IBAITAP: Cùng ibaitap đến với bài học “Chiếu dời đô (Thiên đô chiếu)” hôm nay để thấy được tác phẩm phản ánh khát vọng về một đất nước độc lập, thống nhất và khí phách của dân tộc Đại Việt đang trên đà phát triển lớn mạnh. Đồng thời thấy được kết cấu chặt chẽ, cách lập luận giàu sức thuyết phục và nằm được đặc điểm chủ yếu cùng chức năng của thể chiếu.

I. HOÀN CẢNH SÁNG TÁC TÁC PHẨM CHIẾU DỜI ĐÔ

Được sáng tác vào năm 1010 khi Lý Công Uẩn quyết định dời đô từ thành Hoa Lư ra Đại La và đổi tên nước Đại Việt thành Đại Cồ Việt, nhân dịp này Lý Công Uẩn đã viết nên bài chiếu để thông cáo rộng rãi quyết định của mình cho toàn thể nhân dân biết.

II. TÓM TẮT TÁC PHẨM CHIẾU DỜI ĐÔ

Tác phẩm phản ánh khát vọng của toàn nhân dân về một đất nước độc lập, thống nhất đồng thời thể hiện ý chí tự cường của dân tộc Đại Việt đang trên đà lớn mạnh. 

III. BỐ CỤC TÁC PHẨM CHIẾU DỜI ĐÔ

Tác phẩm có bố cục 3 phần như sau:

• Phần 1 (Từ đầu đến không dời đổi”): Cơ sở Lých sử cùng thực tiễn của việc dời đô.
• Phần 2 (Tiếp theo đến đế vương muôn đời”): Lý do Lý Công Uẩn chọn thành Đại La làm kinh đô.
• Phần 3 (Còn lại): Quyết định dời đổi của Lý Công Uẩn.

IV. HƯỚNG DẪN SOẠN TÁC PHẨM CHIẾU DỜI ĐÔ

Câu 1: Mở đầu Chiếu dời đô, Lý Công Uẩn viện dẫn sử sách Trung Quốc nói về việc các vua đời xưa bên Trung Quốc cũng từng có những cuộc dời đô. Sự viện dẫn đó nhằm mục đích gì? (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 51)

Lời giải chi tiết:

– Vào thời trung đại, khi cần phải cân nhắc hoặc xác định chí hướng để làm một việc gì đó người ta thường lấy chuyện của “Tiền nhân” ra làm căn chuẩn và xem xét việc đúng đắn là phải tuân theo “mệnh trời”. Những thời đại hoàng kim đã qua sẽ được nhắc tới với vai trò như những tấm gương để soi mình. 

⇒ Lý Công Uẩn đã dẫn ra những dẫn chứng cụ thể về thời đại Thương Chu để làm cơ sở cứ liệu khẳng định cho việc ông dời đô là điều tất yếu hợp đạo lý và làm cơ sở để đưa ra ý kiến dời đô của mình.

Câu 2: Theo Lý Công Uẩn, kinh đô cũ ở cùng Hoa Lư (Ninh Bình) của hai triều Đinh, Lê là không còn thích hợp, vì sao? (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 51)

Lời giải chi tiết:

Theo Lý Công Uẩn, kinh đô cũ ở vùng Hoa Lư của hai triều Đinh, Lê không còn phù hợp vì:

• Hai nhà Đinh, Lê tự làm theo ý mình, khinh thường mệnh trời và không theo dấu cũ của nhà Thương Chu.
• Triều đại Đinh, Lê không hưng thịnh, vận nước thì ngắn ngủi, nhân dân khổ cực và vạn vật không thể thích nghi.
• Việc hai triều Đinh, Lê vẫn cứ đóng đô ở Hoa Lư chứng tỏ thế lực của cả hai triều chưa đủ lớn mạnh vẫn phải dựa vào thế núi sông.

⇒ Những điều trên đã thể hiện tầm nhìn sâu rộng của Lý Công Uẩn.

