĐH nên giảng dạy kế toán tìm hiểu ; ( 3 ) giáo trình và tài liệu tìm hiểu thêm về kế toán tìm hiểu cần được tăng trưởng cho sinh viên .
Sau 30 năm, từ khi Max Luorie đề xuất kiến nghị, đến năm 1982, Francis C. Dykeman là kế toán viên hành nghề ( CPA ) và là luật sư viết quyển sách tiên phong về kế toán tìm hiểu. Đến năm 1986, Kalman A. Barson xuất bản quyển thứ 2 tựa đề “ Investigative Accounting ”. Vào năm 1987, Jack Bologna và Robert Lindquist xuất bản quyển thứ ba “ Fraud Auditing and Forensic Accounting : New Tools and Techniques ”. Tiếp sau đó là, một loạt tiểu thuyết hư cấu về thủ đoạn kinh tế tài chính và tìm hiểu miêu tả kế toán tìm hiểu như một anh hùng của tác giả Larry Crumbley và tập sự ( Hình 1 ) .

2. Nội dung, quy trình kế toán điều tra
Theo AICPA (2011) hỗ trợ pháp lý và điều tra kế toán là 2 lĩnh vực của kế toán điều tra.

Hỗ trợ pháp lý (Ligigation support): là sự hỗ trợ về chuyên môn kế toán trong các vấn đề liên quan đến pháp lý, chủ yếu liên quan đến định lượng giá trị thiệt hại.

Điều tra kế toán (Investigative Accounting): là việc tìm kiếm bằng chứng xác định thủ phạm liên quan đến biển thủ tài sản của nhân viên, hoặc tìm kiếm bằng chứng để xác định bồi thường thiệt hại như bảo hiểm, tại nạn lao động.

Quy trình kế toán tìm hiểu tựa như như truy thuế kiểm toán, sự độc lạ là trong khi truy thuế kiểm toán tìm kiếm sai sót thì kế toán tìm hiểu tìm kiếm có gian lận xảy ra hay không. Theo Hitchcock ( 2018 ), tiến trình việc làm của kế toán tìm hiểu trải qua những tiến trình sau đây :
– Bước tiên phong là gặp gỡ người mua và đồng ý việc làm. Điều quan trọng là kế toán tìm hiểu phải xem xét có đủ kiến thức và kỹ năng và kinh nghiệm tay nghề để xử lý trách nhiệm người mua đặt ra. Ví dụ như, nếu không có kinh nghiệm tay nghề về casino và đánh bài thì không hề đảm nhiệm những vấn đề tương quan đến casino. Kế toán cần có đủ kiến thức và kỹ năng thiết yếu để hoàn thành xong việc làm một cách thành thạo. Nếu thiếu kỹ năng và kiến thức trong một nghành nghề dịch vụ nào đó, kế toán hoàn toàn có thể khắc phục bằng cách học hoặc thuê chuyên viên tương hỗ trong quy trình tìm hiểu. Một kế toán tìm hiểu phải bảo vệ trọn vẹn độc lập với người mua cũng như không có quan điểm thiên vị làm cản trở quy trình tìm hiểu. Ngoài ra, những yếu tố về khét tiếng của người mua, mức độ của gian lận cũng được xem xét khi quyết định hành động có nhận vấn đề. Nếu không tự do với trường hợp, kế toán tìm hiểu có quyền khước từ .
– Khi đồng ý người mua, kế toán sẽ lập kế hoạch thực thi bắt đầu. Điều này sẽ giúp hoàn thành xong những kế hoạch đơn cử sau đó. Khách hàng sẽ được xem xét cả môi trường tự nhiên kinh doanh thương mại và những thông tin phi kinh tế tài chính. Các thủ tục nghiên cứu và phân tích được thực thi để xác lập trọng tâm của cuộc tìm hiểu. Thủ tục nghiên cứu và phân tích là những thống kê giám sát nhanh về những tỷ số trên BCTC như tỷ suất nợ / vốn chủ sở hữu, tỷ suất doanh thu / lệch giá. Hệ thống trấn áp nội bộ và những khiếm khuyết khác hoàn toàn có thể xảy ra gian lận cũng được xem xét. Điều quan trọng là vừa điều tra và nghiên cứu vừa kiểm tra mạng lưới hệ thống trấn áp nội bộ. Những phát hiện sẽ được tiến hành trong kế hoạch chi tiết cụ thể, để hướng đến tiềm năng đã xác lập của cuộc tìm hiểu và những nghành nghề dịch vụ hoàn toàn có thể xảy ra gian lận .
– Sau khi có kế hoạch cụ thể, cuộc tìm hiểu được thực thi là bước tiếp theo : tích lũy và nghiên cứu và phân tích vật chứng. Kế toán tập trung chuyên sâu vào những nghành đã xác lập và hoàn toàn có thể kiểm tra những thông tin tài khoản, thanh toán giao dịch đáng ngờ. Các ảnh hưởng tác động do mạng lưới hệ thống trấn áp nội bộ yếu sẽ được tập trung chuyên sâu. Dấu hiệu lá cờ đỏ trong quy trình tìm hiểu cũng sẽ được ghi chép lại, do tại hoàn toàn có thể sử dụng làm dẫn chứng trước tòa với vai trò nhân chứng chuyên viên .

