Hồng Đức Bản ĐồĐịa đồ sơn xuyên phủ Tỉnh Quảng Ngãi trong tập

Bản đồ Hồng Đức, tức Hồng Đức bản đồ sách (chữ Hán: 洪德版圖冊), đôi khi được gọi là Hồng Đức địa dư là một bộ bản đồ địa lý của Đại Việt được ban hành vào đời vua Lê Thánh Tông, năm Hồng Đức thứ 21 (tức năm 1490). Đây được coi là bộ bản đồ địa lý đầu tiên do nhà nước phong kiến của Việt Nam thực hiện.[1] Bản đồ Hồng Đức được thực hiện vào năm Quang Thuận thứ 8 (1467) khi vua Lê Thánh Tông ra lệnh các thừa tuyên vẽ bản đồ từng thừa tuyên gửi về Bộ Hộ.[2] Bản đồ được hoàn tất và ban hành vào năm Hồng Đức thứ 21 (1490).[3] Tuy nhiên, bộ gốc của bản đồ đã bị thất truyền. Bộ bản đồ đã thể hiện phạm vi cương giới và hệ thống hành chính của nước Đại Việt vào nửa cuối thế kỷ 15.

Nội dung chính[sửa|sửa mã nguồn]

Nhiều tài liệu cho biết, bản đồ thời Hồng Đức được biên soạn thành 5 tập. [ 4 ]

Bản đồ Hồng Đức được xem là bản đồ địa lý và hành chính đầu tiên do nhà nước phong kiến ở Việt Nam thực hiện và vẽ trên giấy một cách hoàn chỉnh và khoa học. Thế nhưng, bản đồ đầu tiên có thể nói đến là Nam Bắc phân giới địa đồ dưới thời vua Lý Anh Tông năm 1172,[5] tuy nhiên nó chỉ là một bản vẽ tay trên giấy, và không được phổ biến rộng rãi như một bản đồ chính thức.

Tập thứ nhất[sửa|sửa mã nguồn]

Tên đầy đủ là Hồng Đức nhị thập nhất niên tứ nguyệt sơ lục nhật (chữ Hán: 洪德貳拾壹年肆月初陸日 (ngày mùng sáu tháng tư năm Hồng Đức 21, tức ngày 25 tháng 4 năm 1490 [6])), thường được xem là tư liệu chính khi nói về bản đồ Hồng Đức, gồm 15 bản đồ:[7]

Có thể thấy, tập này nói về những địa giới hành chính và địa lý vào thời gian đó .

Tập thứ 2[sửa|sửa mã nguồn]

Tên đầy đủ là Thiên Nam Tứ Chí Lộ Đồ Thư (chữ Hán: 天南四至 路圖書), gồm:

Như vậy, tập thứ 2 này hướng đến việc hướng dẫn đường đi lối lại đến những nước xung quanh .

Tập thứ 3[sửa|sửa mã nguồn]

Tên đầy đủ là Giáp Ngọ niên bình Nam Đồ (甲午年平南圖), gồm 15 bản đồ Đoan Quận Công Bùi Thế Đạt vẽ (Cảnh Hưng năm thứ 35 – 1774):[8]

Tập thứ 3 đề cập đến những vùng mới được lan rộng ra thêm cho đến thời vua Lê Thánh Tông ( cho đến núi Đá Bia ) đồng thời có đường đi của nước Chăm Pa .

Tập thứ 4[sửa|sửa mã nguồn]

Tên đầy đủ là Cảnh Thịnh tân đồ Đại Man quốc (景盛新圖大蠻國), do Quan trấn thủ Hưng Hóa Nguyễn Án vẽ, gồm:

• Bản đồ nước Cao Miên
• Có giới thiệu về nước Đại Man, lạc khoản đề (歲庚申九月十四日). Lời dẫn cho biết nước Đại Man nằm ở phía tây nam nước ta, phía nam giáp Xiêm La, Chiêm Thành, phía bắc tiếp giáp với nội địa Vân Nam, Quý Châu. Đó chính là đất Lão Qua, Miến Điện xưa.

Vậy, tập thứ 4 này đề cập đến 2 nước khác gần với Đại Việt .

Tập thứ 5[sửa|sửa mã nguồn]

Tên đầy đủ là Cao Bằng phủ toàn đồ (高平府全圖), gồm:

• ba bản đồ của phủ Cao Bằng, Mục Mã trấn doanh và Cao Bằng trấn thành.
• Ngoài ra còn có phần Cao Bằng đồ thuyết (高平圖說), là phần chỉ dẫn của các bản đồ.

Các dị bản[sửa|sửa mã nguồn]

Hiện nay, bản gốc của Bản đồ Hồng Đức đã thất truyền. Trong các bản văn lưu trữ tại Viện nghiên cứu Hán Nôm, có tới 10 bản văn cùng đề cập đến bản đồ Hồng Đức này,[9][10] là:

1. Hồng Đức bản đồ, A.2499
2. Hồng Đức bản đồ, VHt. 41
3. An Nam quốc, Trung Đồ tính thập tam thừa tuyên hình thế đồ hoạ, A.2531
4. An Nam hình thắng đồ, A.3034
5. Thiên Nam Lộ đồ, A.1081
6. Nam Việt bản đồ, A.1603
7. Giao Châu dư địa chí, VHt. 30
8. Thiên tải nhàn đàm, A.584
9. Thiên tải nhàn đàm, 2006
10. Thiên hạ bản đồ tổng mục lục đại toàn, A.1362

Về niên đại, có 2 cuốn hoàn thành xong vào cuối thế kỷ 18, 5 cuốn vào nửa đầu thế kỷ 19, 3 cuốn không ghi niên đại. Nên hoàn toàn có thể những bản đồ này không giống với bản gốc, và cũng hoàn toàn có thể dựa vào bản gốc của Bản đồ Hồng Đức mà vẽ lại .Về nội dung, cả 10 cuốn đều có bản đồ giống nhau về đại thể ( khoanh vùng phạm vi cương giới, mạng lưới hệ thống hành chính, địa hình, và những đại vật ). Tuy nhiên, sự biểu lộ chi tiết cụ thể những cấu trúc có nhiều phần khác nhau. Việc những bản đồ trên giống nhau, khiến người ta nghĩ những bản đồ này phải chăng là được sao chép lại từ bản gốc của Bản đồ Hồng Đức năm 1490. Tuy cho đến nay, những nhà sử học vẫn chưa thể khẳng định chắc chắn việc này .

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]