I. TRÌNH BÀY LUẬN ĐIỂM THÀNH MỘT ĐOẠN VĂN NGHỊ LUẬN

Câu 1:  Đọc các đoạn văn sau và trả lời câu hỏi. (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 80)

a) Huống gì thành Đại La, kinh đô cũ của Cao Vương: Ở vào nơi trung tâm trời đất; được cái thế rồng cuộn hổ ngồi. Đã đúng ngôi nam bắc đông tây; lại tiện hướng nhìn sông dựa núi. Địa thế rộng mà bằng; đất đai cao mà thoáng. Dân cư khỏi chịu cảnh khốn khổ ngập lụt; muôn vật cũng rất mực phong phú tốt tươi. Xem khắp đất Việt ta, chỉ nơi này là thắng địa. Thật là chốn tụ hội trọng yếu của bốn phương đất nước; cũng là nơi kinh đô bậc nhất của đế vương muôn đời.

(Lý Công Uẩn, Chiếu dời đô)

b) Đồng bào ta ngày nay cũng rất xứng đáng với tổ tiên ta ngày trước. Từ các cụ già tóc bạc đến các cháu nhi đồng trẻ thơ, từ những kiều bào ở nước ngoài đến những đồng bào ở vùng tạm bị chiếm, từ nhân dân miền ngược đến miền xuôi, ai cũng một lòng nồng nàn yêu nước, ghét giặc. Từ những chiến sĩ ngoài mặt trận chịu đói mấy ngày để bám sát lấy giặc đặng tiêu diệt giặc, đến những công chức ở hậu phương nhịn ăn để ủng hộ bộ đội, từ những phụ nữ khuyên chồng con đi tòng quân mà mình thì xung phong giúp việc vận tải, cho đến các bà mẹ chiến sĩ săn sóc yêu thương bộ đội như con đẻ của mình. Từ những nam nữ công nhân và nông dân thi đua tăng gia sản xuất, không quản khó nhọc để giúp một phần vào kháng chiến, cho đến những đồng bào điền chủ quyên đất ruộng cho Chính phủ,… Những cử chỉ cao quý đó, tuy khác nhau nơi việc làm, nhưng đều giống nhau nơi lòng nồng nàn yêu nước.

(Hồ Chí Minh, Tinh thần yêu nước của nhân dân ta)

– Xác định câu chủ đề (câu nêu luận điểm) trong mỗi đoạn văn.

– Câu chủ đề trong từng đoạn được đặt ở vị trí nào (đầu hay cuối đoạn)?

– Trong hai đoạn văn trên, đoạn nào được viết theo cách diễn dịch và đoạn nào được viết theo cách quy nạp? Phân tích cách diễn dịch và quy nạp trong đoạn văn.

Lời giải chi tiết:

– Câu chủ đề trong từng đoạn văn trên là:

• a. Thật là chốn tụ hội trọng yếu của 4 phương đất nước, cũng là nơi kinh đô bậc nhất của đế vương muôn đời.
• b. Đồng bào ta ngày nay cũng rất xứng đáng với tổ tiên ta ngày trước.

– Câu chủ đề của một đoạn văn có thể đặt ở đầu mà cũng có thể đặt ở cuối đoạn.

– Đoạn văn (a) được viết theo cách quy nạp (câu chủ đề nằm ở cuối đoạn và tóm lại ý của toàn đoạn)

– Đoạn văn (b) được viết theo cách diễn dịch (câu chủ đề nằm ở đầu đoạn và các câu sau triển khai tiếp ý câu chủ đề).

