Hiện nay vấn đề nghĩa vụ quân sự được nhiều người quan tâm, tuy nhiên quy định pháp luật về nghĩa vụ quân sự không phải ai cũng nắm rõ. Trong bài này AZLAW sẽ tổng hợp các vấn đề về nghĩa vụ quân sự 2020, quy định về khám nghĩa vụ quân sự và các vấn đề khác của luật nghĩa vụ quân sự để khách hàng nắm rõ hơn.

Nghĩa vụ quân sự là gì? Tại sao phải đi nghĩa vụ quân sự

Nghĩa vụ quân sự là một trong những loại nghĩa vụ của công dân Việt Nam. Luật hoá cụ thể tại điều 4 Luật nghĩa vụ quân sự 2015

Điều 4. Nghĩa vụ quân sự
1. Nghĩa vụ quân sự là nghĩa vụ vẻ vang của công dân phục vụ trong Quân đội nhân dân. Thực hiện nghĩa vụ quân sự bao gồm phục vụ tại ngũ và phục vụ trong ngạch dự bị của Quân đội nhân dân.

Tiêu chuẩn công dân tham gia nghĩa vụ

Độ tuổi nghĩa vụ quân sự

Theo điều 30 Luật nghĩa vụ quân sự 2015 hiệu lực từ 1/1/2016 và điều 4 thông tư 140/2015/TT-BQP quy định cụ thể về độ tuổi gọi nhập ngũ:

Điều 30. Độ tuổi gọi nhập ngũ
Công dân đủ 18 tuổi được gọi nhập ngũ; độ tuổi gọi nhập ngũ từ đủ 18 tuổi đến hết 25 tuổi; công dân được đào tạo trình độ cao đẳng, đại học đã được tạm hoãn gọi nhập ngũ thì độ tuổi gọi nhập ngũ đến hết 27 tuổi.

Cách tính tuổi tham gia nghĩa vụ quân sự

Nhiều người chưa nắm rõ cách tính tuổi có thể tham khảo ví dụ về cách tính tuổi sau sau: A sinh ngày 1/1/1991 như vậy đến 1/1/2018 là đủ 27 tuổi và 1/1/2019 là hết 27 tuổi.

Các tiêu chuẩn khác đối với công dân tham gia nghĩa vụ

Ngoài tiêu chuẩn về tuổi nghĩa vụ quân sự còn một số tiêu chuẩn theo điều 4 thông tư 148/2018/TT-BQP gồm:

1. Tuổi đời:
a) Công dân từ đủ 18 tuổi đến hết 25 tuổi. 
b) Công dân nam được đào tạo trình độ cao đẳng, đại học đã được tạm hoãn gọi nhập ngũ trong thời gian một khóa đào tạo của một trình độ đào tạo thì tuyển chọn và gọi nhập ngũ đến hết 27 tuổi. 
2. Tiêu chuẩn chính trị: 
a) Thực hiện theo Thông tư liên tịch số 50/2016/TTLT-BQP-BCA ngày 15 tháng 4 năm 2016 của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng – Bộ trưởng Bộ Công an quy định tiêu chuẩn chính trị tuyển chọn công dân vào phục vụ trong Quân đội nhân dân Việt Nam.
b) Đối với các cơ quan, đơn vị và vị trí trọng yếu cơ mật trong Quân đội; lực lượng Tiêu binh, Nghi lễ; lực lượng Vệ binh và Kiểm soát quân sự chuyên nghiệp thực hiện tuyển chọn theo quy định của Bộ Quốc phòng.
3. Tiêu chuẩn sức khỏe: 
a) Tuyển chọn những công dân có sức khỏe loại 1, 2, 3 theo quy định tại Thông tư liên tịch số 16/2016/TTLT-BYT-BQP ngày 30/06/2016 của Bộ trưởng Bộ Y tế – Bộ trưởng Bộ Quốc phòng quy định việc khám sức khỏe thực hiện nghĩa vụ quân sự.
b) Đối với các cơ quan, đơn vị, vị trí quy định tại Điểm b, Khoản 2 Điều này, thực hiện tuyển chọn bảo đảm tiêu chuẩn riêng theo quy định của Bộ Quốc phòng. 
c) Không gọi nhập ngũ vào Quân đội những công dân có sức khỏe loại 3 tật khúc xạ về mắt (cận thị 1,5 diop trở lên, viễn thị các mức độ); nghiện ma túy, nhiễm HlV, AIDS. 
4. Tiêu chuẩn văn hóa: 
a) Tuyển chọn và gọi nhập ngũ những công dân có trình độ văn hóa lớp 8 trở lên, lấy từ cao xuống thấp. Những địa phương có khó khăn không đảm bảo đủ chỉ tiêu giao quân thì báo cáo cấp có thẩm quyền xem xét, quyết định được tuyển chọn số công dân có trình độ văn hóa lớp 7. 
b) Các xã thuộc vùng sâu, vùng xa, vùng điều kiện kinh tế – xã hội đặc biệt khó khăn theo quy định của pháp luật; đồng bào dân tộc thiểu số dưới 10.000 người thì được tuyển không quá 25% công dân có trình độ văn hóa cấp tiểu học, còn lại là trung học cơ sở trở lên.

