Ibaitap: Nguyễn Khoa Điềm là một nhà thơ chiến sĩ trưởng thành trong chiến khu Thừa Thiên gian khổ và ác liệt thời chống Mỹ và trong những ngày mưa bom bão đạn ấy, bài thơ “Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ” đã ra đời. Bài thơ kể về người mẹ anh hùng dân tộc Tà-ôi vừa địu con trên lưng vừa giã gạo nuôi bộ đội, vừa tỉa bắp trên nương góp phần sản xuất lương thực cho kháng chiến cứu nước.

I. HOÀN CẢNH SÁNG TÁC “KHÚC HÁT RU NHỮNG EM BÉ LỚN TRÊN LƯNG MẸ”

Bài thơ “Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ” được in trong tập thơ “Đất và khát vọng” (1984), bài thơ được sáng tác vào những năm tháng quyết liệt của kháng chiến chống Mỹ. Giai đoạn này, cuộc sống của các cán bộ và nhân dân ta trên các chiến khu sản xuất, vừa sẵn sàng chiến đấu bảo vệ căn cứ rất gian nan, thiếu thốn.

II. BỐ CỤC CỦA “KHÚC HÁT RU NHỮNG EM BÉ LỚN TRÊN LƯNG MẸ”

Được chia thành 3 phần:

– Phần 1 (gồm 11 câu đầu tiên): Lời ru của mẹ khi mẹ giã gạo.

– Phần 2 (11 câu tiếp) : Lời ru của mẹ khi lao động sản xuất.

– Phần 3 (12 câu cuối cùng) : Lời ru của mẹ khi mẹ cùng dân làng tham gia chiến đấu

III. HƯỚNG DẪN SOẠN BÀI “KHÚC HÁT RU NHỮNG EM BÉ LỚN TRÊN LƯNG MẸ”

Câu 1: Theo em, cách lặp đi lặp lại, cách ngắt nhịp như thế có tác dụng tạo nhịp điệu như thế nào cho lời ru, có liên quan gì đến nội dung tình cảm của bài thơ. (SGK Ngữ văn 9, tập 1 – trang 154)

Lời giải tham khảo:

Bài thơ “Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ” có 3 khúc, mỗi khúc có hai khổ thơ đều được mở đầu bằng lời ru của tác giả và kết thúc bằng lời ru của người mẹ.

Như vậy, khúc hát ru vừa có tính lặp lại vừa có sự phát triển qua ba khúc thơ. Cách lặp đi lặp lại và cách ngắt nhịp như thế tạo nên âm điệu dìu dắt vấn vương của lời ru, gợi lên vẻ nhịp nhàng của cánh nôi đưa. Mỗi khúc hát ru có sự lặp lại nhưng cũng đều có sự phát triển. Giọng điệu ấy được thể hiện đặc sắc tình cảm thiết tha, trìu mến của người mẹ dành cho em bé, mong cho em bé lớn khôn, khỏe mạnh, đất nước được độc lập, thống nhất.

Câu 2: Phân tích hình ảnh người mẹ Tà-ôi trong bài thơ. (SGK Ngữ văn 9, tập 1 – trang 154)

Lời giải tham khảo:

Người mẹ Tà Ôi ru đứa con đi ngủ, nhưng đồng thời bà mẹ vẫn làm công việc của kháng chiến, phục vụ cho cách mạng. Mẹ ru con trong khi mẹ giã gạo nuôi bộ đội, mẹ ru con khi mẹ đang tỉa bắp, mẹ ru con trong khi đi chuyển lán, đạp rừng, trực tiếp chống giặc Mỹ. Tình thương con luôn gắn liền với tình thương bộ đội, với dân làng và tình yêu quê hương, đất nước. Chính điều đó đã vẽ lên vẻ đẹp vĩ đại của người mẹ Tà Ôi.

