IBAITAP: Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy thuộc thể loại truyền thuyết kể lại câu chuyện lịch sử về quá trình dựng nước và giữ nước của ông cha ta kết hợp sử dụng yếu tố tưởng  tượng, kì ảo. Câu chuyện diễn ra như thế nào? Bài học mà ta rút ra từ truyện là gì? Cùng ibaitap tìm hiểu bài học “Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy” hôm nay nhé.

I. HOÀN CẢNH SÁNG TÁC TRUYỆN AN DƯƠNG VƯƠNG VÀ MỊ CHÂU – TRỌNG THỦY.

Truyện được trích từ Truyện Rùa Vàng trong Lĩnh Nam chích quá. Đây là một truyện dân gian được ra đời vào khoảng cuối thế kỉ XV.

II. TÓM TẮT TRUYỆN AN DƯƠNG VƯƠNG VÀ MỊ CHÂU – TRỌNG THỦY.

Vua An Dương Vương xây thành nhiều lần bị đổ, nhờ có Rùa Vàng hiện lên giúp đỡ mà dựng lên được Loa thành. Xây xong thành Rùa vàng tặng cho vua một chiếc nỏ chống giặc. Nhờ có nỏ thần mà vua đánh bại được quân Triệu Đà xâm lược. Sau đó vua gả Mị Châu cho Trọng Thủy và giữ Trọng Thủy lại ở rể. Trọng Thủy lợi dụng Mị Châu lén đổi nỏ thần đem về Triệu Đà. Mất nỏ thần An Dương Vương thua trận và chạy trốn cùng Mị Châu. Mị Châu giữ lời hứa với Trọng Thủy bứt lông ngỗng làm dấu cho Trọng Thủy đuổi theo. Đến đường cùng vua gọi thần Kim Quy lên giúp, thần đã kết tội Mị Châu là giặc. An Dương Vương rút kiếm chém đầu Mị Châu rồi theo thần xuống biển. Vì thương Mị Châu nên Trọng Thủy đã nhảy xuống giếng tự tử, máu của Mị Châu biến thành ngọc trai, đem chúng rửa dưới giếng ở Loa Thành thì ngọc lại càng thêm sáng. 

III. BỐ CỤC TRUYỆN AN DƯƠNG VƯƠNG VÀ MỊ CHÂU – TRỌNG THỦY.

Truyện có thể chia thành 3 phần như sau:

• Phần 1 từ đầu đến bèn xin hòa: An Dương Vương được thần giúp xây thành và chế nỏ để bảo vệ đất nước.
• Phần 2 tiếp theo đến dẫn vua xuống biển: Cảnh Âu Lạc nước mất nhà tan.
• Phần 3 còn lại : Thái độ cùng tình cảm của nhân dân đối với Mị Châu.

IV. HƯỚNG DẪN SOẠN TRUYỆN AN DƯƠNG VƯƠNG VÀ MỊ CHÂU – TRỌNG THỦY.

Câu 1: Dựa theo cốt truyện, tìm những chi tiết liên quan đến nhân vật An Dương Vương. Trên cơ sở các chi tiết đã liệt kê anh (chị) hãy phân tích: (SGK Ngữ văn 10 tập 1- trang 42)

a. Do đâu mà An Dương Vương được thần linh giúp đỡ? Kể về sự giúp đỡ thần kì đó, dân gian muốn thể hiện cách đánh giá như thế nào về nhà vua.

b. Sự mất cảnh giác của nhà vua được biểu hiện thế nào?

c. Sáng tạo những chi tiết Rùa Vàng, Mị Châu, nhà vua tự tay chém đầu con gái… nhân dân muốn biểu lộ thái độ, tình cảm gì đối với nhân vật lịch sử An Dương Vương và việc mất nước Âu Lạc?