Tham khảo cách chấm điểm tại thông tư 16/2016/TTLT-BYT-BQP sau đó đối chiếu về phân loại sức khoẻ như sau:
Loại 1: 8 chỉ tiêu đều đạt điểm 1, có thể phục vụ ở hầu hết các quân, binh chủng.
Loại 2: Có ít nhất 1 chỉ tiêu bị điểm 2, có thể phục vụ trong phần lớn các quân, binh chủng.
Loại 3: Có ít nhất 1 chỉ tiêu bị điểm 3, có thể phục vụ ở một số quân, binh chủng.
Loại 4: Có ít nhất 1 chỉ tiêu bị điểm 4, có thể phục vụ hạn chế ở một số quân, binh chủng.
Loại 5: Có ít nhất 1 chỉ tiêu bị điểm 5, có thể làm một số công việc hành chính sự vụ khi có lệnh tổng động viên.
Loại 6: Có ít nhất 1 chỉ tiêu bị điểm 6, là loại sức khỏe được miễn làm nghĩa vụ quân sự.

Thời điểm gọi nhập ngũ hàng năm

Điều này được quy định tại điều 33 luật nghĩa vụ quân sự 2015, thông thường mỗi năm có 1 đợt gọi nhập ngũ vào tháng 2 hoặc 3; một số trường hợp đặc biệt có thể gọi 2 lần trong năm

Điều 33. Số lần, thời điểm gọi công dân nhập ngũ và thực hiện nghĩa vụ tham gia Công an nhân dân trong năm
Hằng năm, gọi công dân nhập ngũ và thực hiện nghĩa vụ tham gia Công an nhân dân một lần vào tháng hai hoặc tháng ba; trường hợp cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh thì được gọi công dân nhập ngũ và thực hiện nghĩa vụ tham gia Công an nhân dân lần thứ hai. Đối với địa phương có thảm họa hoặc dịch bệnh nguy hiểm thì được điều chỉnh thời gian gọi nhập ngũ và thực hiện nghĩa vụ tham gia Công an nhân dân.

Các trường hợp tạm hoãn nhập ngũ

Trường hợp nào được tạm hoãn nhập ngũ trong thời bình? Tiêu chuẩn về việc tạm hoãn nhập ngũ như thế nào? Tạm hoãn nhập ngũ được quy định tại điều 41 Luật nghĩa vụ quân sự 2015 và điều 5 thông tư 140/2015/NĐ-CP gồm một số trường hợp như sau:

• Chưa đủ sức khỏe phục vụ tại ngũ theo kết luận của Hội đồng khám sức khỏe;
• Là lao động duy nhất phải trực tiếp nuôi dưỡng thân nhân không còn khả năng lao động hoặc chưa đến tuổi lao động; trong gia đình bị thiệt hại nặng về người và tài sản do tai nạn, thiên tai, dịch bệnh nguy hiểm gây ra được Ủy ban nhân dân cấp xã xác nhận;
• Một con của bệnh binh, người nhiễm chất độc da cam suy giảm khả năng lao động từ 61% đến 80%;
• Có anh, chị hoặc em ruột là hạ sĩ quan, binh sĩ đang phục vụ tại ngũ; hạ sĩ quan, chiến sĩ thực hiện nghĩa vụ tham gia Công an nhân dân;
• Người thuộc diện di dân, giãn dân trong 03 năm đầu đến các xã đặc biệt khó khăn theo dự án phát triển kinh tế – xã hội của Nhà nước do Ủy ban nhân dân cấp tỉnh trở lên quyết định;
• Cán bộ, công chức, viên chức, thanh niên xung phong được điều động đến công tác, làm việc ở vùng có điều kiện kinh tế – xã hội đặc biệt khó khăn theo quy định của pháp luật;
• Đang học tại cơ sở giáo dục phổ thông; đang được đào tạo trình độ đại học hệ chính quy thuộc cơ sở giáo dục đại học, trình độ cao đẳng hệ chính quy thuộc cơ sở giáo dục nghề nghiệp trong thời gian một khóa đào tạo của một trình độ đào tạo.