Câu 2: Đọc đoạn văn sau và trả lời câu hỏi. (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 80)

Ở màn đầu chương XIII, cảnh nhà vợ chồng địa chủ Nghị Quế, Ngô Tất Tố cho bưng vào đấy một cái rổ nhún nhín bốn chó con. […] Quái thay là Ngô Tất Tố. Mới xem, ai cũng thấy vợ chồng địa chủ cũng chỉ là như mọi người khác thích chó, yêu gia súc, tưởng người lành hoặc kẻ bất lương cũng không khác nhau gì lắm trong việc nuôi chó con. Thằng chồng le te cho chó ăn cơm, ôn tồn hỏi về chó, rồi xem tướng chó. Hắn sung sướng. Vợ hắn và hắn bù khú […] với nhau trên câu chuyện chó con. Ấy thế rồi là đùng đùng giở giọng chó má ngay với mẹ con chị Dậu đứng đấy. Đoạn này, khá lắm, bác Tố ạ! Cho thằng nhà giàu rước chó vào nhà, nó mới càng hiện chất chó đểu của giai cấp nó ra.

(Nguyễn Tuân, Truyện “Tắt đèn” của Ngô Tất Tố)

a) Hãy xem Ngữ văn 7, tập hai và cho biết: Lập luận là gì? Tìm luận điểm và cách lập luận trong đoạn văn trên. (Gợi ý: Có phải nhà văn dùng phép tương phản hay không?)

b) Cách lập luận trong đoạn văn trên có làm cho luận điểm trở nên sáng tỏ, chính xác và có sức thuyết phục mạnh mẽ không?

c) Em có nhận xét gì về việc sắp xếp các ý trong đoạn văn vừa dẫn? Nếu tác giả sắp xếp nhận xét Nghị Quế “đùng đùng giở giọng chó má ngay với mẹ con chị Dậu” lên trên và đưa nhận xét “vợ chồng địa chủ cũng… thích chó, yêu gia súc” xuống dưới thì hiệu quả lập luận của đoạn văn sẽ bị ảnh hưởng thế nào?

d) Trong đoạn văn, những cụm từ chuyện chó con, giọng chó má, thằng nhà giàu rước chó vào nhà, chất chó đểu của giai cấp nó được xếp cạnh nhau. Cách viết ấy có làm cho sự trình bày luận điểm thêm chặt chẽ và hấp dẫn không? Vì sao?

Lời giải chi tiết: 

a. Lập luận là cách để nêu lên luận cứ dẫn đến luận điểm, lập luận cần phải chặt chẽ, hợp lý thì bài văn mới có sức thuyết phục. 

– Luận điểm của bài văn trên là: “Cho thằng nhà giàu rước chó vào nhà, nó mới càng hiện chất chó đểu của giai cấp nó ra”. Tác giả đã sử dụng cách lập luận tương phản. 

b. Cách lập luận trong đoạn văn trên đã làm cho luận điểm trở nên sáng tỏ, chính xác và có sức thuyết phục mạnh mẽ.

c. Cách sắp xếp các ý trong đoạn văn trên hợp lý, nếu tác giả để nhận xét Nghị Quế “đùng đùng giở giọng chó má ngay với mẹ con chị Dậu” lên trên và đưa nhận xét “vợ chồng địa chủ cũng… thích chó, yêu gia súc” xuống dưới thì hiệu quả của đoạn văn không đúng trình tự trước sau của bản thân sự việc đó là làm nổi bật lên luận điểm “chất chó đểu của giai cấp nó”.

d. Cách sắp xếp ấy khiến luận điểm thêm chặt chẽ, hấp dẫn vì nó vừa xoay được vào ý tứ chung và vừa khiến bản chất thú vật của bọn địa chủ hiện ra thành hình ảnh rõ ràng và lý thú.

II. LUYỆN TẬP

Câu 1: Đọc hai câu văn sau và diễn đạt ý mỗi câu thành một luận điểm ngắn, gọn, rõ. (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 82)

a) Trước hết là cần phải tránh cái lối viết “rau muống” nghĩa là lằng nhằng “trường giang đại hải”, làm cho người xem như là “chắt chắt vào rừng xanh”.

(Hồ Chí Minh, Cách viết)

b) Ngoài việc đam mê viết, cái thích thứ hai của Nguyên Hồng là được truyền nghề cho bạn trẻ.

(Nguyễn Tuân)

Lời giải chi tiết: 

a. Trước tiên cần tránh lối viết dài dòng, lan man.

b. Nguyên Hồng ngoài việc đam mê viết thì còn thích truyền nghề cho bạn trẻ. 