Lời giải chi tiết:

Những chi tiết liên quan đến nhân vật An Dương Vương trong truyện là:

• An Dương Vương xây thành nhiều lần nhưng thất bại.
• An Dương Vương được thần Kim Quy giúp đỡ nên đã xây được Loa Thành và được cho vuốt để làm nỏ thần.  
• An Dương Vương nhờ có nỏ thần đã đánh thắng Triệu Đà lần thứ nhất.
• An Dương Vương chủ quan khi Triệu Đà đem quân đánh.
• An Dương Vương thất bại và chém đầu Mị Châu.

a. Vua An Dương Vương được thần linh giúp đỡ vì ông đã có ý thức giữ gìn đất nước, sớm cho xây thành đắp lũy và chuẩn bị vũ khí chống giặc ngoại xâm. Kể về sự thần kì đó nhân dân ta đã tỏ lòng ca ngợi công lao của nhà vua và tự hào về việc xây thành chế nỏ để đánh giặc giữ nước.

b. Sự mất cảnh giác của vua được thể hiện từ lúc ông đồng ý hôn sự của Mị Châu – Trọng Thủy và để Trọng Thủy ở lại ở rể. Nhà vua đã mơ hồ về bản chất ngoan cố của kẻ thù. Hơn nữa việc mất nước còn do nhà vua ý lại vào vũ khí nên chủ quan khinh địch.

c. Sự sáng tạo chi tiết Rùa Vàng, Mị Châu và việc An Dương Vương chém đầu con gái đã gửi gắm lòng kính trọng của nhân dân ta với vị anh hùng dùng cảm, sẵn sàng hi sinh vì non sông đất nước và phê phán sự mất cảnh giác, nhẹ dạ cả tin của Mị Châu đồng thời nó cũng là lời giải thích nhẹ nhàng nhằm xoa dịu nỗi đau mất nước.

Câu 2: Về việc Mị Châu lén đưa cho Trọng Thủy xem nỏ thần, có hai cách đánh giá như sau: (SGK Ngữ văn 10 tập 1- trang 43)

– Mị Châu làm vậy chỉ là thuận theo tình cảm vợ chồng mà bỏ quên nghĩa vụ với đất nước.

– Mị Châu làm theo ý chồng là lẽ tự nhiên, hợp lí

Ý kiến riêng của anh (chị) thế nào?

Lời giải chi tiết:

• Cách đánh giá thứ nhất: việc làm của Mị Châu là do quá coi trọng tình cảm cá nhân má thiếu suy xét.
• Cách đánh giá thứ hai: cách đánh giá này xuất phát từ luân lý của chế độ phong kiến “xuất giá tòng phu” khi xuất giá người phụ nữ sẽ phải nghe theo lời chồng.

⇒ Theo em 2 cách đánh giá trên đều chưa hợp lý và chưa được suy xét toàn diện. Mị Châu là nạn nhân của âm mưu chính trị, đối với chồng nàng là người vợ trọng tình, cả tin nhưng đối với đất nước nàng lại mang trọng tội không thể tha thứ. Câu nói cuối cùng của Mị Châu đã khẳng định nàng không mang lòng hại cha bán nước mà chỉ là bị lợi dụng điều này chỉ rõ sự đáng thương hơn đáng trách của Mị Châu.

Câu 3: Mị Châu bị Rùa Vàng kết tội là giặc, lại bị vua cha chém đầu, nhưng sau đó, máu nàng hóa thành ngọc trai, xác nàng hóa thành ngọc thạch. Hư cấu như vậy, người xưa muốn bày tỏ thái độ và tình cảm thế nào đối với nhân vật Mị Châu và muốn gửi gắm gì đến thế hệ trẻ muôn đời sau. (SGK Ngữ văn 10 tập 1- trang 43)

Lời giải chi tiết:

Chi tiết hư cấu sau cái chết của Mị Châu, người xưa muốn bày tỏ thái độ và tình cảm:

• Mị Châu bị kết tội và bị chính cha của mình trừng trị đây là hành động xuất phát từ tinh thần yêu nước và căm ghét những kẻ bán nước của dân tộc.
• Máu của Mị Châu biến thành ngọc trai, xác biến thành ngọc thạch đây là sự an ủi cùng sự cảm thông, bao dung với nàng của nhân dân ta.
• Cái chết của Mị Châu chính là lời nhắn nhủ của ông cha ta tới thế hệ mai sau trong quan hệ tình cảm luôn luôn phải đặt quan hệ riêng và chung cho đúng mực. Đây cũng chính là bài học sâu sắc.

