I. TỪ NGỮ ĐỊA PHƯƠNG

Quan sát các từ ngữ in đậm và trả lời câu hỏi: Bắp, bẹ ở đây đều có nghĩa là ngô. Trong ba từ: bắp, bẹ, ngô, từ nào là từ địa phương, từ nào được dùng phổ biến trong toàn dân.

– Sáng ra bờ suối, tối vào hang

Cháo bẹ rau măng vẫn sẵn sàng.

                                                              (Hồ Chí Minh, Tức cảnh Pác Bó)

– Khi con tu hú gọi bầy

Lúa chiêm đang chín, trái cây ngọt dần

Vườn râm dậy tiếng ve ngân

Bắp rây vàng hạt, đầy sân nắng đào

                                                                         (Tố Hữu, Khi con tu hú)

– Bắp và bẹ ở đây ở đều có nghĩa là “ngô”. Trong ba từ bắp, bẹ, ngô, từ nào là từ địa phương, từ nào được sử dụng trong toàn dân?

Lời giải chi tiết:

– Từ “Bắp” và từ “Bẹ” đều là từ ngữ địa phương còn từ “Ngô” là từ ngữ dùng toàn dân.

II. BIỆT NGỮ XÃ HỘI

Đọc các ví dụ sau và trả lời câu hỏi:

a) Nhưng đời nào tình thương yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến… Mặc dầu non một năm ròng mẹ tôi không gửi cho tôi lấy một lá thư, nhắn người thăm tôi lấy một lời và gửi cho tôi lấy một đống quà.

Tôi cũng cười đáp lại cô tôi:

– Không! Cháu không muốn vào. Cuối năm thế nào mợ cháu cũng về.

                                                           (Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)

Tại sao trong đoạn văn có chỗ tác giả dùng mẹ, có chỗ dùng mợ? Trước cách mạng tháng tám, trong tầng lớp xã hội nào thường dùng từ ngữ này.

b)

– Chán quá, hôm nay mình phải nhận con ngỗng cho bài tập làm văn.

– Trúng tủ, hắn nghiễm nhiên đạt điểm cao nhất lớp.

Các từ ngữ ngỗng, trúng tủ nghĩa là gì? Tầng lớp nào thường dùng các từ ngữ này?

Lời giải chi tiết:

a.

Trong đoạn văn trên tác giả có chỗ dùng là “mẹ”, có chỗ lại dùng là “mợ”. Bởi vì tác phẩm “Trong lòng mẹ” là hồi ký nên tác giả dùng từ “mẹ” là từ ngữ hiện tại. Đoạn đối thoại nằm trong ký ức tác giả sẽ dùng từ “mợ”.

Tầng lớp thượng lưu gọi mẹ là “mợ”, gọi cha là “cậu” những năm trước cách mạng tháng tám. 

b.

Trong câu văn trên từ “ngỗng” có nghĩa là điểm hai vì hình ảnh con ngỗng giống với điểm hai.

– Từ “trúng tủ” thể hiện mình đã ôn tập đúng những gì mình đoán trước.

– Tầng lớp thường sử dụng những từ ngữ này là “học sinh”.

III. SỬ DỤNG TỪ NGỮ ĐỊA PHƯƠNG, BIỆT NGỮ XÃ HỘI

Câu 1: Khi sử dụng từ ngữ địa phương và biệt ngữ xã hội cần lưu ý gì? Tại sao không nên lạm dụng từ ngữ địa phương và biệt ngữ xã hội? (SGK Ngữ Văn 8 Tập 1- trang 57 )

Lời giải chi tiết:

– Khi sử dụng từ ngữ địa phương hay là biệt ngữ xã hội ta cần chú ý hoàn cảnh giao tiếp sao cho phù hợp.

– Không nên lạm dụng vào từ ngữ địa phương, biệt ngữ xã hội bởi không phải đối tượng nào cũng nghe, hiểu nghĩa của từ và sử dụng được những từ đó.

