Chúng ta thấy trên 1 số ít ảnh, tượng Phật giáo có những mặt người có ba con mắt, tức là ở giữa hai mắt có thêm một mắt nữa. Thực ra, người không thể có ba mắt. Con mắt thứ ba chỉ có ý nghĩa tượng trưng, nghĩa là ngoài hai mắt thật ra, còn có mắt của tâm ( tâm nhãn ). Ý nghĩa của tâm nhãn có sâu có nông. Ý nghĩa nông cạn của tâm nhãn chỉ hoạt động giải trí tư tưởng của con người thường thì. Về ý nghĩa thâm sâu của tâm nhãn thì phải nói ngũ nhãn ( năm mắt ). Theo thuyết ngũ nhãn thì ngoài con mắt thật ra, còn có bốn loại tâm nhãn nữa, với trình độ cao thấp khác nhau .
C ái gọi là ngũ nhãn, chỉ những loại công năng khảo sát sự vật và hiện tượng kỳ lạ từ đầu đến cuối, từ gốc đến ngọn trong quy trình tu đạo, từ vị thế p hàm phu cho tới quả vị Phật. Có người gọi mắt là c ái cử a trí tuệ, là cử a sổ của linh hồ n. Con mắt giúp phân biệt sự vật, tăng trưởng tri thức. Công phu tu trì càng cao thì p hạ m vi của tâm nhãn càng lan rộng ra. Mắt thật của p hàm phu là do cha mẹ sinh ra, nên tầm nhìn, p hạ m vi nhìn bị hạ n chế. Những vật quá nhỏ, quá lớn, quá xa, quá gần đều không nhìn thấy, sáng quá hay tối quá cũng không nhìn thấy. Nếu chứng được thi ên nhãn thì trong quốc tế vật chất, có thể nhìn một cách tự tại, không bị hạ n chế bởi khoảng cách, thể tích và ánh sáng .
Các cõi Trời cũng có thứ bậc, trình độ cao thấp được chia thành Địa Cư Thi ên, Không Cư Thi ên và Thiền Định Thi ên. Loài Trời ở những cõi Địa Cư Thi ên tức là những loại qu ỷ thần phúc đức đối tượng người tiêu dùng của tín ngưỡng dân gian. Bốn Thi ên Vương, những Thiện Thần ở cõi Trời Đao Lợi, những loài trời ở những cõi trời Không Cư Thi ên tức là những cõi trời thiện thần dục giới từ Dạ Ma Thi ên đến cõi trời Tha Hóa tự tại. Còn Thiền Định Thi ên gồm 22 cõi trời Sắc giới và Vô sắc giới. Thứ bậc và trình độ càng cao thì công năng của thi ên nhãn càng lớn. Nói công năng của thi ên nhãn thì ngoài việc không có sự hạ n chế càng không có sự ngăn cách chướng ngại, không cần có ánh sáng phản chiếu mà chỉ cần công dụng sức niềm tin mà thôi. Thi ên nhãn nhờ tu chứng mà có hay nhờ phúc báo mà có. Các qu ỷ thần nói chung đều có thi ên nhãn, ít hay nhiều, trình độ cao hay thấp. Đây là trường hợp có phúc báo mà được. Đó là do qu ỷ thần không bị sự ràng buộc của thân xác chỉ có hoạt động giải trí của sức mạnh linh thi êng cho nên vì thế ít bị vật thể gây chướng ngại. Các linh môi nói chung có thi ên nhãn do dựa vào qu ỷ thần cảm ứng có thể thấy những sự vật mà con người không thể thấy được. Người ta có thi ên nhãn nhờ có tu thiền định. Tu y nhiên mục tiêu của tu thiền định không phải là để có thi ên nhãn. Tu y rằng, có những phương pháp chuyên tu thần thông nhưng tu được thi ên nhãn chưa chắc như đinh đã nhập được thiền định .