Câu 2: Đoạn văn sau đây trình bày luận điểm gì và sử dụng các luận cứ nào? Hãy nhận xét về cách sắp xếp luận cứ và cách diễn đạt của đoạn văn. (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 82)

Tôi thấy Tế Hanh là một người tinh lắm. Tế Hanh đã ghi được đôi nét rất thần tình về cảnh sinh hoạt chốn quê hương. Người nghe thấy cả những điều không hình sắc, không thanh âm như “mảnh hồn làng” trên “cánh buồm giương”, như tiếng hát của hương đồng quyến rũ con đường quê nho nhỏ. Thơ Tế Hanh đưa ra vào một thế giới rất gần gũi thường ta chỉ thấy một cách mờ mờ, cái thế giới những tình cảm ta đã âm thầm trao cho cảnh vật: sự mỏi mệt say sưa của con thuyền lúc trở về bến, nỗi khổ đau chất chứa trên toa tàu nặng trĩu, những vui buồn sầu tủi của một con đường.

(Hoài Thanh, Thi nhân Việt Nam)

Lời giải chi tiết: 

– Luận điểm của đoạn văn trên là: “Tế Hanh là một người tinh lắm”

– Có 2 luận cứ như sau:

• Tế Hanh đã ghi được đôi nét rất thần tình về cảnh sinh hoạt chốn quê hương.
• Thơ Tế Hanh đưa ta vào một thế giới gần gũi đối với mỗi con người.

⇒ Các luận cứ được sắp xếp theo trình tự tăng tiến, luận cứ sau sẽ biểu hiện một mức độ tinh tế cao hơn so với luận cứ trước vì vậy mà người đọc sẽ có được hứng thú tăng thêm.

Câu 3: Viết các đoạn văn ngắn triển khai ý các luận điểm sau: (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 82)

a) Học phải kết hợp làm bài tập thì mới hiểu bài.

b) Học vẹt không phát triển được năng lực suy nghĩ.

Lời giải chi tiết:

a. Các luận cứ chứng minh luận điểm trên:

• Học là để nắm bắt tri thức, nhưng việc củng cố những tri thức đã nắm bắt được còn quan trọng hơn. (Dẫn chứng: Có rất nhiều trường hợp học tập thu được rất nhiều kiến thức nhưng sau một thời gian không được thực hành kiến thức đã mai một.)
• Việc làm bài tập sẽ giúp am hiểu hơn về kiến thức, đồng thời củng cố tri thức hiệu quả nhất. ( Lý thuyết phải được soi chiếu vào bài tập như vậy từ lý thuyết sẽ tìm ra hướng giải quyết trong cách làm và từ đó kiến thức sẽ trở nên có ích hơn.)

b. Khái niệm “học vẹt”: là chỉ nói thao thao như vẹt nhưng không hiểu mình đang nói gì, có nhiều người chỉ cố học thuộc lòng nhưng không nắm chắc được bản chất của vấn đề.

– Học vẹt làm cho trí não ta trở nên lười biếng các kĩ năng thiết yếu của tư duy sẽ không được rèn luyện.

Câu 4: Để làm sáng tỏ luận điểm “Văn giải thích cần phải viết cho dễ hiểu, em sẽ đưa ra những luận cứ nào? Những luận cứ ấy cần được sắp xếp theo một trình tự như thế nào để tăng hiệu quả thuyết phục của đoạn văn? (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 82)

Lời giải chi tiết:

Các luận cứ có thể sắp xếp như sau:

• Văn giải thích được viết ra có tác dụng giúp cho người đọc hiểu.
• Giải thích càng khó hiểu thì người viết lại càng khó có thể đạt được mục đích.
• Ngược lại, giải thích càng dễ hiểu thì người đọc sẽ càng dễ lĩnh hội, dễ nhớ và dễ làm theo.

⇒ Chính vì thế mà văn giải thích không thể không viết cho dễ hiểu.