I. HOÀN CẢNH SÁNG TÁC “LỤC VÂN TIÊN VÀ KIỀU NGUYỆT NGA”

– Truyện “Lục Vân Tiên” được sáng tác vào khoảng đầu những năm năm mươi của thế kỉ XIX.

– Truyện được lưu truyền rộng rãi dưới hình thức sinh hoạt văn hóa dân gian như “kể thơ”, “nói thơ Vân Tiên”, “hát Vân Tiên” ở Nam Kì và Nam Trung Kì.

II. BỐ CỤC CỦA “LỤC VÂN TIÊN VÀ KIỀU NGUYỆT NGA”

Được chia thành 2 phần:

– Phần 1 (14 câu đầu tiên ): Lục Vân Tiên đánh đuổi bọn cướp.

– Phần 2 (phần còn lại): Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga và cuộc trò chuyện của hai người.

III. HƯỚNG DẪN SOẠN BÀI “LỤC VÂN TIÊN VÀ KIỀU NGUYỆT NGA”

Câu 1: Kiểu kết cấu truyền thống nào đã được sử dụng trong truyện Lục Vân Tiên? Đối với văn chương nhằm tuyên truyền đạo đức thì kiểu văn chương ấy có ý nghĩa gì? (SGK Ngữ văn 9, tập 1 –  trang 115)

Lời giải tham khảo:

Câu truyện Lục Vân Tiên cũng giống như các câu truyện truyền thống trong văn học Việt Nam đều có kiểu kết  truyền thống. Trình tự thời gian, người tốt thường gặp nhiều gian truân, trắc trở trên đường đời, bị kẻ xấu hãm hại, lừa lọc, nhưng vẫn được phù trợ, cưu mang và giúp đỡ, cuối cùng đều tai qua nạn khỏi, được đền đáp xứng đáng còn kẻ xấu phải bị trừng trị. 

Đối với kiểu văn chương nhằm tuyên truyền đạo đức, kiểu kết cấu trên vừa phản ánh chân thực cuộc đời vốn đầy rẫy những sự bất công, vô lý, vừa nói lên khát vọng ngàn đời của nhân dân ta đó là ở hiền thì gặp lành, cái thiện chiến thắng cái ác, chính nghĩa chiến thắng gian tà.

Câu 2: Đọc đoạn trích em cảm nhận Lục Vân Tiên là con người thế nào? Hãy phân tích những phẩm chất của nhân vật qua hành động đánh cướp và qua cách cư xử với Kiều Nguyệt Nga? (SGK Ngữ văn 9, tập 1 –  trang 115)

Lời giải tham khảo:

Qua đoạn trích ta cảm nhận được phẩm chất Lục Vân Tiên:

– Lục Vân Tiên là nhân vật lý tưởng của tác phẩm. Lục Vân Tiên là chàng trai vừa rời trường học bước vào đời, trong lòng đầy hăm hở,  luôn muốn lập công danh (“Danh tôi đặng rạng, tiếng thầy bay xa”), cũng mong được thi thố tài năng cứu người, giúp đời. Gặp tình huống “bất bình” này được coi là một thử thách đầu tiên, cũng là một cơ hội để hành động.

– Hành động đánh đuổi bắt cướp bộc lộ trước hết tính cách anh hùng, tài năng và tấm lòng vị nghĩa của Lục Vân Tiên. Chàng tuy chỉ có một mình, hai tay không đánh trận trong khi thì bọn cướp đông người, gươm giáo đầy đủ, thanh thế lẫy lừng “Người đều sợ nó có tài khôn dương”. Vậy mà Lục Vân Tiên vẫn bẻ cây làm gậy xông vô đánh cướp. Hình ảnh Lục Vân Tiên trong trận đánh được miêu tả thật đẹp – vẻ đẹp của người dũng tướng mang theo phong cách văn chương thời xưa.

– Hành động của Lục Vân Tiên minh chứng cho cái đức của con người “vị nghĩa vong thân” (vì việc nghĩa quên thân mình) là bậc anh hùng có sức mạnh bênh vực kẻ yếu, chiến thắng những thế lực bạo tàn.

– Là người coi trọng lễ nghĩa, trọng nghĩa khí: cứu người không mong trả ơn, không muốn làm ảnh hưởng danh dự, tiết nghĩa của nàng Kiều Nguyệt Nga. Dường như đối với chàng Lục Vân Tiên, làm việc nghĩa như một bổn phận, một lẽ tự nhiên, con người trọng nghĩa khinh tài ấy không coi đó là công trạng. Đó chính là cách cư xử mang tinh thần nghĩa hiệp của các bậc anh hùng hảo hán.

