Không nên nhầm lẫn với Samoa

Samoa thuộc Mỹ (tiếng Anh: American Samoa; tiếng Samoa: Amerika Sāmoa [aˈmɛɾika ˈsaːmʊa], cũng gọi là Amelika Sāmoa hay Sāmoa Amelika) là một lãnh thổ chưa hợp nhất của Hoa Kỳ nằm tại Nam Thái Bình Dương, ở phía đông nam của Samoa.[3]

Samoa thuộc Mỹ gồm năm hòn đảo lớn và hai rạn sinh vật biển vòng, hòn đảo lớn nhất và đông dân nhất là Tutuila. Samoa là bộ phận của Quần đảo Samoa, nằm ở phía tây của Quần đảo Cook, phía bắc của Tonga, và cách 300 dặm ( 500 km ) về phía nam của Tokelau. Phía tây của Quần đảo là nhóm Wallis và Futuna .

Theo điều tra nhân khẩu năm 2010, dân số lãnh thổ là 55.519.[4] Tổng diện tích Samoa thuộc Mỹ là 199 kilômét vuông (76,8 dặm vuông Anh), đây là lãnh thổ cực nam của Hoa Kỳ. Cá ngừ đại dương và sản phẩm cá ngừ đại dương là các mặt hàng xuất khẩu chính, và đối tác mậu dịch chủ yếu là Hoa Kỳ.

Trong Đại dịch cúm 1918, thống đốc của Samoa là John Martin Poyer cho cách ly chủ quyền lãnh thổ để ngăn đại dịch lan đến. Samoa thuộc Mỹ được quan tâm vì có tỷ suất tòng quân cao nhất trong tổng thể những bang và chủ quyền lãnh thổ của Hoa Kỳ. Người Samoa thuộc Mỹ là người song ngữ, hoàn toàn có thể nói thành thạo tiếng Anh và tiếng Samoa .
Quần đảo Samoa

Trước khi tiếp xúc với Tây phương[sửa|sửa mã nguồn]

Giới học giả vẫn chưa đồng thuận về niên đại đúng mực khi con người đến định cư trên hòn đảo, nhưng thời hạn khoảng chừng 1000 năm trước công nguyên được nhiều người đồng ý là cái mốc lịch sử dân tộc của vùng này khi thổ dân Polynesia đặt chân lên hòn đảo. Bẵng một thời hạn lâu, mãi đến thế kỷ 18 thì những nhà thám hiểm Tây phương mới biết đến Samoa, mở màn một thời kỳ mới .Thời kỳ nguyên thủy trước khi tiếp xúc với Tây phương thì hai đơn vị Đông Samoa ( tức Samoa thuộc Mỹ ) và Tây Samoa ( tức nước Samoa độc lập ) có chung một lịch sử vẻ vang. Với vị trí ở TT Polynesia, dân cư nguồn gốc từ Samoa lan tỏa ra những hướng, khai sinh những bộ tộc lân cận trên Quần đảo Marquesas về phía đông ; Niue và Rarotonga về phía nam ; và Tokelau cùng Tuvalu về phía bắc. Những nhóm dân vùng này đều có thần thoại cổ xưa về cuộc di cư từ thuở hồng hoang với khởi điểm là Samoa nên Samoa là cái nôi của thổ dân trong vùng .Về mặt chính trị, những hòn đảo Tutuila và Aunu’u một thời link với hòn đảo ‘ Upolu ( nay thuộc Samoa độc lập ) nhưng nói chung thì toàn vùng Samoa, tổ chức triển khai chính trị chung là mạng lưới hệ thống faamatai địa thế căn cứ trên huyết tộc. Giới quý tộc và khuôn phép faasamoa chi phối xã hội Samoa. Tương truyền faamatai và faasamoa là do hai vị nữ tù trưởng Nafanua Salamasina khởi xướng .

