IBAITAP: Cùng ibaitap đến với bài học “Những ngôi sao xa xôi” hôm nay để cảm nhận được tâm hồn trong sáng, tính cách dũng cảm, hồn nhiên và cuộc sống chiến đầu đầy gian khổ, hi sinh nhưng vẫn lạc quan của các nữ thanh niên xung phong. Đồng thời thấy được những nét đặc sắc trong cách miêu tả nhân vật và nghệ thuật kể chuyện của tác giả.

I. HOÀN CẢNH SÁNG TÁC TÁC PHẨM NHỮNG NGÔI SAO XA XÔI

Được viết vào năm 1971 khi cuộc kháng chiến chống Mĩ diễn ra vô cùng ác liệt. Khi đó tác giả đã từng là chiến sĩ thanh niên xung phong ở Trường Sơn.

II. TÓM TẮT TÁC PHẨM NHỮNG NGÔI SAO XA XÔI

Truyện kể về cuộc sống chiến đấu của ba cô gái thanh niên xung phong tổ trinh sát mặt đường là Phương Định, Nho và chị Thao. Ba cô gái cùng nhau sống trong một cái hang trên cao điểm tại một vùng trọng điểm ở tuyến đường Trường Sơn những năm tháng chống Mĩ. Công việc thường ngày của họ là quan sát máy bay địch ném bom, đo khối lượng đất đá để san lấp hố bom do địch gây ra và đánh dấu những quả bom chưa nổ đồng thời phá bom. Tuy công việc rất nguy hiểm và luôn phải đối mặt với cái chết nhưng cuộc sống của họ lại rất thảnh thơi và mơ mộng. Họ luôn yêu thương và gắn bó với nhau mặc dù mỗi người có một cá tính khác nhau. Trong một lần phá bom, Nho đã bị thương Phương Định và Thao hết lòng lo lắng, chăm sóc cho Nho. Bất chợt một cơn mưa đá vụt đến rồi vụt đi gợi lên trong lòng Phương Định biết bao hoài niệm và khát khao. 

III. BỐ CỤC TÁC PHẨM NHỮNG NGÔI SAO XA XÔI

Tác phẩm có bố cục 3 phần như sau:

• Phần 1 (Từ đầu đến ngôi sao trên mũ): Cuộc sống của ba cô gái tổ trinh sát mặt đường.
• Phần 2 (Tiếp theo đến chị Thao bảo): Sự chăm sóc Nho của hai chị em khi Nho bị thương.
• Phần 3 (Đoạn còn lại) : Sự lạc quan và niềm vui trước cơn mưa đá đột ngột của Phương Định.

IV. HƯỚNG DẪN SOẠN TÁC PHẨM NHỮNG NGÔI SAO XA XÔI

Câu 1: Kể tóm tắt nội dung truyện.

Truyện được trần thuật từ nhân vật nào? Việc chọn vai kể như vậy có tác dụng gì trong việc thể hiện nội dung truyện? (SGK Ngữ văn 9 tập 2- trang 121)

Lời giải chi tiết: 

– Truyện kể về cuộc sống chiến đấu của ba cô gái thanh niên xung phong tổ trinh sát mặt đường là Phương Định, Nho và chị Thao. Ba cô gái cùng nhau sống trong một cái hang trên cao điểm tại một vùng trọng điểm ở tuyến đường Trường Sơn những năm tháng chống Mĩ. Công việc thường ngày của họ là quan sát máy bay địch ném bom, đo khối lượng đất đá để san lấp hố bom do địch gây ra và đánh dấu những quả bom chưa nổ đồng thời phá bom. Tuy công việc rất nguy hiểm và luôn phải đối mặt với cái chết nhưng cuộc sống của họ lại rất thảnh thơi và mơ mộng. Họ luôn yêu thương và gắn bó với nhau mặc dù mỗi người có một cá tính khác nhau. Trong một lần phá bom, Nho đã bị thương Phương Định và Thao hết lòng lo lắng, chăm sóc cho Nho. Bất chợt một cơn mưa đá vụt đến rồi vụt đi gợi lên trong lòng Phương Định biết bao hoài niệm và khát khao. 

– Truyện được trần thuật từ nhân vật chính Phương Định. Việc lựa chọn vai kể như vậy không những phù hợp với nội dung tác phẩm mà còn thuận lợi cho việc miêu tả và biểu hiện thế giới nội tâm cùng những cảm xúc và suy nghĩ của các nhân vật.

Câu 2: Truyện kể về ba cô gái thanh niên xung phong ở một tổ trinh sát phá bom trên cao điểm. Ở họ có những nét gì chung đã gắn bó thành một khối thống nhất và những gì là nét riêng ở mỗi người? (SGK Ngữ văn 9 tập 2- trang 121)

Lời giải chi tiết: 

– Điểm chung của ba cô gái thanh niên xung phong: Đều còn rất trẻ dễ xúc động, hay mộng mơ, dễ vui mà cũng cũng dễ trầm ngâm. Họ đều có tinh thần trách nhiệm cao và sự dũng cảm khi làm nhiệm vụ, không sợ hi sinh, luôn gắn bó với đồng đội.  

– Nét riêng của mỗi người:

• Phương Định: là một cô gái Hà Nội, nhạy cảm, hồn nhiên và thích mơ mộng. Cô hay sống với những kỉ niệm của tuổi thiếu nữ vô tư về gia đình và thành phố.
• Nho: là một cô gái xinh xắn, hồn nhiên kiểu trẻ thơ nhưng trong chiến đấu lại rất nhanh gọn, dù có bị thương cũng không rên la và không muốn đồng đội lo lắng.
• Chị Thao: là tổ trưởng, từng trải, mơ ước của chị có phần thiết thực hơn. Chị Thao cương quyết, táo bạo và bình tĩnh trong công việc, chị hát tệ nhưng lại thích chép lời bài hát.

