IBAITAP: Cùng ibaitap đến với bài học “Thuế máu” hôm nay để thấy được bộ mặt giả nhân giả nghĩa và thủ đoạn tàn bạo của chính quyền thực dân Pháp trong việc sử dụng người dân thuộc địa làm bia đỡ đạn trong những cuộc chiến tranh đầy phi nghĩa. Giúp ta cảm nhận được tính chiến đấu mạnh mẽ cũng nghệ thuật trào phúng sắc sảo của văn chính luận Nguyễn Ái Quốc.

I.HOÀN CẢNH SÁNG TÁC CỦA TÁC PHẨM THUẾ MÁU

Văn bản được viết bằng tiếng Pháp vào khoảng những năm 1921-1925 và được xuất bản lần đầu tiên tại Pháp vào năm 1925, ở Việt Nam vào năm 1946.

II. TÓM TẮT TÁC PHẨM THUẾ MÁU

Chính quyền thực dân đã biến người dân nghèo khổ ở các xứ thuộc địa thành vật hi sinh để phục vụ cho lợi ích của mình trong các cuộc chiến tranh tàn khốc.  Nguyễn Ái Quốc đã vạch trần sự thực ấy bằng những tư liệu phong phú, xác thực, bằng ngòi bút trào phúng sắc sảo. Đoạn trích Thuế máu có nhiều hình ảnh giàu giá trị biểu cảm, có giọng điệu vừa đanh thép vừa mỉa mai, chua chát.

III. BỐ CỤC TÁC PHẨM THUẾ MÁU

Tác phẩm có bố cục 3 phần như sau:

Phần 1 (Mục 1): Chiến tranh và “người bản xứ”

Phần 2 (Mục 2): Chế độ lính tình nguyện

Phần 3 (Mục 3): Kết quả của sự hi sinh

IV. HƯỚNG DẪN SOẠN TÁC PHẨM THUẾ MÁU

Câu 1: Nhận xét về cách đặt tên chương, tên các phần trong văn bản. (SGK Ngữ Văn tập 2- trang 91)

Lời giải chi tiết:

Về cách đặt tên chương và tên các phần của tác giả:

• Người dân thuộc địa phải gánh chịu nhiều thứ thuế bất công và vô lý, song có lẽ một trong các thứ thuế tàn nhẫn, phũ phàng nhất là bị bóc lột xương máu, mạng sống, bị đối xử, đánh đập như súc vật. “Thuế máu” là cách gọi của Nguyễn Ái Quốc, cái tên “thuế máu” đã gợi lên số phận thảm thương của người dân thuộc địa, bao hàm lòng căm phẫn và thái độ mỉa mai đối với tội ác đáng ghê tởm của chính quyền thực dân.
• Trình tự và cách đặt tên các phần trong chương gợi lên quá trình lừa bịp, trơ trẽn và bóc lột đến cùng kiệt thuế máu của bọn thực dân cai trị. Từ “chiến tranh và người bản xứ” đến “Chế độ lính tình nguyện” rồi chỉ ra “Kết quả của sự hi sinh” và các phần cứ tiếp nối như thế… đã chứng tỏ tinh thần chiến đấu mạnh mẽ và sự phê phán triệt để của Nguyễn Ái Quốc.

Câu 2: So sánh thái độ của các quan cai trị thực dân đối với người dân thuộc địa ở hai thời điểm: trước khi có chiến tranh và khi chiến tranh đã xảy ra. Số phận thảm thương của người dân thuộc địa trong các cuộc chiến tranh phi nghĩa được miêu tả như thế nào? (SGK Ngữ Văn tập 2- trang 91)

Lời giải chi tiết:

So sánh thái độ của các quan cai trị thực dân đối với người dân thuộc địa ở thời gian trước với khi cuộc chiến tranh xảy ra:

• Trước chiến tranh: họ bị xem là giống người hạ đẳng, bị đối xử và đánh đập như súc vật.
• Khi cuộc chiến tranh bùng nổ: lập tức họ được các quan cai trị tâng bốc, vỗ về và được phong tước cho những danh hiệu cao quý, điều đó nói lên thủ đoạn đê hèn, lừa bịp, bỉ ổi của chính quyền thực dân để bắt đầu biến người bản xứ thành vật hi sinh. Các từ ngữ, các hình ảnh trong lời lẽ của bọn thực dân cầm quyền được Nguyễn Ái Quốc nhắc lại với dụng ý, giọng điệu mỉa mai và đả kích sâu cay, nghệ thuật trào phúng.