Thuộc địa hoá[sửa|sửa mã nguồn]

Sự tiếp xúc khởi đầu với Tây phương gồm có một trận đánh trong thế kỷ 18 giữa những người thám hiểm Pháp và dân cư hòn đảo trên Tutuila. Lần đó người Samoa bị Tây phương đổ lỗi và cho họ mang tiếng là gian ác. Đầu thế kỷ 19, những nhà truyền giáo Rarotonga đến Quần đảo Samoa theo sau là những nhà truyền giáo Tây phương do John Williams của Hội Truyền giáo London hướng dẫn, chính thức mang Kitô Giáo đến Samoa. Ít hơn 100 năm sau đó, Hội thánh Congregationalist Samoa đã trở thành một nhà thời thánh của dân bản thổ độc lập tiên phong tại Nam Thái Bình Dương .Tháng 3 năm 1889, một lực lượng thủy quân của Đức đã tiến chiếm một ngôi làng tại Samoa, và tàn phá 1 số ít gia tài của người Mỹ. Ba chiến hạm của Hoa Kỳ sau đó tiến vào cảng Samoa và chuẩn bị sẵn sàng khai hỏa vào ba chiến hạm Đức được nhìn thấy tại đó. Trước khi hoàn toàn có thể khai hỏa thì một cơn bão đã đánh chìm toàn bộ những chiến hạm của Mỹ và Đức. Một cuộc đình chiến trong thời điểm tạm thời được đưa ra vì thiếu tàu chiến .

Trở thành chủ quyền lãnh thổ của Hoa Kỳ[sửa|sửa mã nguồn]

Các cuộc tranh giành quốc tế trong bán hậu thế kỷ 19 được dàn xếp qua Hiệp ước Berlin năm 1899 trong đó Đức và Hoa Kỳ phân loại Quần đảo Samoa. Hoa Kỳ chính thức chiếm đóng nhóm nhỏ hơn gồm những hòn đảo phía đông với bến cảng đáng điển hình nổi bật là Pago Pago — năm sau đó. Các hòn đảo phía tây giờ đây là vương quốc độc lập Samoa .Sau khi Hoa Kỳ trưng thu Samoa, Hải quân Hoa Kỳ xây một trạm dự trữ than đá trong Vịnh Pago Pago cho Hải đoàn Thái Bình Dương của mình và chỉ định một Quản trị viên địa phương. Hải quân lấy được Chứng thư chuyển nhượng ủy quyền Tutuila năm 1900 và một chứng từ chuyển nhượng ủy quyền Manuʻa năm 1904. Chủ quyền ở đầu cuối của Manuʻa, Tui Manuʻa Elisala bị ép ký một chứng từ chuyển nhượng ủy quyền Manuʻa theo sau một loạt những vụ xử của Hải quân Hoa Kỳ được biết như ” Vụ xử án Ipu “, tại Pago Pago, Taʻu, và trên một pháo hạm của Hải đoàn Thái Bình Dương .

Sau Chiến tranh thế giới thứ nhất, trong thời Phong trào Mau tại Tây Samoa (sau đó là đất bảo hộ của New Zealand), có một phong trào Mau Samoa thuộc Mỹ tương ứng do Samuel Sailele Ripley lãnh đạo. Ông là một dân làng từ Leone và là một cựu chiến binh Chiến tranh thế giới thứ nhất. Sau các cuộc họp tại Mỹ, ông bị ngăn cản không cho bước lên bờ từ chiếc tàu đưa ông về lại quê nhà ở Samoa thuộc Mỹ và không được phép trở về. Phong trào Mau tại Samoa thuộc Mỹ đã bị Hải quân Hoa Kỳ đàn áp. Năm 1930 Quốc hội Hoa Kỳ đã phái một ủy ban đến để điều tra tình trạng pháp lý của Samoa thuộc Mỹ. Ủy ban này do những người Mỹ có một phần tham gia vào vụ đảo chính Vương quốc Hawaii lãnh đạo.

Năm 1938, phi công nổi tiếng Ed Musick và phi hành đoàn của ông chết trên chiếc Samoan Clipper S-42 của hãng Pan American World Airways trên khung trời Pago Pago trong một chuyến bay thị sát đến Auckland, New Zealand. Sau khi cất cánh một lát sau đó thì máy bay bị yếu tố và Musick quay nó ngược về hướng Pago Pago. Khi phi hành đoàn khởi đầu xả nhiêu liệu để sẵn sàng chuẩn bị đáp khẩn cấp thì một tia lửa xẹt lên trong ống bơm nguyên vật liệu đã gây ra vụ nổ xé máy bay thành từng mảnh giữa không trung .Trong Chiến tranh quốc tế thứ hai, Thủy quân lục chiến Hoa Kỳ tại Samoa đông hơn dân số địa phương làm ảnh hưởng tác động rất lớn đến nền văn hóa truyền thống địa phương. Các phái mạnh người Samoa từ 14 và trên được giới quân sự chiến lược Hoa Kỳ đào tạo tác chiến. TrongChiến tranh quốc tế thứ hai, người Samoa đã ship hàng như những chiến binh, nhân sự y tế, nhân sự giải thuật, sửa tàu, …

