Ibaitap: Nhà thơ Bằng Việt có một tuổi thơ mà bố mẹ ông đều đi đánh giặc, một mình ông sống với bà nhưng ông không hề cảm thấy cô đơn mà còn rất tự hào và vui sướng vì được sống bên người bà của mình. Ông đã sáng tác bài thơ “Bếp lửa” để nói lên tình cảm của mình dành cho bà cũng như khẳng định rằng bếp lửa không chỉ làm ấm tình cảm hai bà cháu mà còn sưởi ấm cả một đời người.

I. HOÀN CẢNH SÁNG TÁC CỦA TÁC PHẨM “BẾP LỬA”

Tác phẩm “Bếp lửa” được viết năm 1963, khi nhà thơ Bằng Việt đang học năm thứ hai tại Đại học Tổng hợp quốc gia Kiev (Ukraina, hồi đó vẫn còn thuộc Liên Xô). Bài thơ được in trong tập thơ “Hương cây – Bếp lửa” – tập thơ đầu tay của tác giả Bằng Việt in chung với Lưu Quang Vũ.

II. HƯỚNG DẪN SOẠN BÀI TÁC PHẨM “BẾP LỬA”

Câu 1: Bài thơ là lời của nhân vật nào, nói về ai và về điều gì? Dựa vào mạch tâm trạng của nhân vật trữ tình, em hãy nêu bố cục của bài thơ. (SGK Ngữ văn 9, tập 1 – trang 145)

Lời giải tham khảo:

– Bài thơ “Bếp lửa” là lời của người cháu nói về bà, về tình yêu thương tha thiết mà người bà đã dành cho cháu trong những ngày gian khổ.

– Có bố cục được chia thành 4 phần:

• Phần 1 (khổ thơ đầu tiên): Hình ảnh bếp lửa gợi lên nỗi nhớ về bà của người cháu.
• Phần 2 (bốn khổ thơ tiếp: từ Lên bốn tuổi cho đến Chứa niềm tin dai dẳng): Những kí ức và kỷ niệm tuổi thơ khi còn sống cùng bà, gắn liền với hình ảnh bếp lửa.
• Phần 3 (khổ thơ thứ 6: từ Lận đận đời bà đến thiêng liêng – bếp lửa): Suy ngẫm của người cháu về cuộc đời bà và người bà.
• Phần 4 (khổ cuối cùng): Tình cảm của người cháu dành cho bà, dù đã lớn khôn.

Câu 2: Trong hồi tưởng của người cháu, những kỉ niệm nào về bà và tình bà cháu đã được gợi lại? Em hãy chỉ ra sự kết hợp giữa biểu cảm với miêu tả, tự sự, bình luận trong bài thơ và tác dụng của sự kết hợp ấy? (SGK Ngữ văn 9, tập 1 – trang 145)

Lời giải tham khảo:

Trong hồi tưởng của người cháu biết bao kỷ niệm thân thương về bà và tình bà cháu đã được gợi lại:

– Năm lên bốn tuổi, năm đói kém, nhọc nhằn (1945). Nạn đói năm 1945 đã trở thành nỗi ám ảnh ghê rợn với người cháu.

– Tám năm ở cùng bà khi cha mẹ bận công tác, bà thay cha mẹ dạy cháu học, dạy cháu làm, bà kể chuyện cho cháu nghe, chia sẻ với cháu nỗi nhớ mẹ, bà cặm cụi nhóm lửa, nuôi nấng cháu.

– Năm giặc đốt làng, đốt nhà, bà vẫn vững lòng làm chỗ dựa cho con cháu, bà vẫn sớm chiều nhen nhóm ngọn lửa ủ ấm lòng cháu. Kỷ niệm nào về bà cũng thấm đẫm sự yêu thương.

Bài thơ “Bếp lửa” đan xen giữa những đoạn tả sinh động, tả cảnh bếp lửa chờn vờn trong sương sớm, tả lại cảnh đói mòn đói mỏi, cảnh làng cháy, đặc biệt là hình ảnh cặm cụi, tần tảo sớm hôm của người bà… 

-> Lời kể chân thực, cảm động chứa chan tình yêu thương, lòng yêu ơn của người cháu nơi xa đối với bà.

Câu 3: Phân tích hình ảnh bếp lửa trong bài thơ. Hình ảnh bếp lửa được nhắc đến bao nhiêu lần? Tại sao khi nhắc đến bếp lửa là người cháu lại nhớ đến bà, và ngược lại, khi nhớ về bà là nhớ ngay đến hình ảnh bếp lửa? Hình ảnh ấy mang ý nghĩa gì trong bài thơ này? Vì sao tác giả lại viết “Ôi kì lạ và thiêng liêng bếp lửa”? (SGK Ngữ văn 9, tập 1 – trang 145)

Lời giải tham khảo:

– Hình ảnh bếp lửa xuất hiện xuyên suốt trong bài thơ. Hình ảnh bếp lửa được tác giả nhắc tới 10 lần .