Câu 3: Em hiểu thế nào về hai câu thơ “Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi/ Mặt trời của mẹ em nằm trên lưng”? Phân tích tình cảm của mẹ với con trong câu thơ thứ hai? (SGK Ngữ văn 9, tập 1 – trang 154)

Lời giải tham khảo:

Hai câu thơ trên vừa sử dụng phép so sánh, vừa sử dụng phép ẩn dụ: mặt trời của bắp ấy là mặt trời của vũ trụ đem đến ánh sáng và sự sống cho nhân loại, còn “Mặt trời của mẹ” là chính là em. Em là mặt trời của đời mẹ, em mang đến ánh sáng, nguồn sống tinh thần đến với mẹ, em là một mặt trời nhỏ bé gần gũi thân thương nằm ngay trên lưng mẹ. Hình ảnh “mặt trời” khắc họa tình cảm sâu đậm của người mẹ đối với đứa con của mình.

Câu 4: Qua các khúc ru, em cảm nhận tình cảm của người mẹ đối với con như thế nào? Nhận xét về mối liên hệ giữa lời ru trực tiếp của người mẹ với hoàn cảnh, công việc mà mẹ đang làm ở từng đoạn thơ, về sự phát triển của tình cảm và ước vọng của mẹ qua ba khúc ru. (SGK Ngữ văn 9, tập 1 – trang 154)

Lời giải tham khảo:

Qua khúc hát ru của người mẹ chúng ta thấy được tình cảm của mẹ đối với đứa con là tình yêu đằm thắm bao la. Mẹ yêu con, mong con khôn lớn trưởng thành, mong cho con được lớn lên trong hòa bình. Tình yêu con bao la biến thành những lời ru với những ước mơ dịu ngọt.

– Mẹ giã gạo nên mẹ mơ con lớn khôn “Vung chầy lún sân” giã từng hạt gạo trắng ngần.

– Mẹ địu con ra trận nên mẹ mơ thấy Bác Hồ, là mơ thấy ngày đất nước được thống nhất, Bắc Nam sum họp và “Mai sau con lớn làm người tự do”.

Tình cảm và khát vọng của người mẹ ngày càng lớn rộng, ngày càng đi từ cái riêng đến tới cái chung, đi từ quê hương cho tới đất nước.

Câu 5: Em thấy tình yêu thương con của người mẹ gắn với những tình cảm gì? Em hiểu như thế nào về những ước mong, ý chí của nhân dân ta trong cuộc kháng chiến chống Mỹ qua các khúc ru? (SGK Ngữ văn 9, tập 1 – trang 155)

Lời giải tham khảo:

Tình yêu con của người mẹ gắn liền với tình yêu bộ đội, yêu buôn làng và yêu đất nước. Tình cảm riêng và chung ấy được hòa làm một. Những mong ước của người mẹ cũng là mong ước cho con, cho buôn làng, cho đất nước, mong con lớn giã gạo nuôi bộ đội, phát rẫy nuôi làng và cầm súng ra chiến trường, cả gia đình ra trận, cả đất nước ra trận vì độc lập tự do của dân tộc. Mẹ là vợ chiến sĩ, mẹ là mẹ chiến sĩ, mẹ là người mẹ Việt Nam anh hùng.

IV.LUYỆN TẬP

Nhận xét về ý nghĩa của yếu tố miêu tả trong bài thơ đối với việc thể hiện cuộc sống của người dân ở chiến khu Trị – Thiên thời chống Mĩ.

Lời giải tham khảo:

Yếu tố miêu tả trong bài thơ “Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ” khiến bức tranh đời sống của người dân nơi chiến khu Trị – Thiên thời chống Mỹ trở nên chân thực hơn:

=> Người dân hăng say lao động, sản xuất để phục vụ cho cách mạng, vượt qua bao gian khổ, vất vả: “mẹ giã gạo mẹ nuôi bộ đội”, “mồ hôi mẹ rơi má em nóng hổi”, ” mẹ đang tỉa bắp trên núi Ka-lưi”, “lưng núi thì to mà lưng mẹ nhỏ”

=> Người dân góp phần vào cuộc chiến đấu bảo vệ quê hương tổ quốc, họ cũng cầm súng lên chiến đấu vì một mai đất nước thống nhất: “mẹ đang chuyển lán, mẹ đi đạp rừng”, “anh trai cầm súng, chị gái cầm chông”, “mẹ địu em đi để giành trận cuối”.