Chúng ta đang nói nhiều đến “dân trí”, và “dân trí thấp” được cho là nguyên nhân của nhiều vấn đề trong đời sống hiện nay của đất nước.

“Dân trí” là gì?

Nếu định nghĩa thuần túy về ngữ nghĩa thì ” trí ” vốn là một từ gốc Hán, có nghĩa chỉ năng lực nhận thức, suy đoán, ghi nhớ … thuộc phần trí tuệ gắn liền với mỗi người. Theo đó, ” dân trí ” là khái niệm chỉ chung về trình độ nhận thức hay mặt phẳng văn hóa truyền thống chung của một hội đồng hay nhóm dân cư ở một khoanh vùng phạm vi nhất định .Theo ý niệm truyền thống lịch sử, “ dân trí ” là trình độ văn hóa truyền thống chung của xã hội, hoặc đơn thuần hơn là trình độ học vấn trung bình của người dân …

Xét về mặt “chất” thì “dân trí” là sự hiểu biết và là ý thức về quyền và trách nhiệm của người dân và từ đó là lợi ích có thể mong đợi được khi thực thi quyền và trách nhiệm đó.
Xét về mặt “ chất ” thì “ dân trí ” là sự hiểu biết và là ý thức về quyền và nghĩa vụ và trách nhiệm của người dân và từ đó là quyền lợi hoàn toàn có thể mong đợi được khi thực thi quyền và nghĩa vụ và trách nhiệm đó .Và giá trị của dân trí còn nằm ở mức độ chăm sóc của người dân trước những yếu tố xã hội, mức độ lao vào ( muốn làm, dám làm ) và năng lực hành xử nghĩa vụ và trách nhiệm dân chủ của mình một cách có hiệu suất cao .

Cao hay thấp?

Có thể đưa ra những thống kê sau :Tháng 9/2013, Bộ GD-ĐT đã phát hành Chương trình hành vi thực thi Chiến lược tăng trưởng người trẻ tuổi Nước Ta tiến trình 2011 – 2020. Theo đó, đến năm 2020, tỉ lệ đi học đúng độ tuổi ở trung học cơ sở là 95 % và 80 % người trẻ tuổi trong độ tuổi đạt trình độ học vấn trung học phổ thông hoặc tương tự. Tỉ lệ sinh viên / 10.000 dân vào khoảng chừng 256 .Trước đó, vào năm 2003, cả nước mới có khoảng chừng 768.000 sinh viên, đạt tỉ lệ 118 sinh viên / 10.000 dân, chiếm tỉ lệ 4 % trong độ tuổi người trẻ tuổi, tăng 25 % so với năm 1998. Như vậy, từ năm 2003 đến 2013 và nhìn đến 2020, đã có một sự tăng trưởng vượt bậc về tỉ lệ sinh viên trên số dân .Xét về tiêu chuẩn giáo dục, Nước Ta đã phổ cập bậc tiểu học và đang triển khai phổ cập trung học cơ sở. Tính đến năm năm trước, tỷ suất người biết chữ độ tuổi từ 15 – 60 là 98,25 %, trong đó : Số người biết chữ trong độ tuổi 15 – 35 chiếm tỷ suất 99,12 % ; số người biết chữ trong độ tuổi từ 36 – 60 chiếm tỷ suất 97,34 % .

Từ năm 1976 cho đến hết năm năm trước, tổng số GS, PGS đã được công nhận ở nước ta là 11.097, gồm có 1.628 GS và 9.469 PGS ( trong số đó nhiều người đã mất và về hưu ) .Nước Ta có hơn 100 nghìn thạc sĩ, hơn 24 nghìn tiến sỹ .Theo số liệu thống kê năm học 2013 – năm trước, Nước Ta có 214 trường cao đẳng, 214 trường ĐH, với gần 600 nghìn sinh viên cao đẳng và hơn 1,46 triệu sinh viên ĐH. Số giảng viên ĐH là gần 92 nghìn người, , trong đó có 4.155 GS, PGS. Hằng năm có hơn 400.000 người tốt nghiệp ĐH, cao đẳng trong nước .

Về chỉ số phát triển con người (Human Development Index – HDI): Năm 2014 Việt Nam đứng thứ 121/187 quốc gia.

Đây là chỉ số so sánh, định lượng về mức thu nhập, tỷ suất biết chữ, tuổi thọ và 1 số ít tác nhân khác của những vương quốc trên quốc tế. HDI của Nước Ta đã tăng 41 % trong vòng hai thập kỷ qua. Năm 2012, Nước Ta đứng thứ 127 / 187 vương quốc .HDI được nhìn nhận qua 3 tiêu chuẩn : Sức khỏe ( đo bằng tuổi thọ trung bình ) ; tri thức ( đo bằng tỉ lệ số người lớn biết chữ và tỉ lệ nhập học những cấp giáo dục ) và thu nhập ( mức sống đo bằng GDP trung bình đầu người ). Từ năm 2008, HDI được tính lại theo giải pháp mới ( thay những chỉ số về tri thức bằng số năm đi học trung bình và kỳ vọng số năm đi học ; biến hóa về chỉ số thu nhập GDP bằng GNI ( tổng thu nhập vương quốc ) .Trong đó, chỉ số tri thức ( giáo dục ), được biểu lộ qua 2 chỉ số chi tiết cụ thể, đó là số năm đi học kỳ vọng và số năm đi học trung bình. Số năm đi học kỳ vọng của Nước Ta đã tăng từ 7,8 năm vào năm 1990 lên 10,4 năm vào năm 2011 ( vẫn thấp hơn mức 11,7 năm trung bình ở khu vực Đông Á Thái Bình Dương ) .Còn số năm đi học trung bình của Nước Ta đã tăng từ 4 năm ( năm 1990 ) lên 5,5 năm năm 2011 ( vẫn thấp hơn mức 7,2 năm của Đông Á Thái Bình Dương ) …

Những dữ liệu trên đây cho thấy, xét về lượng, dân trí Việt Nam khá tốt.

Theo nhà sử học Dương Trung Quốc, “ ” Dân trí ” gồm có trình độ học vấn nhưng yếu tố quan trọng nhất lại là ý thức công dân. Dân trí không chỉ số lượng giới hạn trong đội ngũ tri thức mà gồm có tổng thể những giới trong xã hội như công nhân, thợ thuyền, nông dân. Chúng ta chuyển từ xã hội thần dân – là những người tuân phục – đến xã hội công dân – là những người biết, có ý thức và nghĩa vụ và trách nhiệm của mình trước quốc gia ” .Vậy thì, trọng tâm của yếu tố dân trí lúc bấy giờ chính là ý thức về quyền và nghĩa vụ và trách nhiệm của người dân. Nâng cao nhận thức về tự do dân chủ, hiểu biết về quyền công dân, quyền con người, nâng cao mức độ chăm sóc của người dân trước những yếu tố xã hội, động viên, lôi cuốn được sự lao vào phần đông của tri thức, người kinh doanh, là những yếu tố cốt lõi để nâng cao dân trí .

Ngân Anh (tổng hợp)