Tranh sơn mài là loại hình nghệ thuật đã phát triển từ rất lâu về trước và vẫn được yêu thích ở thời điểm hiện tại trên toàn thế giới. Đới với những người mới tiếp xúc thì những định nghĩa như sơn mài là gì? Tại sao lại gọi là tranh sơn mài? globalizethis.org sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về loại hình nghệ thuật hội họa này.
Sơn mài là gì ?
Sơn mài là một trong những loại chất liệu hội họa được sử dụng rất nhiều trên thế giới. Tại Việt Nam sơn mài là thành quả của sự tìm tòi phát triển của nghề sơn thủ công truyền thống. Cho đến đầu thập niên 1930, các họa sĩ Việt Nam tại trường Mỹ Thuật Đông Dương đã phát hiện ra các vật liệu màu từ: vỏ ốc, trứng, tre…sau đó áp dụng kỹ thuật sơn mài vốn có để tạo thành những bức tranh sơn mài đúng nghĩa. Khái niệm sơn mài cũng dần phổ biến tại Việt Nam từ khi ấy.
Sơn mài là chất liệu hội họa chính để vẽ tranh sơn mài
Tranh sơn mài là gì?
Theo dòng lịch sử tại Việt Nam, những vết tích về sơn mài được tìm thấy đầu tiên cách đây hàng trăm năm TCN. Dân ta đã dùng mủ cây sơn để trét thuyền; rồi lần lượt qua các triều đại Lê, Lý, Trần còn giữ được nhiều cổ vật, nhiều pho tượng gỗ hay đất đều được sơn son thếp vàng.
Từ thời điểm mà các họa sĩ Việt Nam đưa vật liệu màu mới vào sử dụng thì nghệ thuật tranh sơn mài Việt Nam mới chính thức phát triển mạnh. Có thể định nghĩa rằng tranh sơn mài là loại tranh sử dụng các vật liệu truyền thống trong kĩ thuật sơn mài như: sơn then, sơn cánh gián làm chất kết dính, cùng các loại son, bạc thếp, vàng thếp, vỏ trai…để vẽ trên nền vóc màu đen.
Để tạo ra một bức tranh sơn mài hoàn chỉnh, các họa sĩ sơn mài truyền thống thường mất rất nhiều thời gian, trung bình khoảng 6 tháng. Thật sự với những người không có tình yêu và đam mê với bộ môn nghệ thuật này thì sẽ rất dễ bỏ ngang. Giá trị sử dụng của tranh cũng tồn tại rất lâu theo thời gian nếu người chơi tranh biết cách giữ gìn và nâng niu.
Các nguyên liệu sử dụng vẽ tranh sơn mài phổ biến
Một tác phẩm tranh sơn mài hoàn chỉnh sẽ cần đến rất nhiều các loại nguyên liệu khác nhau bao gồm: sơn, màu…Chất liệu chính để làm sơn mài là mủ nhựa được trích từ vỏ của cây sơn. Mủ nhựa của cây sơn có độ dính cao và rất bền chắc, chịu được nước mưa, nước mặn, độ ẩm cao. Tính đến thời điểm hiện tại những chất liệu được sử dụng phổ biến để vẽ tranh bao gồm:
- Sơn: khai thác từ cây sơn, ngoài ra còn dùng dầu trẩu, dầu trám, nhựa thông và nhựa dó.
- Màu: sơn mài cổ truyền dùng 2 màu cơ bản là cánh gián đen và đỏ, loại màu chế từ khoáng chất vô cơ (ví dụ: son) nên không bị phân huỷ trước ánh sáng và thời gian.
- Các sản phẩm từ bạc như bạc thếp, bạc dán, bạc xay, bạc dầm.
- Các sản phẩm từ vàng như vàng thếp.
- Các vật liệu khác: vỏ trứng, vỏ trai, vỏ ốc, bột điệp.
Với sự phát triển mạnh của tranh sơn mài như hiện nay, đòi hỏi các kỹ thuật và chất liệu sử dụng làm tranh cũng liên tục phát triển và thay đổi. Hiện tại xu hướng sử dụng nguyên liệu là sơn Nhật được dùng khá phổ biến, bởi vì, sơn ta có hạn chế là dễ gây tác động phụ cho người sử dụng và ngoài ra, khi dùng sơn ta, tranh lại phụ thuộc vào thời tiết khá nhiều. Tuy nhiên chất liệu sơn ta vẫn rất được ưa chuộng bởi khi ngắm tranh nó tạo độ sâu cho bức tranh hơn.
Các họa sĩ nổi tiếng với tranh sơn mài
Trước thập niên 1930, người ta chỉ dùng sơn ta trong trang trí đồ thờ cúng, làm hàng mỹ nghệ. Vào thời gian này, một số đầu tiên đang học như Trần Đình Thọ, Nguyễn Gia Trí, Phạm Hậu, Nguyễn Khang, Trần Văn Cẩn và nghệ nhân Đinh Văn Thành đã mạnh dạn thử nghiệm đưa kỹ thuật sơn ta vào làm tranh nghệ thuật.