Công dân thuộc diện tạm hoãn gọi nhập ngũ nếu không còn lý do tạm hoãn thì được gọi nhập ngũ. Danh sách công dân được tạm hoãn và miễn gọi nhập ngũ phải được thông báo đến trưởng thôn, xóm, tổ dân phố, khu dân cư, ấp, bản, làng… (sau đây gọi tắt là thôn), gia đình công dân và niêm yết công khai tại trụ sở Ủy ban nhân dân cấp xã, cơ quan, tổ chức liên quan trước khi phát lệnh gọi nhập ngũ tối thiểu là 20 ngày

Các trường hợp miễn nhập ngũ

Trường hợp nào được miễn nhập ngũ theo quy định hiện nay? Đối tượng nào được miễn nhập ngũ? Đối tượng miễn nhập ngũ theo quy định mới nhất? Theo quy định tại khoản 2 điều 45 Luật nghĩa vụ quân sự 2015 đối tượng được miễn nhập ngũ gồm:

• Con của liệt sĩ, con của thương binh hạng một;
• Một anh hoặc một em trai của liệt sĩ;
• Một con của thương binh hạng hai; một con của bệnh binh suy giảm khả năng lao động từ 81% trở lên; một con của người nhiễm chất độc da cam suy giảm khả năng lao động từ 81 % trở lên;
• Người làm công tác cơ yếu không phải là quân nhân, Công an nhân dân;
• Cán bộ, công chức, viên chức, thanh niên xung phong được điều động đến công tác, làm việc ở vùng có điều kiện kinh tế – xã hội đặc biệt khó khăn theo quy định của pháp luật từ 24 tháng trở lên.

Mức xử phạt trong lĩnh vực nghĩa vụ quân sự

Phạt không đăng ký nghĩa vụ quân sự

Bước 1: Trước thời hạn 10 ngày, tính đến ngày đăng ký nghĩa vụ quân sự, Ban Chỉ huy quân sự cấp xã có trách nhiệm chuyển Lệnh gọi đăng ký nghĩa vụ quân sự đến công dân. Trường hợp cơ quan, tổ chức không có Ban Chỉ huy quân sự, thì người đứng đầu hoặc người đại diện hợp pháp của cơ quan, tổ chức có trách nhiệm chuyển Lệnh gọi đăng ký nghĩa vụ quân sự đến công dân;
Bước 2: Sau khi nhận được Lệnh gọi đăng ký nghĩa vụ quân sự của Chỉ huy trưởng Ban Chỉ huy quân sự huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh và đơn vị hành chính tương đương (sau đây gọi chung là Chỉ huy trưởng Ban Chỉ huy quân sự cấp huyện) công dân có trách nhiệm đến Ban Chỉ huy quân sự xã, phường, thị trấn, cơ quan, tổ chức (sau đây gọi chung là Ban Chỉ huy quân sự cấp xã) để trực tiếp đăng ký nghĩa vụ quân sự.
Bước 3: Trong thời hạn 01 ngày, Ban Chỉ huy quân sự cấp xã có trách nhiệm đối chiếu bản gốc giấy chứng minh nhân dân hoặc giấy khai sinh; hướng dẫn công dân kê khai Phiếu tự khai sức khỏe nghĩa vụ quân sự, đăng ký các thông tin cần thiết của công dân vào Sổ danh sách công dân nam đủ 17 tuổi trong năm, Sổ đăng ký công dân sẵn sàng nhập ngũ và chuyển Giấy chứng nhận đăng ký nghĩa vụ quân sự cho công dân ngay sau khi đăng ký.

Đối với các trường hợp không đăng ký nghĩa vụ quân sự sẽ bị phạt theo điều 4 nghị định 120/2013/NĐ-CP như sau:

Điều 4. Vi phạm các quy định về đăng ký nghĩa vụ quân sự
1. Phạt cảnh cáo đối với hành vi không đăng ký nghĩa vụ quân sự lần đầu đối với công dân nam đủ 17 tuổi trong năm thuộc diện phải đăng ký nghĩa vụ quân sự.
2. Phạt tiền từ 200.000 đồng đến 600.000 đồng đối với một trong các hành vi sau:
a) Không đăng ký nghĩa vụ quân sự lần đầu, trừ trường hợp quy định tại Khoản 1 Điều này;
b) Không đăng ký bổ sung khi có sự thay đổi về họ tên, địa chỉ nơi ở, nơi làm việc theo quy định;
c) Không thực hiện đăng ký di chuyển trước khi di chuyển nơi cư trú theo quy định;
d) Không thực hiện đăng ký vào ngạch dự bị theo quy định.