Sau chiến tranh, Đạo luật Tổ chức 4500, một nỗ lực sáp nhập Samoa được Bộ Nội vụ Hoa Kỳ bảo trợ, bị đánh bại tại Quốc hội chỉ vì những nỗ lực của các tù trưởng Samoa do Tuiasosopo Mariota lãnh đạo. Các nỗ lực của các vị tù trưởng đưa đến việc lập ra một ngành lập pháp địa phương họp tại làng Fagatogo, thủ phủ de facto và de jure của lãnh thổ.

Cùng lúc, thống đốc do Hải quân chỉ định bị sửa chữa thay thế bằng một thống đốc được địa phương bầu lên. Mặc dù theo kỹ thuật mà nói Samoa thuộc Mỹ được xem là ” chưa được tổ chức triển khai ” vì Quốc hội Hoa Kỳ vẫn chưa trải qua một Đạo luật Tổ chức cho chủ quyền lãnh thổ nhưng Samoa thuộc Mỹ đang tự trị dưới một hiến pháp mà trở nên có hiệu lực thực thi hiện hành vào ngày 1 tháng 7 năm 1967. Lãnh thổ Samoa thuộc Mỹ nằm trong Danh sách những chủ quyền lãnh thổ không tự trị của Liên Hiệp Quốc, một list bị những giới chức chính quyền sở tại chủ quyền lãnh thổ tranh cãi .
Samoa thuộc Mỹ và Sân bay quốc tế Pago Pago có ý nghĩa lịch sử vẻ vang với Chương trình Apollo. [ 5 ] Các phi hành đoàn của Apollo 10, 12, 13, 14, và 17 được tìm thấy cách Pago Pago vài trăm dặm và được luân chuyển bằng trực thăng đến trường bay trước khi đi máy bay đến Honolulu. [ 6 ]Do khó khăn vất vả kinh tế tài chính, ship hàng quân sự chiến lược được cho là một thời cơ tại Samoa thuộc Mỹ và những chủ quyền lãnh thổ hải ngoại khác, [ 7 ] điều này có nghĩa là sống sót một tỷ suất tử trận không phù hợp so với những bộ phận khác của Hoa Kỳ. Tính đến ngày 23 tháng 3 năm 2009, có 10 người Samoa thuộc Mỹ thiệt mạng tại Iraq và 2 người thiệt mạng tại Afghanistan. [ 8 ]Ngày 29 tháng 9 năm 2009, một trận động đất xảy ra cách 120 dặm ( 190 km ) ngoài khơi bờ biển của Samoa thuộc Mỹ, tiếp theo là những dư chấn. [ 9 ] Động đất gây sóng thần khiến nhiều người thiệt mạng. [ 10 ]

nhà nước và chính trị[sửa|sửa mã nguồn]

nhà nước Samoa thuộc Mỹ được xác lập theo Hiến pháp Samoa thuộc Mỹ. Do là một chủ quyền lãnh thổ chưa hợp nhất, Đạo luật Phê chuẩn 1929 trao hàng loạt quyền lực tối cao dân sự, tư pháp, và quân sự chiến lược cho Tổng thống Hoa Kỳ, Tổng thống chuyển nhượng ủy quyền cho Bộ trưởng Nội vụ theo mệnh lệnh hành chính 10264, Bộ trưởng Nội vụ phát hành Hiến pháp Samoa thuộc Mỹ vào ngày 2 tháng 6 năm 1967, có hiệu thực từ ngày 1 tháng 7 năm 1967 .Thống đốc Samoa thuộc Mỹ là người đứng đầu chính phủ nước nhà, và cùng với Phó Thống đốc được bầu theo cặp bằng hình thức đại trà phổ thông đầu phiếu cho những nhiệm kỳ bốn năm. Do Samoa thuộc Mỹ là một chủ quyền lãnh thổ tự quản, Tổng thống Hoa Kỳ đóng vai trò là nguyên thủ vương quốc. Tổng thống Hoa Kỳ không đóng vai trò tích cực trong cơ quan chính phủ Samoa thuộc Mỹ, tuy nhiên hoàn toàn có thể giải tán Fono và những dự luật của nghị viện cần phải được ông phê chuẩn để thành luật .Quyền lực lập pháp được trao cho Fono, cơ cấu tổ chức này gồm hai viện : Chúng nghị viện với 21 thành viên, được bầu cho một nhiệm kỳ hai năm, có 20 khu vực bầu cử và một ghế thuộc về hội nghị hội đồng tại hòn đảo Swain. Tham nghị viện có 18 thành viên, được bầu cho một nhiệm kỳ bốn năm bởi và từ những tù trưởng của quần đảo .