– Hình ảnh bếp lửa đã trở thành biểu tượng trong bài thơ do hàng ngày bà luôn nhóm lửa nấu vào mỗi sáng . Bà là người đã thắp sáng tình cảm, tình yêu thương khi nhóm bếp lửa, tác giả Bằng Việt đã dựa vào đó để gửi gắm tình cảm, cảm xúc của mình về tình cảm thiêng liêng giữa bà và cháu.

Câu 4: Vì sao ở hai câu dưới tác giả dùng từ “ngọn lửa” mà không nhắc lại “bếp lửa”? Ngọn lửa ở đây có ý nghĩa gì? Em hiểu những câu thơ trên như thế nào? (SGK Ngữ văn 9, tập 1 – trang 146)

Lời giải tham khảo:

– Ở hai câu dưới, tác giả Bằng Việt dùng từ “ngọn lửa” mà không nhắc lại đến “bếp lửa”. Vì nói đến “bếp lửa” là nói đến một vật hữu hình, một hình ảnh cụ thể ở mỗi gia đình. Còn hình ảnh “ngọn lửa” mang ý nghĩa khái quát và rộng lớn hơn.

– Mỗi lần nhóm bếp lửa, ngọn lửa cháy sáng mang đến nhiều ý nghĩa tượng trưng. Là ngọn lửa nhóm lên từ lòng bà – ngọn lửa tượng trưng cho sức sống, yêu thương, niềm tin, tình yêu của bà với kháng chiến, với Đảng. Bà không những là người nhóm lửa, giữ lửa mà còn là người truyền lửa – truyền cho người cháu những kỉ niệm ấm lòng, những tình cảm thiêng liêng, niềm tin kỳ diệu nâng bước cháu trên suốt hành trình dài rộng của cuộc đời sau này.

Câu 5: Cảm nhận của em về tình cảm bà cháu được thể hiện trong bài thơ. Tình cảm ấy được gắn liền với những tình cảm nào khác. (SGK Ngữ văn 9, tập 1 – trang 146)

Lời giải tham khảo:

– Tình cảm hai bà cháu trong bài thơ rất sâu nặng. Đây là những lời yêu thương tha thiết của người cháu nơi xa gửi tới người bà:

“Giờ cháu đã đi xa. Có ngọn khói trăm tàu

Có lửa trăm nhà, niềm vui trăm ngả

Nhưng vẫn chẳng lúc nào quên nhắc nhở:

– Sớm mai này, bà nhóm bếp lên chưa?…”

– Thứ tình cảm ấy vượt qua cả chiều dài của thời gian, chiều rộng của không gian, lưu giữ mãi trong trái tim cháu. Tuổi thơ của cháu đã đi qua theo năm tháng, khoảng cách giữa bà và cháu ngày một xa nhưng cháu chẳng lúc nào không nhớ về lời nhắc nhở của bà. Tình yêu, lòng biết ơn của người cháu đối với người bà cũng chính là lòng biết ơn đối với gia đình, quê hương và đất nước.

III.LUYỆN TẬP

Viết đoạn văn ngắn nêu cảm nghĩ của em về hình ảnh bếp lửa trong bài thơ.

Lời giải tham khảo:

Hình ảnh bếp lửa trong bài thơ gắn với sự tần tảo hi sinh của người bà. Bởi thế mà mọi nhớ nhung của người cháu về người bà thân thương đều gắn liền với hình ảnh bếp lửa. Bếp lửa là hình ảnh tượng trưng cho đức hi sinh, sự chở che mang hơi ấm của người bà. Bếp lửa gắn liền với tuổi thơ, với niềm vui được sưởi ấm bằng ngọn lửa và tình thương của người bà mà lớn lên của người cháu. Vì thế mà khi tuổi thơ đã lùi xa, người cháu khi đã trưởng thành nhưng bếp lửa của người bà thân yêu thì như không bao giờ tắt. Nhà thơ đã giữ ngọn lửa thiêng ấy như giữ món tài sản quý giá nhất của mình, như cất giữ một tuổi thơ nồng đượm tình bà cháu thân thương. Chính ngọn lửa thiêng liêng này đã sưởi ấm cho tác giả Bằng Việt suốt cả cuộc đời dẫu có đi khắp bốn bể. Bài thơ “Bếp lửa” sẽ sống mãi trong lòng người đọc bởi hình ảnh bếp lửa, tình bà cháu thân thương  gắn với tình yêu quê hương đất nước.