IBAITAP: Cùng ibaitap đến với bài học “Sang thu” hôm nay để hiểu được những cảm nhận tinh tế của Hữu Thỉnh về sự biến đổi của đất trời từ cuối hạ sang đầu thu.

I. HOÀN CẢNH SÁNG TÁC TÁC PHẨM SANG THU

Được sáng tác vào gần cuối năm 1977 khi đất nước mới thống nhất hòa bình và được in trong tập “Từ chiến hào đến thành phố”.

II. TÓM TẮT TÁC PHẨM SANG THU

Những cảm nhận tinh tế cùng sự quan sát tỉ mỉ của tác giả về sự chuyển biến của đất trời từ cuối mùa hạ sang mùa thu, từ đó bộc lộ tình yêu tha thiết với thiên nhiên của một tâm hồn nhạy cảm và sâu sắc.

III. BỐ CỤC TÁC PHẨM SANG THU

Bài thơ có bố cục 3 phần:

• Phần 1 (khổ 1): Cảm nhận tinh tế của tác giả về thiên nhiên lúc giao mùa và tín hiệu báo thu về.
• Phần 2 (khổ 2): Cảm nhận tinh tế của tác giả về quang cảnh trời đất khi bước vào thu.
• Phần 3 (còn lại): Những chuyển biến âm thầm của tạo vật cùng suy ngẫm về cuộc đời người lúc chớm thu.

IV. HƯỚNG DẪN SOẠN TÁC PHẨM SANG THU

Câu 1: Sự biến đổi của đất trời sang thu được Hữu Thỉnh cảm nhận bắt đầu từ đâu và gợi tả qua những hình ảnh, hiện tượng gì? (SGK Ngữ văn 9 tập 2- trang 71)

Lời giải chi tiết: 

– Sự biến đổi của đất trời sang thu đã được tác giả cảm nhận tinh tế bắt đầu từ những tín hiệu giao mùa. Gió se là ngọn gió nhẹ, khô và hơi lạnh,  trong ngọn gió khi ấy có mang theo hương ổi, một mùi thơm của ổi đang vào độ chín.

– Trước thời điểm giao mùa tác giả một thoáng ngỡ ngàng, bâng khuâng và vương vấn, tâm trạng ấy được thể hiện qua các từ như “bỗng, hình như”.

Câu 2: Phân tích sự cảm nhận tinh tế của nhà thơ về những biến chuyển trong không gian lúc sang thu. (Gợi ý: qua hương vị, qua sự vận động của gió, sương, của dòng sông, cánh chim, đám mây, qua nắng, mưa, tiếng sấm. Chú ý các từ ngữ phả vào, chùng chình, dềnh dàng…). (SGK Ngữ văn 9 tập 2- trang 71)

Lời giải chi tiết: 

– Những biến chuyển trong không gian lúc sang thu được tác giả cảm nhận qua nhiều yếu tố và nhiều giác quan cùng sự rung động thật tinh tế:

• Khứu giác – xúc giác: bất chợt nghe mùi thơm của hương ổi đang vào độ chín phả vào trong không gian và phả vào ngọn gió se.
• Thị giác – cảm giác: nơi đường thôn ngõ xóm, làn sương giăng mắc chuyển động chầm chậm nhẹ nhàng khiến tác giả ngỡ ngàng nhận ra thu đã về.
• Dòng sông trôi êm dịu và những cánh chim đã bắt đầu vội vã như chuẩn bị cho chuyến di cư tránh rét.
• “Đám mây mùa hạ, vắt nửa mình sang thu” thể hiện sinh động cảm giác lúc giao mùa.
• Nắng vẫn còn nhiều nhưng những cơn mưa đã dần vơi.

– Sự tinh tế của Hữu Thỉnh được thể hiện trong những từ ngữ đầy gợi cảm như: bỗng, phả vào, chùng chình, hình như, dềnh dàng và vắt nửa mình.

Câu 3:Theo em, nét riêng của thời điểm giao mùa hạ – thu này được Hữu Thỉnh thể hiện đặc sắc nhất qua hình ảnh, câu thơ nào? Em hiểu thế nào về hai dòng thơ cuối bài:  (SGK Ngữ văn 9 tập 2- trang 71)

Sấm cũng bớt bất ngờ

Trên hàng cây đứng tuổi.