Mức xử phạt khi trốn khám nghĩa vụ quân sự

Đối với các trường hợp nhận được giấy khám nghĩa vụ quân sự của địa phương nhưng không đi thì bị xử phạt như thế nào? Theo quy định tại K1 điều 6 nghị định 120/2013/NĐ-CP

Điều 6. Vi phạm quy định về kiểm tra, khám sức khỏe thực hiện nghĩa vụ quân sự
1. Phạt tiền từ 800.000 đồng đến 1.200.000 đồng đối với hành vi không có mặt đúng thời gian hoặc địa điểm kiểm tra, khám sức khỏe ghi trong giấy gọi kiểm tra, khám sức khỏe thực hiện nghĩa vụ quân sự mà không có lý do chính đáng.

Theo cách tính mức phạt vi phạm hành chính, đối với hành vi không đi khám nghĩa vụ quân sự sẽ bị phạt 1.000.000 VNĐ và yêu cầu thực hiện khám nghĩa vụ quân sự. Ngoài ra có thể bị xử lý hình sự theo điều 332 bộ luật hình sự 2015 (sửa đổi 2017)

Điều 332. Tội trốn tránh nghĩa vụ quân sự
1. Người nào không chấp hành đúng quy định của pháp luật về đăng ký nghĩa vụ quân sự, không chấp hành lệnh gọi nhập ngũ, lệnh gọi tập trung huấn luyện, đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:
a) Tự gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của mình;
b) Phạm tội trong thời chiến;
c) Lôi kéo người khác phạm tội.

Mức xử phạt khi trốn nghĩa vụ quân sự

Đối với các trường hợp có giấy gọi nhập ngũ hoặc đã nhập ngũ mà trốn về sẽ xử phạt theo quy định tại điều 7, điều 8 nghị định 120/2013/NĐ-CP như sau:

Điều 7. Vi phạm quy định về nhập ngũ
1. Phạt tiền từ 1.500.000 đồng đến 2.500.000 đồng đối với hành vi không có mặt đúng thời gian hoặc địa điểm tập trung ghi trong lệnh gọi nhập ngũ mà không có lý do chính đáng.
2. Biện pháp khắc phục hậu quả: Buộc chấp hành lệnh gọi nhập ngũ đối với hành vi quy định tại Khoản 1 Điều này.
Điều 8. Vi phạm quy định về thực hiện nghĩa vụ quân sự phục vụ tại ngũ
1. Phạt tiền từ 3.000.000 đồng đến 5.000.000 đồng đối với một trong các hành vi vi phạm sau:
a) Đào ngũ khi đang làm nghĩa vụ quân sự phục vụ tại ngũ trong thời bình nhưng chưa gây hậu quả nghiêm trọng, mà đơn vị quân đội cấp Trung đoàn và tương đương đã gửi giấy thông báo đào ngũ và cắt quân số cho Ủy ban nhân dân cấp xã và cơ quan quân sự cấp huyện;

Ngoài ra, nếu đào ngũ trong thời chiến có thể bị xử lý hình sự theo điều 402 bộ luật hinh sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017)

Điều 402. Tội đào ngũ
1. Người nào rời bỏ hàng ngũ quân đội nhằm trốn tránh nghĩa vụ trong thời chiến hoặc đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này mà còn vi phạm hoặc gây hậu quả nghiêm trọng, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm:
a) Là chỉ huy hoặc sĩ quan;
b) Lôi kéo người khác phạm tội;
c) Mang theo, vứt bỏ vũ khí, trang bị kỹ thuật quân sự hoặc tài liệu bí mật quân sự;
d) Gây hậu quả rất nghiêm trọng.
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây thì bị phạt tù từ 05 năm đến 12 năm:
a) Trong chiến đấu;
b) Trong khu vực có chiến sự;
c) Trong khi thực hiện nhiệm vụ cứu hộ, cứu nạn;
d) Trong tình trạng khẩn cấp;
đ) Gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng.