Hệ thống tư pháp của Samoa thuộc Mỹ độc lập với hành pháp và tư pháp, Tòa án Thượng thẩm Samoa thuộc Mỹ là tòa án cao nhất dưới Tòa án Tối cao Mỹ tại Samoa thuộc Mỹ, bên dưới là các tòa án khu vực. Tòa án Thượng thẩm nằm tại thủ phủ Pago Pago, có một chánh án và một Phó chánh án do Bộ trưởng Nội vụ Hoa Kỳ bổ nhiệm.

Chính trị Samoa thuộc Mỹ diễn ra trong một khuôn khổ chủ quyền lãnh thổ nhờ vào dân chủ đại diện thay mặt tổng thống, với một mạng lưới hệ thống đa đảng. Các chính đảng Hoa Kỳ ( Cộng hòa và Dân chủ ) hiện hữu tại Samoa thuộc Mỹ, tuy nhiên có ít chính trị gia link với những đảng phái .Năm 2012, cả thống đốc và đại biểu của Samoa thuộc Mỹ trong Quốc hội là Eni Faleomavaega đều lôi kéo dân chúng xem xét hướng đến tự chủ nếu không độc lập, dẫn đến phản ứng hỗn hợp. [ 11 ] [ 12 ]Người sinh tại Samoa thuộc Mỹ, gồm có cả hòn đảo Swains là nhân dân Mỹ, [ 13 ] tuy nhiên không phải là công dân Mỹ trừ khi họ có tối thiểu một cha mẹ là công dân Mỹ. Nghị viên Faleomavaega ủng hộ lý giải tư pháp mà theo đó Điều khoản công dân của Tu chính án 14 không lan rộng ra quyền công dân khi sinh cho nhân dân Hoa Kỳ sinh tại những chủ quyền lãnh thổ chưa hợp nhất. [ 14 ]Người Samoa thuộc Mỹ không được bỏ phiếu bầu Tổng thống Hoa Kỳ, tuy nhiên họ hoàn toàn có thể đến Hoa Kỳ đại lục và thự hiện quyền này như những công dân Mỹ. [ 13 ] Do là người Mỹ tuy nhiên không có quyền công dân, họ hoàn toàn có thể nhập tịch nếu họ cư trú tại bất kể bang nào của Mỹ trong ba tháng, vượt qua một kiểm tra tiếng Anh và công dân học, và triển khai tuyên thệ trung thành với chủ. [ 15 ]Người Samoa thuộc Mỹ có quyền bầu ra một đại biểu không có quyền bỏ phiếu vào Hạ nghị viện Hoa Kỳ. [ 13 ] Từ năm 1989, đại biểu này là Eni Faleomavaega thuộc Đảng Dân chủ, tuy nhiên ông bị ứng viên của Đảng Cộng hòa là Aumua Amata Radewagen đánh bại vào năm năm trước. [ 16 ]Về hành chính, Samoa thuộc Mỹ được chia thành ba Q. là Q. Đông, Q. Tây, Q. Manu’a và hai rạn sinh vật biển vòng chưa tổ chức triển khai là hòn đảo Swains và rạn sinh vật biển vòng Rose ; chúng được chia tiếp thành 74 làng. Pago Pago là thủ phủ của Samoa thuộc Mỹ [ 3 ], là một trong những làng lớn nhất và nằm trên mặt đông của hòn đảo Tutuila. Fagatogo được ghi trong Hiến pháp Samoa thuộc Mỹ là nơi chính thức đặt trụ sở cơ quan chính phủ, tuy nhiên không phải thủ phủ. [ 17 ] [ 18 ] [ 19 ]
Samoa thuộc Mỹ nằm tại châu Đại Dương, là một trong hai chủ quyền lãnh thổ của Hoa Kỳ tại Nam Bán cầu, cùng với hòn đảo Jarvis. Tổng diện tích của Samoa thuộc Mỹ là 76,1 dặm vuông Anh ( 197,1 km2 ), gồm có năm hòn đảo núi lửa có địa hình không nhẵn và hai rạn sinh vật biển vòng. [ 20 ] Năm hòn đảo núi lửa là : Tutuila, Aunu’u, Ofu, Olosega, Tau. Các rạn sinh vật biển vòng là Swains, và Rose. Rạn sinh vật biển vòng Rose là nơi duy nhất không có người cư trú .Do vị trí địa lý, Samoa thuộc Mỹ tiếp tục chịu tác động ảnh hưởng của những xoáy thuận nhiệt đới gió mùa từ tháng 11 đến tháng 4. Rạn sinh vật biển vòng Rose là cực đông của chủ quyền lãnh thổ. Samoa thuộc Mỹ là bộ phận cực nam của Mỹ. Samoa thuộc Mỹ có vườn vương quốc Samoa thuộc Mỹ .Núi Vailulu’u là một núi lửa chìm hoạt động giải trí, cách 28 miles ( 45 km ) về phía đông của Ta’u tại Samoa thuộc Mỹ. Núi được phát hiện vào năm 1975 và từ đó được một nhóm những nhà khoa học điều tra và nghiên cứu, góp thêm phần vào sự hiểu biết về những quy trình cơ bản của Trái Đất. [ 21 ]