Câu 2: Tại sao trong các đoạn văn, thơ sau đây, tác giả vẫn dùng một số từ ngữ địa phương và biệt ngữ xã hội. (SGK Ngữ Văn 8 Tập 1- trang 57 )

– Đồng chí mô nhớ nữa

Kể chuyện Bình Trị Thiên,

Cho bầy tui nghe ví

Bếp lửa rung rung đôi vai đồng chí

– Thưa trong điện nớ hiện chừ vô cùng gian khổ,

Đồng bào ta phải kháng chiến ra ri

                                                                         (Theo Hồng Nguyên, Nhớ)

– Cá nó để ở dằm thượng áo ba đờ suy, khó mõi lắm.

                                                                                 (Nguyên Hồng, Bỉ vỏ)

Lời giải chi tiết:

Hai tác phẩm “ Nhớ” và “Bỉ vỏ” tác giả đã sử dụng các từ ngữ địa phương như “mô”, “ bầy tui”, “ví”.. để:

• Giúp đoạn thơ tăng thêm giá trị biểu cảm.
• Giúp màu sắc của địa phương được hiện lên rõ rệt cũng như tầng lớp xã hội và tính cách của nhân vật.

IV: LUYỆN TẬP

Câu 1: Tìm một số từ ngữ địa phương nơi em ở hoặc vùng khác mà em biết. Nêu từ những địa phương tương ứng (nếu có) (SGK Ngữ Văn 8 Tập 1- trang 58 )

Lời giải chi tiết:

Mẫu: nhút (Nghệ Tĩnh), mãng cầu (Nam Bộ), bánh cáy (Thái Bình), bánh pía sầu riêng ( Đà Nẵng).Những từ trên chỉ tên của những đặc sản duy nhất có ở địa phương, cho nên không có từ toàn dân tương ứng để thể thay thế.

Câu 2: Tìm một số biệt ngữ xã hội mà em biết, giải thích nghĩa của những từ đó và đặt câu  (SGK Ngữ Văn 8 Tập 1- trang 59)

Lời giải chi tiết:

• Biệt ngữ của người theo đạo Thiên Chúa: mình thánh, nữ tu, cứu rỗi,…
• Biệt ngữ của Triều đình phong kiến: trẫm, khanh, long bào, ngự gia, ngự bút, thái ý, văn quan , võ quan, bổn cung, ai gia,….
• Của học sinh: Ngỗng(điểm hai), trứng (điểm không), quay cóp (nhìn, sao chép tài liệu), trượt vỏ chuối (thi trượt)

Đặt câu:

Ví dụ: Vì không ôn bài trước khi thi nên bạn Nam đã ăn trứng.

Câu 3: Trong những trường hợp nào sau đây, trường hợp nào nên dùng từ ngữ địa phương, trường hợp nào không (SGK Ngữ Văn 8 Tập 1-trang 59)

Lời giải chi tiết:

Những trường hợp sau không nên sử dụng từ ngữ địa phương:

a, Người ở địa phương khác nói chuyện với mình.

b, Khi phát biểu ý kiến của mình trên lớp.

c, Khi làm bài tập làm văn hoặc khi kiểm tra.

d, Khi viết đơn từ chức, báo cáo gửi thầy giáo, cô giáo.

e, Khi nói chuyện với người nước ngoài biết tiếng Việt Nam.

Câu 4: Sưu tầm một số câu thơ, ca dao, hò, vè của địa phương có sử dụng từ ngữ địa phương  (SGK Ngữ Văn 8 Tập 1- trang 59)

Lời giải chi tiết:

Ví dụ:

Đứng bên ni đồng, ngó bên tê đồng, mênh mông bát ngát

Đứng bên tê đồng, ngó bên ni đồng, bát ngát mênh mông

                                                                    (Ca dao)

      Bầm ơi, có rét không bầm

Heo heo gió núi, lâm thâm mưa phùn.

                                                     (Bầm ơi, Tố Hữu)