Trong các cuộc chiến tranh phi nghĩa đã nói lên số phận thảm thương của những người dân thuộc địa.

Phải đột ngột lìa xa gia đình và quê hương vì mục đích vô nghĩa, đem mạng sống mà đánh đổi lấy những vinh dự hão huyền.

• Bị biến thành vật hi sinh cho lợi ích, danh dự của những kẻ cầm quyền: bị vùi xác dưới đáy biển, bỏ thây ở những miền núi hoang vu,…Tác giả đã kể ra bao cái chết thảm thương của người lính thuộc địa trên các bãi chiến trường ác liệt, xa xôi, sử dụng giọng điệu đoạn này vừa giễu cợt, vừa thật xót xa.

• Tuy không trực tiếp ra mặt trận nhưng rất nhiều người dân thuộc địa làm công việc chế tạo vũ khí để phục vụ chiến tranh ở hậu phương cũng chịu bệnh tật, chết đau đớn.
• Tác giả đã nêu ra những số liệu chính xác về số lượng người bản xứ đã bỏ mình trên đất Pháp trong mấy năm chiến tranh thế giới thứ nhất.

Câu 3: Nêu rõ các thủ đoạn, mánh khóe bắt lính của bọn thực dân. Người dân thuộc địa có thực “tình nguyện” hiến dâng xương máu như lời lẽ bịp bợm của bọn cầm quyền không? (SGK Ngữ Văn tập 2- trang 91)

Lời giải chi tiết:

Tiến hành lùng ráp, vây bắt và cưỡng bức người ta phải đi lính.

Lợi dụng chuyện bắt lính mà dọa nạt, tìm cách kiếm tiền đối với những nhà giàu.

Sẵn sàng trói, xích và nhốt người ta như nhốt súc vật, đặc biệt sẵn sàng áp bức dã man nếu như có người chống đối.

Trong khi làm những điều trên nhưng chính quyền thực dân vẫn rêu rao về lòng tự nguyện đầu quân của người dân thuộc địa, lời tuyên bố trịnh trọng của chính phủ toàn quyền Đông Dương chỉ càng bộc lộ sự lừa bịp trơ trẽn.

Thực chất, không hề có sự tình nguyện hiến dâng xương máu như lời lẽ bịp bợm của bọn cầm quyền. Tác phẩm này đã kể ra những sự thực như: người dân thuộc địa hoặc trốn tránh hoặc phải xì tiền ra, thậm chí họ phải tìm cách tự làm cho mình nhiễm phải những bệnh nặng nhất để không phải đi lính.

Câu 4: Kết quả của sự hi sinh của người dân thuộc địa trong các cuộc chiến tranh như thế nào? Nhận xét về cách đối xử của chính quyền thực dân đối với họ sau khi đã bóc lột hết “thuế máu” của họ? (SGK Ngữ Văn tập 2- trang 92)

Lời giải chi tiết:

Khi chiến tranh đã chấm dứt thì những lời tuyên bố “tình tứ” của các ngài cầm quyền cũng tự dưng im bặt, những người đã hi sinh biết bao xương máu, từng được tâng bốc trước đây lại mặc nhiên trở lại “giống người hèn hạ”. Đối với những người dân thuộc địa, sự hy sinh chẳng hề mang lại cho họ lợi ích gì vì chế độ bản xứ không hề biết đến chính nghĩa và công lý.