Ngoài những công năng kể trên, thiên nhãn còn có thể thấy được những hiện tượng, sự kiện xảy ra. Đó là do hiện tượng nào phát sinh cũng có quan hệ nhân quả của nó. Đã có nghiệp nhân tạo ra, thì tất nhiên có quả báo. Dù hiện tượng xảy ra nhưng những lực lượng tạo ra hiện tượng đã sớm hình thành, và nếu không có nhân tố nào khác tác động vào, thì hiện tượng đó tất yếu sẽ xảy ra. Vì vậy, người có thiên nhãn có thể biết được chuyện vị lai. Năng lực thiên nhãn càng mạnh càng có khả năng thấy xa và chính xác. Vì sao nói độ chính xác của thiên nhãn ? Đây là do thiên nhãn cũng không hoàn toàn đáng tin cậy, bởi vì nhân tố mới luôn xuất hiện làm cho sự việc dự báo có thể không xảy ra hoặc là tuy có thể xảy ra nhưng biến dạng. Vạn pháp là do duyên sinh, duyên biến thì các pháp cũng biến. Vì vậy Phật pháp không chấp trước vào thiên nhãn, cũng không khuyến khích người ta tu tập để có thiên nhãn.

Cái gọi là ngũ nhãn (năm mắt) tức là ngoài mắt thịt và thiên nhãn ra, còn có mắt trí tuệ (tuệ nhãn), mắt pháp (pháp mãn), và mắt Phật (Phật nhãn). Tuệ nhãn là con mắt trí tuệ. Các vị A-la-hán đều chứng được tuệ nhãn, thấy rõ 12 nhân duyên và sự luân hồi sinh tử thoát khỏi vòng sống chết luân hồi, không còn bị thân tâm ràng buộc, lìa năm uẩn, vượt ba cõi. Trong thế gian cũng dùng trí tuệ, nhưng với nghĩa trí tuệ thế gian, còn chấp ngã. Còn tuệ nhãn của bậc A-la-hán là vô ngã, không còn chấp trước.

Còn Pháp nhãn ( con mắt pháp ) của những bậc Bồ Tát từ Sơ địa trở lên thì có khả năng thấy được bản tính, tức pháp tính của vạn pháp, thân chứng được một phần pháp thân của Phật. Pháp thân của Phật thông dụng khắp nơi, khắp mọi lúc, không phải là sắc, không phải là không có sắc, không phải là có tướng, không phải là không có tướng v.v … Nói rằng, toàn bộ là pháp thân, cũng có thể toàn bộ đều không phải là pháp thân. Đối với người chấp thủ, thì tổng thể đều không phải pháp thân, nhưng so với người không có chấp thủ, thì tổng thể đều là pháp thân. Vị Bồ Tát có rất đầy đủ pháp mãn được gọi là đại sĩ pháp thân, đó là những điều mà p hàm phu không thể tưởng tượng được .
Có hai loại vô ngã : nhân vô ngã và pháp vô ngã. A – la-hán chứng được lý nhân vô ngã, bỏ được nhân ngã chấp. Còn chứng pháp vô ngã, lìa bỏ pháp ngã chấp, là Bồ Tát từ Sơ địa trở lên. A – la-hán bỏ được nhân quả chấp, chứng được tuệ nhãn vượt khỏi ba cõi, Bồ Tát tiến xa thêm một bước nữa, lìa bỏ pháp ngã chấp, chứng được pháp thân, chứng được pháp nhãn, tu y ở trong ba cõi nhưng không bị hạ n chế bởi sống chết nên được gọi là Đại sĩ pháp nhân. Có một số ít ngoại đạo tự xưng là Phật pháp, luôn tu yên bố mình đã xác nhận tuệ nhãn hay pháp nhãn. Kỳ thực, ngay cả thi ên nhãn họ cũng không chứng được, mà chỉ là tính năng phản xạ của hoạt động khí mạch, hay là sức mạnh linh thi êng cảm ứng của qu ỷ thần mà thôi. Còn Phật nhãn thì có tổng thể công năng của bốn loại nhãn kể trên chính là hàng loạt trí tuệ, là bản thân “ đại viên cảnh trí ” ( gương trí tuệ lớn ) cũng gọi là đại viên giác, cũng gọi là vô thượng bồ đề