– Cuộc điều tra sẽ kết thúc bằng báo cáo điều tra và những khuyến nghị, để ngăn ngừa những vấn đề trong tương lai. Nếu liên quan đến vấn đề pháp lý, kế toán điều tra sẽ làm chứng tại tòa cho lời khai từ những phát hiện của mình.

Sự khác biệt giữa kế toán điều tra và kiểm toán
Awolowo (2019) cho rằng, sự khác biệt giữa kế toán điều tra và kiểm toán rõ ràng cho thấy có các cơ hội cho phòng ngừa và phát hiện gian lận BCTC là nên có sự thay đổi các báo cáo đơn thuần và thủ tục kiểm toán đến thủ tục của kế toán điều tra. Các thủ tục của kế toán điều tra thích hợp hơn cho việc phòng ngừa và phát hiện gian lận BCTC hơn là thủ tục kiểm toán. Điều này có nghĩa là nếu kiểm toán được đào tạo các thủ tục kế toán điều tra sẽ có cơ hội phát hiện gian lận BCTC. Nếu kế toán điều tra tham gia vào hoạt động kiểm toán, cơ hội phát hiện gian lận BCTC sẽ được cải thiện đáng kể (Bảng 1, trang 31).

3. Kỹ năng của kế toán điều tra
Theo Bhasin (2013), các kỹ năng cần có của kế toán điều tra:

Phân tích suy luận: phân tích suy luận là khả năng, nhằm vào những mâu thuẫn tài chính không phù hợp với khuôn mẫu bình thường. Kỹ năng này giúp kế toán điều tra đạt được mục tiêu phát hiện các gian lận tiềm ẩn. Đây là lý do tại sao cần thiết chuyển đổi sang hệ thống kế toán điều tra. Các mảnh ghép chưa hoàn chỉnh cộng với phân tích suy luận, sẽ giúp kế toán điều tra giải quyết được các vấn đề tài chính.

Tư duy phản biện và sáng tạo: tư duy phản biện là khả năng giải mã giữa ý tưởng và thực tế. Tư duy phản biện và sáng tạo trao quyền cho kế toán điều tra có khả năng phân biệt giữa thực tế từ viễn cảnh để duy trì lời khai đáng tin cậy. Kỹ năng này cho phép kế toán loại bỏ tất cả ý kiến không được chứng thực từ báo cáo và lời khai của chuyên gia.

Kỹ năng giải quyết vấn đề không theo cấu trúc: đây là một trong những thuộc tính chính của kế toán điều tra. Luôn luôn phải giải quyết vấn đề sử dụng cách tiếp cận không theo cấu trúc nhất định và đó chính là sự đối lập với kỹ năng của kế toán truyền thống.

Kỹ năng điều tra linh hoạt: là khả năng loại bỏ các thủ tục chuẩn mực kiểm toán, bằng cách kiểm tra kỹ lưỡng các tình huống cho bất kỳ dấu hiệu cảnh báo điển hình. Đây là một trong những kỹ năng mà kiểm toán cần được đào tạo để chuyên nghiệp hơn trong phát hiện gian lận BCTC.

Phân tích thành thạo: là khả năng kiểm tra những gì nên được cung cấp hơn là những gì được cung cấp. Đặt vào bối cảnh môi trường pháp lý sau các vụ gian lận tài chính, giải quyết bài toán tài chính khó với ít hơn thông tin hoàn chỉnh là hướng mà các diễn đàn kinh doanh hướng đến.

Kỹ năng giao tiếp: kỹ năng giao tiếp là yếu tố dẫn đến thành công của kế toán điều tra, bao gồm kỹ năng giao tiếp bằng lời nói và văn bản. Kỹ năng này quan trọng đặc biệt khi thu thập bằng chứng từ những người có thể không hiểu về tài chính và kế toán. Đặc biệt, với vai trò cung cấp lời khai chuyên gia, kế toán điều tra giải thích những phát hiện cho thẩm phán hoặc hội đồng thẩm phán. Đây là kỹ năng hỗ trợ cho hệ thống kế toán điều tra trong việc phát hiện gian lận BCTC. Hơn nữa, trong quá trình tranh tụng, các báo cáo chuyên gia cần được kiểm tra và nhu cầu truyền đạt các kết quả một cách chính xác là nhu cầu quan trọng hàng đầu. Kỹ năng giao tiếp hiệu quả là rất cần thiết cho kế toán hiện nay.

Kỹ năng pháp lý: kiến thức cụ thể về pháp luật là khả năng hiểu các quy trình pháp lý cơ bản và các vấn đề pháp lý bao gồm quy tắc về bằng chứng. Kế toán điều tra hiểu các thủ tục tại phòng xử án. Sự hiểu biết này, giúp họ xác định các loại bằng chứng có liên quan và cách bảo vệ bằng chứng theo cách mà tòa án yêu cầu.