(Gợi ý:

– Ý nghĩa tả thực về thiên nhiên (hiện tượng sấm, hàng cây) lúc sang thu.

– Tính ẩn dụ của hình ảnh (sấm: những vang động bất thường của ngoại cảnh, cuộc đời; hàng cây đứng tuổi: con người đã từng trải).

Lời giải chi tiết: 

– Hai câu thơ cuối bài có cách diễn tả độc đáo:

• Sấm là hình ảnh ẩn dụ cho những vang động bất thường của ngoại cảnh và của cuộc đời, hàng cây đứng tuổi cũng là hình ảnh ẩn dụ cho con người đã từng trải.
• Khẳng định việc con người đã từng trải qua cũng giống như hàng cây cổ thụ vững vàng không còn sợ sệt và ngạc nhiên trước những biến động của cuộc đời.

V. LUYỆN TẬP 

Câu hỏi: Dựa vào các hình ảnh, bố cục của bài thơ, viết một bài văn ngắn diễn tả cảm nhận của Hữu Thỉnh trước sự biến chuyển của đất trời lúc sang thu.

Lời giải chi tiết: 

Sang thu của Hữu Thỉnh là một bài thơ miêu tả tinh tế và đặc sắc nhất sự biến chuyển của cảnh vật trong không gian cuối mùa hạ sang đầu mùa thu. Trước khung cảnh giao mùa tuyệt đẹp ấy nhà thơ đã thể hiện lòng yêu mến với vẻ đẹp thiên nhiên của quê hương đất nước và đồng thời thể hiện những suy ngẫm về triết lý cuộc đời.

Hai khổ thơ đầu là một loạt những sự vật và hiện tượng được tác giả khắc họa như: hương ổi, sương, sông, chim, đám mây mùa hạ. Vào khoảnh khắc giao mùa ấy mọi sự vật đều có sự thay đổi, mùa thu đến đã kéo theo hương ổi thoang thoảng trong không gian. “Sương chùng chình qua ngõ” như cố ý nán lại và tiếc nuối muốn níu kéo mùa hạ. Dòng sông như chảy chậm lại, thong thả hơn trong tiết trời mùa thu đang đến gần, đám mây mùa hạ “vắt nửa mình sang thu” là một hình ảnh đầy tính gợi hình. Các sự vật trong bài thơ đều được tác giả thổi vào đó những hành động của con người, cả không gian dường như cũng có cảm xúc, có tâm hồn. Tác giả đã khắc họa thiên nhiên trong trạng thái lửng lơ nửa còn là mùa hạ còn nửa đã bước sang mùa thu. Sang thu nhịp sống dường như chậm lại, tất cả dường như đều trở nên thư thái, nhẹ nhàng hơn. Tất cả những hình ảnh trên đã thể hiện được sự quan sát nhạy bén và tinh tế của tác giả trước những chuyển động dù khẽ khàng của thiên nhiên đồng thời cũng bộc lộ tâm trạng như tiếc nuối mùa hạ nhưng lại vừa chào đón mùa thu khi đứng giữa thiên nhiên giao mùa. Khác với hai khổ thơ đầu khổ thơ cuối là dòng cảm xúc suy tư và triết lý của nhà thơ. Thông qua cảnh sắc thiên nhiên lúc giao mùa, Hữu Thỉnh đã bày tỏ những suy nghĩ về triết lý nhân sinh. Những hiện tượng tự nhiên như “nắng”, “mưa”, “sấm” là biểu tượng cho những biến cố có thể xảy ra trong cuộc sống của con người và hình ảnh “hàng cây đứng tuổi” chính là hình ảnh của những người đã từng trải và đã bước qua thời tuổi trẻ.

Những hình ảnh giàu tính biểu tượng kết hợp với bố cục của bài thơ đã góp phần khắc họa dòng tâm trạng cùng cảm nhận của nhà thơ trước những biến chuyển của đất trời lúc sang thu.