Công việc trên hòn đảo phân chia tương đối đồng đều trong ba nghành nghề dịch vụ, với 5.000 lao động mỗi nghành nghề dịch vụ : nghành công, một xí nghiệp sản xuất đồ hộp cá ngừ đại dương, và nghành nghề dịch vụ tư nhân. Đại đa số việc làm trong nghành nghề dịch vụ công là cho chính phủ nước nhà Samoa thuộc Mỹ. Nhà máy đồ hộp cá ngừ đại dương StarKist xuất khẩu hàng trị giá hàng trăm triệu dollar sang Hoa Kỳ mỗi năm. Nhà máy đồ hộp Samoa Packing đóng cửa vào năm 2009 do người Samoa thuộc Mỹ được vận dụng mức lương tối thiểu. [ 22 ]Chỉ có một vài lao động liên bang tại Samoa thuộc Mỹ và không có nhân viên cấp dưới quân sự chiến lược hoạt động giải trí theo trách nhiệm ngoại trừ những thành viên của Tuần duyên Hoa Kỳ, tuy nhiên có một đơn vị chức năng dự bị lục quân. Ngoài ra, có một đồn tuyển mộ của Lục quân Hoa Kỳ tại Utulei .Từ năm 2002 đến năm 2007, GDP thực của Samoa thuộc Mỹ tăng với vận tốc trung bình 0,4 % / năm, giao động từ − 2,9 % đến + 2,1 %. Tính giao động của vận tốc tăng trưởng GDP thực hầu hết là do đổi khác trong xuất khẩu đồ hộp cá ngừ đại dương. Ngành công nghiệp đồ hộp cá ngừ đại dương là chủ tư nhân lớn nhất tại Samoa thuộc Mỹ trong quy trình tiến độ này .Từ năm 2002 đến năm 2007, dân số Samoa thuộc Mỹ tăng với vận tốc trung bình là 2,3 % mỗi năm, còn GDP / người thực giảm trung bình 1,9 % mỗi năm .Đạo luật tiêu chuẩn lao động công minh 1938 khởi đầu gồm những pháp luật đặc biệt quan trọng cho Samoa thuộc Mỹ, với nguyên do chủ quyền lãnh thổ có kinh tế tài chính hạn chế. [ 23 ] Tiền lương tại Samoa thuộc Mỹ dựa trên khuyến nghị của một ủy ban họp mỗi nửa năm. [ 24 ] Năm 2007, Đạo luật lương tối thiểu công minh 2007 được Quốc hội Hoa Kỳ trải qua, tăng mức lương tối thiểu tại Samoa thuộc Mỹ thêm 50 ¢ mỗi giờ vào năm 2007 và tăng 50 ¢ mỗi giờ mỗi năm sau đó cho đến khi mức lương tối thiểu tại Samoa thuộc Mỹ ngang bằng với mức lương tối thiểu liên bang là USD 7,25 mỗi giờ. [ 25 ] Nhằm đối phó với việc tăng mức lương tối thiểu, một trong hai nhà máy sản xuất đồ hộp cá ngừ đại dương chính tại Samoa thuộc Mỹ đóng cửa vào năm 2009 và 2.041 lao động bị sa thải. [ 26 ] Nhà máy còn lại khởi đầu sa thải công nhân vào tháng 8 năm 2010, với kế hoạch sa thải tổng số 800 công nhân. [ 27 ]Samoa thuộc Mỹ là một chủ quyền lãnh thổ thuế quan độc lập, do vậy những dân cư địa phương không phải là chịu thuế thu nhập liên bang Hoa Kỳ so với thu nhập từ chủ quyền lãnh thổ, họ cũng không phải chịu bất kể loại thuế bất động sản nào so với chiếm hữu của họ. [ 28 ]
Samoa thuộc Mỹ có tổng số 241 km xa lộ ( ước tính năm 2008 ). [ 3 ] Các cảng gồm có Aunu ‘ u, Auasi, Faleāsao, Ofu và Pago Pago. [ 3 ] Samoa thuộc Mỹ không có đường tàu. [ 3 ] Lãnh thổ có ba cảng hàng không quốc tế, hàng loạt đều có đường sân bay được trải nhựa, cảng hàng không quốc tế chính là Pago Pago. [ 3 ]