Câu 4: Trọng Thủy gây nên sự sụp đổ cơ đồ Âu Lạc và cái chết cho Mị Châu. Vậy anh (chị)  hiểu như thế nào về hình ảnh “ngọc trai  – giếng nước”? (SGK Ngữ văn 10 tập 1- trang 43)

Lời giải chi tiết:

Hình ảnh “ngọc trai – giếng nước” là một hình ảnh rất đẹp và giàu ý nghĩa. Đây là sự kết thúc hoàn mỹ cho một mối tình. Hình ảnh “ngọc trai” đã thể hiện được tấm lòng trong sáng của Mị Châu và hình ảnh “giếng nước” có hồn của Trọng Thủy đã hóa giải nỗi hối hận cùng tội lỗi. Hình ảnh “ngọc trai – giếng nước” với việc ngọc trai đem rửa trong giếng càng sáng, càng đẹp hơn thể hiện rằng Trọng Thủy đã tìm ra được lời hóa giải trong tình cảm của Mị Châu ở một thế giới khác, nhìn ở khía cạnh này thì Trọng Thủy cũng là một kẻ sinh tình đáng thương.

Câu 5: Từ những điều đã phân tích, anh (chị) hãy cho biết đâu là “cốt lõi lịch sử” của truyện và cốt lõi lịch sử đó được dân gian thần kì hóa như thế nào? (SGK Ngữ văn 10 tập 1- trang 43)

Lời giải chi tiết:

“Cốt lõi lịch sử” của truyện là việc vua An Dương Vương xây dựng nên thành Cổ Loa và sự thất bại của Âu Lạc trước Triệu Đà. Từ cốt lõi ấy nhân dân ta đã thêm những sự việc thần kì để làm nó sinh động hơn. 

⇒ Việc tạo ra các yếu tố thần kì có tác dụng: làm truyện trở nên sinh động, hấp dẫn và thể hiện cái nhìn bao dung của nhân dân ta với những sự việc đã xảy ra cùng những nhân vật lịch sử.

V. LUYỆN TẬP.

Câu 1: Có hai cách đánh giá như sau: (SGK Ngữ văn 10 tập 1- trang 43)

a. Trọng Thủy chỉ là một kẻ gián điệp, ngay cả việc yêu Mị Châu cũng chỉ là giả dối.

b. Giữa Trọng Thủy và Mị Châu có tình yêu chung thủy và hình ảnh “ngọc trai – giếng nước” đã ca ngợi mối tình đó.

Anh (chị) hãy trình bày ý kiến của mình.

Lời giải chi tiết:

Hai cách đánh giá trên đều là phiến diện và hời hợt, đó là những cách đáng giá theo hướng tuyệt đối hóa về một mặt của vấn đề. Có thể nêu ý kiến rằng Trọng Thủy là người trực tiếp gây ra bi kịch mất nước của Âu Lạc cùng cái chết của Mị Châu, An Dương Vương đây là điều đáng trách. Nhưng tình yêu mà Trọng Thủy dành cho Mị Châu vô cùng sâu nặng vì vậy ở Trọng Thủy ta vừa thấy đáng thương vừa thấy đáng trách.

Câu 2: An Dương Vương đã tự tay giết chết người con gái duy nhất của mình nhưng lại được dân gian dựng đền và am thờ hai cha con ngay cạnh nhau. Cách xử lý như vậy nói lên truyền thống đạo lý gì của nhân dân ta? (SGK Ngữ văn 10 tập 1- trang 43)

Lời giải chi tiết:

Cách xử lý này là hoàn toàn phù hợp với đạo lý của dân tộc ta. Nó thể hiện tấm lòng bao dung của dân tộc trước đứa con lầm lỗi nhưng biết hối hận cúi đầu chịu tội. Việc làm của An Dương Vương thể hiện trách nhiệm đối với nhân dân và với đất nước. Mặc dù vậy chắc hẳn ông cũng vô cùng đau đớn vì vậy đặt đền thờ hai cha con cạnh nhau là cái kết hợp tình hợp lý.

Câu 3: Tìm một số bài thơ viết về Mị Châu – Trọng Thủy và nêu lên sức sống lâu bền của Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy? (SGK Ngữ văn 10 tập 1- trang 43)

Lời giải chi tiết:

Ví dụ: Bài thơ “Tâm sự” của nhà thơ Tố Hữu. 

 … Tôi kể ngày xưa chuyện Mị Châu,

   Trái tim lầm lỡ để trên đầu.

   Nỏ thần vô ý trao tay giặc,

   Nên nỗi cơ đồ đắm biển sâu…