Câu 3: Theo tác giả, địa thế thành Đại La có những thuận lợi gì để có thể chọn làm nơi đóng đô? (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 51)

Lời giải chi tiết:

Theo tác giả Thành Đại La có vị thế thuận lợi về nhiều mặt để chọn làm nơi đóng đô:

• Về mặt địa lý đây là “Nơi trung tâm trời đất, được cái thế rồng cuộn hổ ngồi”, bốn hướng đều thông thoáng lại ở thế “nhìn sông dựa núi” vững vàng vì vậy “địa thế rộng mà bằng, đất đai cao mà thoáng”.
• Trên địa thế đó nhân dân sẽ tránh được lụt lội mà “muôn vật cũng rất mực phong phú tốt tươi”.
• Thuận lợi về mặt địa lý sẽ kéo theo những thuận lợi về thông thương và giao lưu: “Thật là chốn tụ hội trọng yếu của bốn phương đất nước”.

⇒ Việc chọn thành Đại La làm nơi định đô mới sẽ đáp ứng được vài trò là đầu mối trung tâm của kinh tế, chính trị và văn hoá của đất nước.

Câu 4: Chứng minh Chiếu dời đô có sức thuyết phục lớn bởi có sự kết hợp giữa lý và tình. (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 51)

Lời giải chi tiết:

– Chiếu dời đô có sức thuyết phục lớn bởi có sự kết hợp giữa tình và lý, lấy sử sách để làm chỗ dựa cho lý lẽ sau đó lại lấy lý lẽ làm khuôn thước mà soi vào thực tế của hai triều Đinh, Lê để thấy rằng việc dời đô là tất yếu. Cuối cùng tác giả đưa ra sự lựa chọn và khẳng định rằng Đại La là nơi tốt nhất để làm nơi đóng đô. Lý Công Uẩn đã thiết lập nên một lập luận chặt chẽ, sáng rõ. 

– Với hình thức văn xuôi đan xen những câu mang sắc thái biểu cảm cùng những câu văn biền ngẫu giàu nhạc điệu, cân xứng, nhịp nhàng đẫ góp phần tích cực tạo nên sức hấp dẫn của bài chiếu.

Câu 5*: Vì sao nói việc Chiếu dời đô ra đời phản ánh ý chí độc lập, tự cường và sự phát triển lớn mạnh của dân tộc Đại Việt? (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 51)

Lời giải chi tiết:

– Việc dời đô phản ánh ý chí độc lập, tự cường và sự phát triển lớn mạnh của dân tộc Đại Việt vì việc lựa chọn dời đô từ một nơi có địa thế hiểm trở, thuận lợi cho phòng ngự và phù hợp với tiềm lực còn đang chưa mạnh để đến một nơi rộng rãi, thông lưu, thuận lợi cho phát triển mang ý nghĩa chiến lược vĩ mô. Điều này chứng tỏ dân tộc ta đã đủ sức để xây dựng độc lập tự cường như các quốc gia khác. 

– Câu kết bài chiếu vừa thể hiện tính quyết đoán của đấng minh quân lại vừa có thể thể hiện được tinh thần dân chủ. Điều này cũng là một phần sức mạnh thuyết phục của Chiếu dời đô. Tương truyền lại rằng, khi rời đô thuyền của vua đến dưới thành thì có rồng vàng bay lên nên vua đã đổi tên thành thành Thăng Long. Điềm báo này khẳng định việc rời dô là thiên thời, địa lợi nhân hòa, Thăng Long – Hà Nội mảnh đất linh thiêng ngàn năm đến ngày nay vẫn còn vang vọng lời Chiếu dời đô.

V. LUYỆN TẬP

Câu hỏi: Chứng minh Chiếu dời đô có kết cấu chặt chẽ, lập luận giàu sức thuyết phục. (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 52)

Lời giải chi tiết:

– Bài chiếu được chia thành 2 phần lớn với hệ thống những lý lẽ được triển khai sắc sảo, đầy thuyết phục. Tuy ngôn từ của bài chiếu rất kiệm lời nhưng ý tứ lại thấm đượm sâu xa. 

– Bài chiếu mở đầu bằng việc nêu ra mục đích quan trọng của việc rời đô là để “ở nơi trung tâm” tiện “mưu toan việc lớn” và cũng là để “tính kế muôn đời cho con cháu về sau”. Việc rời đô cũng có nghĩa là để trên thì hợp mệnh trời, dưới thì thấu đạt ý dân có vậy mới có thể xây dựng được một đất nước mạnh giàu, đem lại hạnh phúc và nền thái bình thịnh trị đời đời. Xét về lý việc rời đô quả thực rất quan trọng nhưng để cho chân lý ấy được vững chãi hơn Lý Công uẩn đã dẫn ra những chứng nhân của lịch sử để dễ dàng thu phục nhân tâm.