Lịch sử dân số
Điều tra dân số	Số dân		%±
1960	19.000		—
1970	27.159		42,9%
1980	32.297		18,9%
1990	46.773		44,8%
2000	57.291		22,5%
2010	55.519		−3,1%

Dân số Samoa thuộc Mỹ là khoảng chừng 55.519 người, 95 % trong số đó sống trên hòn đảo lớn nhất là Tutuila. [ 13 ]Samoa chỉ có một mã ZIP là 96799, và sử dụng Thương Mại Dịch Vụ Bưu chính Hoa Kỳ ( mã ” AS ” ) để chuyển phát thư. [ 29 ] [ 30 ]Về thành phần dân tộc bản địa, 91,6 % thuộc dân tộc bản địa Samoa, 2,8 % là người gốc Á, 1 % là người gốc Âu, 4,2 % là người hỗn chủng, và 0,4 % có nguồn gốc khác. Hầu hết dân cư là người song ngữ. Tiếng Samoa là một ngôn từ có quan hệ mật thiết với tiếng Hawaii và những ngôn từ Polynesia khác, là tiếng mẹ đẻ của 91 % dân cư, trong khi 80 % nói tiếng Anh, 2,4 % nói tiếng Tonga, 2 % nói tiếng Nhật và những ngôn từ châu Á khác, và 2 % nói những ngôn từ Thái Bình Dương khác. [ 3 ]Tính đến tháng 2 năm 2013, CIA Factbook tường thuật Fan Hâm mộ tôn giáo tại Samoa thuộc Mỹ đa phần là Ki-tô hữu : 50 % Công lý hội, 20 % Công giáo La Mã, và 30 % theo Tin Lành và những tín ngưỡng khác. [ 3 ]

Tính đến tháng 2 năm 2013, World Christian Database cho thấy tín đồ tôn giáo tại Samoa thuộc Mỹ: 98% Ki-tô hữu, 0,7% bất khả tri, 0,4% Phổ độ Trung Hoa, 0,3% Phật giáo và 0,3% Bahá’í.[31]

Tính đến tháng 2 năm 2013, Giáo hội những Thánh hữu Ngày sau của Chúa Giê Su Ky Tô tường thuật họ có 15.411 thành viên ( 27 % ), với 37 giáo đoàn tại Samoa thuộc Mỹ. [ 32 ]

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Chính quyền

Tổng quan

Thông tin khác