→ Với những nét tính cách đó, hình ảnh Lục Vân Tiên là một hình ảnh đẹp, hình ảnh mà Nguyễn Đình Chiểu gửi gắm niềm tin và ước vọng của mình.

Câu 3: Với tư cách là người chịu ơn, Kiều Nguyệt Nga trong đoạn trích này đã bộc lộ những nét đẹp tâm hồn như thế nào? Hãy phân tích qua ngôn ngữ, cử chỉ của nàng? (SGK Ngữ văn 9, tập 1 –  trang 115)

Lời giải tham khảo:

Với tư cách là người chịu ơn, Kiều Nguyệt Nga trong đoạn trích này đã bộc lộ những nét đẹp tâm hồn:

– Thể hiện mình là người con gái khuê các, thùy mị, nết na, có học thức: xưng hô “tiện thiếp – quân tử”, lời nói thể hiện sự khiêm nhường. cách nói năng văn vẻ, dịu dàng, mực thước (“Làm con đâu dám cãi cha”, “Chút tôi liễu yếu đào tơ, Giữa đường gặp phải bụi dơ đã phần”) và cách trình bày vấn đề rõ ràng, vừa đáp ứng đủ những điều thăm hỏi ân cần của Lục Vân Tiên, vừa thể hiện sự chân thành niềm cảm kích, xúc động của mình:

“Trước xe quân tử tạm ngồi,

Xin cho tiện thiếp lạy rồi sẽ thưa.”

– Kiều Nguyệt Nga là người trọng tình nghĩa: nhận sự cứu giúp của Lục Vân Tiên, nàng thấy áy náy, băn khoăn muốn tìm cách trả ơn chàng, đủ hiểu rằng có đền đáp đến mấy cũng là chưa đủ:

“Lấy chi cho phỉ tấm lòng cùng ngươi.”

Bởi vậy, cuối cùng nàng tự nguyện gắn bó cuộc đời với chàng trai khẳng khái, hào hiệp Lục Vân Tiên, và đã dám liều mình để giữ trọn ân tình, thủy chung với chàng.

→ Nhân vật Kiều Nguyệt Nga trong đoạn truyện được miêu tả qua từng hoạt động, cử chỉ, lời nói khi đặt trong những mối quan hệ xã hội, những tình huống, những xung đột của đời sống rồi bằng hoạt động cử chỉ, lời nói của mình chiếm lấy cảm tình người đọc, người nghe.

Câu 4: Theo em, nhân vật trong đoạn trích này được miêu tả chủ yếu qua ngoại hình , nội tâm hay hành động cử chỉ? Điều đó cho thấy truyện Lục Vân Tiên gần với loại truyện nào đã học? (SGK Ngữ văn 9, tập 1 –  trang 115)

Lời giải tham khảo:

– Nhân vật trong đoạn trích chủ yếu được miêu tả qua hành động, ngôn ngữ, cử chỉ. 

– Truyện Lục Vân Tiên gần với loại truyện dân gian (truyền thuyết, cổ tích, truyện thơ Nôm bình dân…), kể theo trình tự thời gian, nhân vật có sự nhất quán trong tính cách từ đầu đến cuối truyện, được kể theo motip ở hiền gặp lành thể hiện khao khát về công bằng, chân lí.

Câu 5: Em có nhận xét gì về ngôn ngữ của tác giả trong đoạn trích? (SGK Ngữ văn 9, tập 1 –  trang 115)

Lời giải tham khảo:

– Ngôn ngữ của tác giả trong đoạn trích mộc mạc, giản dị, gần gũi với lời nói thông thường và mang màu sắc địa phương Nam Bộ. Có phần thiếu trau chuốt, uyển chuyển nhưng lại phù hợp với ngôn ngữ của người kể chuyện, tự nhiên, dễ đến với quần chúng.

– Ngôn ngữ thơ sắp xếp theo thể lục bát dễ nhớ, dễ hiểu, phù hợp với diễn biến tình tiết.

IV.LUYỆN TẬP

Sắc thái riêng từng lời thoại của mỗi nhân vật trong đoạn trích (Phong Lai, Vân Tiên, Nguyệt Nga).

Lời giải tham khảo:

Sắc thái riêng từng lời thoại của mỗi nhân vật trong đoạn trích:

– Nhân vật Vân Tiên: mạnh mẽ, dứt khoát và hùng hồn (với Phong Lai), nhẹ nhàng với Nguyệt Nga.

– Nhân vật Phong Lai : hung dữ, ngạo mạn, gian ác và vô học.

– Nhân vật Nguyệt Nga : dịu dàng khuê các, đoan trang, hiền dịu.