Câu 3: Tác giả đã thể hiện chân thực và sinh động, tự nhiên tâm lí của những cô gái thanh niên xung phong tuổi đời còn rất trẻ. (SGK Ngữ văn 9 tập 2- trang 121)

Hãy phân tích tâm lí nhân vật Phương Định, tập trung vào những đoạn:

– Nhân vật tự quan sát và đánh giá về mình ở phần đầu của truyện.

– Tâm trạng của cô trong một lần phá bom ở phần cuối truyện.

– Cảm xúc trước trận mưa đá ở cuối truyện.

Lời giải chi tiết:  

– Phương Định ý thức được vẻ đẹp của bản thân, cô mến mộ những người “có ngôi sao trên mũ”.

– Phương Định đã quen với bom nổ và những căng thẳng hàng ngày, nhưng mỗi lần phá bom vẫn là mỗi thử thách mới với cô. Phương Định đi thẳng đến quả bom chưa nổ, đào đất và đặt thuốc nổ bên dưới quả bom có thể nổ tung bất cứ khi nào. Hành động của cô nhanh gọn và khéo léo trong một không khí cực kì căng thẳng. Trước điều quan tâm lớn nhất “liệu mìn có nổ, liệu bom có nổ không ? Không thì làm cách nào để châm mìn lần thứ hai?” thì cái chết với cô trở nên mờ nhạt. 

– Khi bất ngờ gặp cơn mưa đá sự hồn nhiên của cô đã được bộc lộ mạnh mẽ. Cô vui thích cuống cuồng như trẻ con và cơn mưa gợi lại cho cô nhớ về thành phố, về mẹ và về cả những ngôi sao lớn trên bầu trời thành phố.

⇒ Phương Định là nhân vật bộc lộ những nét tiêu biểu của các cô gái trẻ với vẻ hồn nhiên, xinh đẹp, mộng mơ, thích hát, tự trọng, luôn cố gắng trong công việc, vượt lên gian khổ, khó khăn, nguy hiểm và nỗi sợ hãi, quyết tâm hoàn thành nhiệm vụ.

Câu 4: Em có nhận xét gì về ngôn ngữ, giọng điệu của truyện? (SGK Ngữ văn 9 tập 2- trang 121)

Lời giải chi tiết:  

– Phương thức trần thuật: sử dụng ngôi kể thứ nhất, chân thực và phù hợp với thế giới nội tâm đa dạng, sâu sắc của nhân vật Phương Định.

– Đặc sắc trong nghệ thuật xây dựng nhân vật và miêu tả tâm lí của nhân vật.

– Ngôn ngữ trần thuật với lời kể theo nhịp, lúc nhanh, lúc chậm phù hợp với nhân vật. 

Câu 5: Đọc truyện ngắn này, em hình dung và cảm nghĩ như thế nào về tuổi trẻ Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mĩ? (SGK Ngữ văn 9 tập 2- trang 121)

Lời giải chi tiết: 

Tuổi trẻ Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mĩ gặp nhiều gian nan, nguy hiểm nhưng họ vẫn luôn sáng ngời tinh thần tự do, dũng cảm và ngang tàn. Ở họ có sự kết hợp hoàn hảo giữa những phẩm chất anh hùng cao đẹp cùng tâm hồn sáng ngời của những người bộ đội cụ Hồ. 

V. LUYỆN TẬP 

Câu 1: Tìm đọc và ghi lại một số bài thơ, đoạn thơ hay viết về thế hệ trẻ trong cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước. (SGK Ngữ văn 9 tập 2- trang 122)

Lời giải chi tiết:

Một số bài thơ, đoạn thơ hay viết về thế hệ trẻ trong cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước là: Bài thơ về tiểu đội xe không kính (Phạm Tiến Duật), Đồng chí (Chính Hữu), Khoảng trời – hố bom (Lâm Thị Mỹ Dạ), , Cô gái mở đường (Xuân Giao).

Câu 2: Phát biểu cảm nghĩ về nhân vật Phương Định trong truyện.  (SGK Ngữ văn 9 tập 2- trang 122)

Lời giải chi tiết:

– Phương Định là một cô gái Hà Nội vào chiến trường dữ dội và khốc liệt.

• Vào chiến trường ba năm đã quen với thử thách, nguy hiểm, một ngày phải đối diện với cái chết nhưng ở cô không mất đi sự hồn nhiên và sự trong sáng. 
• Cô yêu mến những người đồng đội trong tổ trinh sát và cô dành tình cảm đặc biệt cho những người chiến sĩ cô gặp hằng đêm trên trọng điểm con đường đi vào mặt trận. 
• Phương Định ý thức được vẻ đẹp về ngoại hình và vẻ đẹp tâm hồn của mình. 
• Những lần phá bom, mặc dù không khí rất sự căng thẳng, nhưng cô vẫn dũng cảm, hành động phá bom dứt khoát và dũng cảm.

– Phương Định là một cô gái hồn nhiên, mơ mộng, luôn nhớ và yêu Hà Nội. 

⇒ Phương Định là cô gái trẻ, cá tính, có lòng dũng cảm và có tinh thần trách nhiệm cao đối với công việc.