Một số thắc mắc trong lĩnh vực nghĩa vụ quân sự

1. “Lý do chính đáng” trong lĩnh vực nghĩa vụ quân sự là những lý do gì? Theo quy định tại điều 5 thông tư 95/2014/TT-BQP lý do chính đang báo gồm:
– Người phải thực hiện việc sơ tuyển nghĩa vụ quân sự; kiểm tra hoặc khám sức khỏe thực hiện nghĩa vụ quân sự; khám sức khỏe tuyển chọn sĩ quan dự bị; chấp hành lệnh gọi nhập ngũ; lệnh gọi đi đào tạo sĩ quan dự bị; lệnh gọi tập trung huấn luyện, diễn tập, kiểm tra sẵn sàng động viên, sẵn sàng chiến đấu (sau đây viết gọn là người thực hiện nghĩa vụ quân sự) nhưng bị ốm hoặc trên đường đi bị ốm, tai nạn.
– Thân nhân của người thực hiện nghĩa vụ quân sự gồm bố, mẹ đẻ; bố, mẹ vợ hoặc bố, mẹ chồng; người nuôi dưỡng hợp pháp; vợ hoặc chồng; con đẻ, con nuôi hợp pháp đang bị ốm nặng.
– Thân nhân của người thực hiện nghĩa vụ quân sự gồm bố, mẹ đẻ; bố, mẹ vợ hoặc bố, mẹ chồng; người nuôi dưỡng hợp pháp; vợ hoặc chồng; con đẻ, con nuôi hợp pháp chết nhưng chưa tổ chức tang lễ.
– Nhà ở của người thực hiện nghĩa vụ quân sự hoặc nhà ở của thân nhân người thực hiện nghĩa vụ quân sự nằm trong vùng đang bị thiên tai, dịch bệnh, hỏa hoạn làm ảnh hưởng đến cuộc sống.
– Người thực hiện nghĩa vụ quân sự không nhận được giấy gọi sơ tuyển nghĩa vụ quân sự; kiểm tra hoặc khám sức khỏe thực hiện nghĩa vụ quân sự; khám sức khỏe tuyển chọn sĩ quan dự bị; lệnh gọi nhập ngũ; lệnh gọi đi đào tạo sĩ quan dự bị; lệnh gọi tập trung huấn luyện, diễn tập, kiểm tra sẵn sàng động viên, sẵn sàng chiến đấu do lỗi của người hoặc cơ quan có trách nhiệm hoặc do hành vi của người khác gây khó khăn hoặc cản trở

2. Tạm hoãn nhập ngũ do nuôi mẹ không còn sức lao động cần làm gì? Trường hợp tạm hoãn nhập ngũ do là lao động duy nhất trong gia đình cần chuẩn bị hồ sơ gửi tới UBND cấp xã và ban chỉ huy quân sự địa phương gồm:
– Đơn xin tạm hoãn nhập ngũ
– Sổ hộ khẩu gia đình

3. Chuẩn bị đi học có được hoãn nghĩa vụ quân sự không? Theo quy định hiện nay, khi công dân trúng tuyển mới chỉ nhận được giấy báo nhập học mà chưa làm xong thủ tục nhập học sẽ phải chấp hành lệnh gọi nhập ngũ. Trường hợp công dân nhận được lệnh gọi nhập ngũ và giấy báo nhập học cùng thời điểm thì phải chấp hành lệnh gọi nhập ngũ trước. Điều này có nghĩa là trường hợp của nếu đã đỗ đại học mà vẫn chưa có giấy báo nhập học thì vẫn phải nhập ngũ theo đúng quy định của pháp luật hay nói cách khác là nếu giấy báo nhập ngũ đến trước giấy báo nhập học thì bạn phải thực hiện nhập ngũ

4. Lịch khám nghĩa vụ quân sự là bao giờ? Theo điều 40 Luật Nghĩa vụ quân sự hiện hành quy định, thời gian khám sức khỏe để đi nghĩa vụ quân sự từ ngày 01/11 đến hết ngày 31/12. Công dân sẽ nhận được lệnh gọi khám sức khỏe trước 15 ngày.

5. Thời gian đi nghĩa vụ quân sự là bao lâu? Theo quy định hiện hành tại điều 21 Luật nghĩa vụ quân sự thời gian phục vụ tại ngũ là 24 tháng (tương đương 2 năm)

6. Đi nghĩa vụ quân sự về được bao nhiêu tiền? Đối với người tham gia nghĩa vụ quân sự khi xuất ngũ sẽ được hưởng các chế độ sau:
– Trợ cấp xuất ngũ 1 lần: 02 tháng tiền lương cơ sở x 2 năm
– Trợ cấp tạo việc làm: 6 tháng lương cơ sở
– Tổ chức gặp mặt chia tay: 50.000 VNĐ/người
– Trợ cấp tàu xe về quê
– Được tính thời gian tại ngũ là thời gian đóng bảo hiểm xã hội
Lương cơ sở hiện nay theo nghị định 38/2019/NĐ-CP là 1.490.000 VNĐ/tháng do vậy tổng mức hưởng khi đi nghĩa vụ quân sự khá cao