Kinh nghiệm: kinh nghiệm là thành phần quan trọng nhất cho sự thành công của kế toán điều tra. Kinh nghiệm từ những tình huống hàng ngày cũng là kỹ năng quan trọng. Kinh nghiệm sẽ giúp kế toán điều tra trong vai trò nhân chứng giám định và điều tra kế toán. Những kỹ năng kế toán, kiểm toán, kỹ năng giao tiếp là những kỹ năng chung cần có đối với kế toán điều tra. Những kinh nghiệm đạt được từ những tình huống hàng ngày, giúp sự trưởng thành trong nghề nghiệp và là chìa khóa cho sự thành công.

4. Các kỹ thuật sử dụng trong kế toán điều tra
(1) CAR (Computer Assisted Reviews): là phương pháp xem xét đánh giá các tài liệu có sự hỗ trợ của máy tính. Quá trình này được thiết lập là một công cụ hiệu quả, để tìm kiếm những bằng chứng đánh giá trong việc thiết lập dữ liệu lớn.

(2) Khai phá dữ liệu (Data mining): đây là quá trình phân tích để khám phá dữ liệu, để xác định các mẫu và xu hướng của dữ liệu phục vụ cho quyết định và phán xét. Nguyên tắc khai phá dữ liệu đã tồn tại nhiều năm, gần đây với sự ra đời của dữ liệu lớn nó trở lên phổ biến hơn. Nhiệm vụ của khai phá dữ liệu gồm 2 khía cạnh chủ yếu là tạo ra sức mạnh dự đoán và tạo ra sức mạnh mô tả với 4 kỹ thuật: (1) Hồi quy; (2) Quy tắc khám phá kết hợp; (3) Phân loại; (4) Phân cụm.

(3) Benford’s Law: kế toán có thể phân tích tập hợp dữ liệu các số, tính tỷ lệ của các chữ số đứng đầu với xác suất xuất hiện chữ số theo Benford’s Law. Sự khác biệt lớn giữa xác suất thực tế và dự đoán có thể là dấu hiệu của gian lận.

(4) Phân tích tỷ số hoạt động (Ratio analysic): đây là phương pháp đáng tin cậy để phát hiện gian lận BCTC thông qua các chỉ số tài chính.

(5) Đối chiếu dữ liệu (Data Matching): là nhiệm vụ tìm kiếm một bản ghi tham chiếu đến cùng một thực thể. Thông thường các bản ghi này xuất phát từ nhiều nguồn dữ liệu và không có số nhận dạng thực thể chung.

5. Kết luận
Kế toán điều tra có thể điều tra gian lận, phát hiện gian lận trên BCTC, sai sót từ dữ liệu kế toán. Kế toán điều tra là lĩnh vực sử dụng những kỹ năng điều tra để xác định tính chính xác của BCTC phục vụ cho các mục đích tố tụng, tranh chấp pháp lý, làm nhân chứng chuyên môn tại tòa. Hiện nay, các vụ bê bối của các công ty lớn tại các nước và Việt Nam đã thúc đẩy các doanh nghiệp chủ động áp dụng kế toán điều tra để phát hiện gian lận. Hội đồng quản trị phải xác nhận BCTC trình bày trung thực và hợp lý, điều này phụ thuộc vào tính hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ có phát hiện được những yếu kém, rủi ro tiềm ẩn từ hệ thống. Áp dụng những kỹ thuật của kế toán điều tra sẽ giúp phát hiện gian lận, hạn chế sai sót có thể xảy ra. Tại Việt Nam, kế toán điều còn rất xa lạ, chương trình đào tạo bậc đại học hầu như không có môn học này, chỉ có chương trình cao học có đề cập đến. Do vậy, kế toán điều tra cần được đào tạo bài bản từ kiến thức, kỹ năng và cần có môi trường pháp lý để áp dụng kế toán điều tra tại Việt Nam.

Tài liệu tham khảo

(1). American Institute of Certified Public Accountants (2011), “The 2011 Forensic and Valuation Services Trend Survey,”AICPA, available at www.aicpa.org.
(2). Awolowo, I. (2019). Financial Statement fraud: The need for a paradigm shift to Forensic accounting (Doctoral dissertation, Sheffield Hallam University).
(3). Bhasin, M. L. (2013). Corporate Governance and Role of the Forensic Accountant: an exploratory study of an Asian country. Amity Business Review.
(4). Crumbley, D.L ( 2015). Forensic and Investigative Accounting.
(5). Hitchcock, M. (2018). The Importance and Implications of Forensic Accounting in the Financial World.
(6). Oyedokun, G. (2016). Forensic Accounting Investigation Techniques: Any Rationalization?. Available at SSRN 2910318.
(7). Peloubet, M. E. (1946). Forensic Accounting its Place in Today’s Economy. Journal of Accountancy, 81(6), 458-462.

Source: https://globalizethis.org/
Category: Hỏi Đáp