Bộ mặt tráo trở và sự tàn nhẫn của chính quyền thực dân được bộc lộ trắng trợn khi tước đoạt hết của cải mà những người lính thuộc địa mua được, đánh đập họ một cách vô cớ và đối xử với họ thô bỉ như súc vật. Những người dân thuộc địa lại trở về vị trí hèn hạ ban đầu sau khi bị bóc lột trắng trợn hết thuế máu.

Câu 5: Nhận xét về trình tự bố cục các phần trong chương. Phân tích nghệ thuật châm biếm, đả kích sắc sảo, tài tình của tác giả thể hiện qua cách xây dựng hình ảnh, qua giọng điệu. (SGK Ngữ Văn tập 2- trang 92)

Lời giải chi tiết:

Ba phần của chương “Thuế máu” được bố cục theo trình tự thời gian: trước, trong và sau khi xảy ra cuộc chiến tranh thế giới thứ nhất 1914 – 1918, bằng cách sắp xếp này tác giả đã cho thấy bộ mặt giả nhân giả nghĩa trơ trẽn và bản chất độc ác của chính quyền thực dân Pháp xung quanh việc bóc lột thuế máu được phơi bày một cách toàn diện và triệt để. Mặt khác, thân phận thảm thương của những người dân nô lệ ở các xứ thuộc địa được miêu tả một cách cụ thể và sinh động.

Nghệ thuật châm biếm và đả kích sắc sảo, tài tình của tác giả thể hiện chủ yếu qua các phương diện sau:

• Xây dựng một hệ thống hình ảnh sinh động, giàu tình cảm và có sức mạnh tố cáo.
• Đầu tiên, những hình ảnh được xây dựng đều có tính xác thực và đều phản ánh chính xác tình trạng thực tế, bản thân các hình ảnh ấy đã mang tính lý lẽ không thể chối cãi.
• Các hình ảnh trong tác phẩm vừa mang tính chất châm biếm, trào phúng sắc sảo và xót xa, nhiều hình ảnh, nhất là ở phần “Chiến tranh và người bản xứ” mang đậm cảm hứng mỉa mai chua chát và cay đắng cho số phận thảm thương của những người lính thuộc địa.
• Gắn với hình ảnh thì ngôn từ của tác phẩm cũng mang màu sắc trào phúng và châm biếm: “con yêu”, “bạn hiền”, “chiến sĩ bảo vệ công lý và tự do”, “lấy máu mình tưới những vòng nguyệt quế”, “đem xương mình chạm nên những chiếc gậy, “vật liệu biết nói”.

Giọng điệu trào phúng vô cùng đặc sắc:

• Giọng điệu giễu cợt và đầy mỉa mai 
• Nhắc lại những mĩ từ danh hiệu hào nhoáng mà chính quyền thực dân khoác cho người lính thuộc địa để đả kích bản thân lừa bịp trơ trẽn.
• Sử dụng rất thành công giọng điệu giễu nhại, nghệ thuật phản bác (chú ý đoạn cuối phần II ), liên tiếp dùng nhiều câu hỏi để nêu lên các sự thật đập lại lời lẽ bịp bợm của bọn cầm quyền.

Câu 6: Nhận xét về yếu tố tự sự và yếu tố biểu cảm trong đoạn trích được học. (SGK Ngữ Văn tập 2- trang 92)

Lời giải chi tiết:

Tác giả sử dụng có hiệu quả biện pháp nghệ thuật kể để nêu ra những câu chuyện và những bằng chứng rõ ràng. Các câu chuyện, các sự kiện và các số liệu đều được lấy từ thực tế sinh động nên không thể chối cãi. Để tăng tính xác thực, khi cần còn dẫn ra những ý kiến của người khác hay lời lẽ của chính đối tượng đả kích.

Các hình ảnh được xây dựng mang tính biểu cảm cao, qua đó đã toát lên số phận đáng thương của người dân thuộc địa và bộ mặt giả nhân, giả nghĩa bỉ ổi của chính quyền thực dân. 

=> Trong đoạn trích, yếu tố tự sự và yếu tố biểu cảm được kết hợp rất chặt chẽ và vô cùng hài hòa.