IBAITAP: Qua bài thơ Nguyễn Khuyến muốn nói với chúng ta điều gì? Những biện pháp nghệ thuật nào đã được tác giả sử dụng trong bài? Và chúng có tác dụng gì? Cùng ibaittap đến với bài học “Câu cá mùa thu”hôm nay để cùng tìm hiểu nhé.

I. HOÀN CẢNH SÁNG TÁC BÀI THƠ CÂU CÁ MÙA THU

Bài thơ được viết khi Nguyễn Khuyến đang ở ẩn tại quê nhà, tác phẩm nằm trong chùm ba bài thơ thu gồm: Thu điếu, Thu ẩm, Thu vịnh.

II. TÓM TẮT BÀI THƠ CÂU CÁ MÙA THU

Bài thơ thể hiện sự cảm nhận và nghệ thuật gợi tả tinh tế của nhà thơ 

Nguyễn Khuyến về cảnh sắc mùa thu đồng bằng Bắc Bộ. Đồng thời nó cũng cho thấy tình yêu thiên nhiên, yêu đất nước cùng tâm trạng thời thế của nhà thơ.

III. BỐ CỤC BÀI THƠ CÂU CÁ MÙA THU

Bố cục gồm 2 phần như sau:

• Phần 1 (6 câu đầu): Cảnh mùa thu tại một vùng quê Bắc Bộ.
• Phần 2 (còn lại): Hình ảnh cùng tâm trạng của nhân vật trữ tình.

IV. HƯỚNG DẪN SOẠN BÀI THƠ CÂU CÁ MÙA THU

Câu 1: Điểm nhìn cảnh thu của tác giả có gì đặc sắc? Từ điểm nhìn ấy, nhà thơ đã bao quát cảnh thu như thế nào? (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 22)

Lời giải chi tiết:

Điểm nhìn cảnh thu của tác giả là từ gần đến cao xa rồi lại từ cao xa trở lại gần: từ chiếc thuyền câu nhìn mặt ao, rồi nhìn lên bầu trời, nhìn tới ngõ trúc rồi lại quay trở về ao thu, với thuyền câu. Từ điểm nhìn ấy đã giúp nhà thơ bao quát hết được toàn cảnh mùa thu từ một khung ao hẹp, không gian mùa thu và cảnh sắc mùa thu.

Câu 2: Những từ ngữ, hình ảnh nào gợi lên được nét riêng của cách sắc mùa thu? Hãy cho biết đó là cảnh thu ở miền quê nào? (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 22)

Lời giải chi tiết:

Những từ ngữ, hình ảnh gợi lên được nét riêng của cảnh sắc mùa thu là:

• Ao thu với làn nước trong và sóng gợn nhẹ.
• Bầu trời xanh lồng lộng. 
• Không gian bức tranh được khuôn gọn vào một chiếc ao yên tĩnh vắng vẻ.
• Hình ảnh ngõ quanh co vắng vẻ là một hình ảnh rất quen thuộc và là đặc trưng của không gian làng quê Bắc bộ.

– Cảnh thu trong bài thơ là cảnh thu đặc trưng của đồng bằng Bắc Bộ.

Câu 3: Anh (chị) có nhận xét gì về không gian trong Câu cá mùa thu qua các chuyển động, màu sắc, hình ảnh, âm thanh? Không gian đó góp phần diễn tả tâm trạng như thế nào? (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 22)

Lời giải chi tiết:

– Không gian: rộng và sâu của bầu trời >< mặt ao hẹp với ngõ trúc.

– Không gian hiu quạnh, tĩnh lặng, thoáng buồn, vắng tiếng và vắng người đã được thể hiện qua hình ảnh “ngõ trúc quanh co khách vắng teo”. Không gian ấy tĩnh lặng đến mức người câu cá có thể nghe thấy tiếng “cá đâu đớp động dưới chân bèo”.

⇒ Không gian đó đã góp phần diễn tả tâm trạng cô quạnh, ẩn khúc trong tâm hồn tác giả. Qua hoàn cảnh ấy ta có thể hiểu được đó là nỗi lòng non nước, nỗi lòng thời thế của nhà nho có lòng tự trọng, lòng yêu quê hương đất nước như tác giả.

Câu 4: Cách gieo vần trong bài thơ có gì đặc biệt? Cách gieo vần ấy gợi cho ta cảm giác gì về cảnh thu và tình thu. (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 22)

Lời giải chi tiết:

Vần “eo” là một vần rất khó luyến láy và khó đưa vào mạch thơ nhưng Nguyễn Khuyến lại sử dụng nó rất tài tình và độc đáo. Vần “eo” cũng đã góp phần diễn tả một không gian nhỏ dần, khép kín và phù hợp với tâm trạng đầy oan khúc của nhà thơ.

Câu 5: Qua câu cá mùa thu, anh (chị) có cảm nhận như thế nào về tấm lòng của nhà thơ Nguyễn Khuyến đối với thiên nhiên, đất nước? (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 22)

Lời giải chi tiết:

Qua bài thơ “Câu cá mùa thu” ta cảm nhận được nhà thơ có một tâm hồn gắn bó tha thiết với thiên nhiên đất nước và đó cũng là một tấm lòng yêu nước thầm kín nhưng không kém phần sâu sắc.

V. LUYỆN TẬP 

Câu hỏi: Phân tích cái hay của nghệ thuật sử dụng ngôn từ trong bài Câu cá mùa thu. (SGK Ngữ văn 11 tập 1- trang 22)

Lời giải chi tiết:

– Sử dụng vần “eo” rất có tạo hình và gợi cảm giác.

– Nghệ thuật đối được sử dụng nhuần nhuyễn qua các câu thơ 3-4 và 5-6 tạo nên một bức tranh toàn cảnh, chỉ với mấy câu thơ đã bao quát được cả cảnh đất trời.

– Các từ ngữ chỉ màu sắc đã tạo nên ấn tượng sâu sắc.

– Tâm trạng ẩn kín dưới các hình tượng thiên nhiên đã  được miêu tả bằng ngôn ngữ tinh tế.