IBAITAP: Cùng ibaitap đến với bài học “Tổng kết về ngữ pháp” để hệ thống hóa được các kiến thức về câu.

C. THÀNH PHẦN CÂU

I. THÀNH PHẦN CHÍNH VÀ THÀNH PHẦN PHỤ

Câu 1: Kể tên thành phần chính, thành phần phụ của câu; nêu dấu hiệu nhận biết từng thành phần. (SGK Ngữ văn 9 tập 2- trang 145)

Lời giải chi tiết:  

– Thành phần chính của câu gồm có:

• Chủ ngữ: Nêu lên chủ thể (của hành động, trạng thái, tính chất…) được nói đến ở vị ngữ, chủ ngữ thường được đặt trước vị ngữ.
• Vị ngữ: Nêu lên đặc trưng (hành động, trạng thái, tính chất…) của chủ thể nói đến ở chủ ngữ, vị ngữ thường được đặt sau chủ ngữ.

– Thành phần phụ của câu gồm có:

• Trạng ngữ: Thường được đứng ở đầu câu, nêu lên hoàn cảnh không gian, thời gian, cách thức, phương tiện, nguyên nhân, mục đích. 
• Khởi ngữ: Thường được đặt trước chủ ngữ, nêu lên đề tài của câu nói.

Câu 2: Hãy phân tích thành phần của các câu sau đây: (SGK Ngữ văn 9 tập 2- trang 145)

Lời giải chi tiết: 

a. Đôi càng tôi (CN)// mẫm bóng (VN).

b. Sau một hồi trống thúc vang dội cả lòng tôi (TN), /mấy người học trò cũ (CN) // đến sắp hàng dưới hiên rồi đi vào lớp (VN).

c. Còn tấm gương bằng thủy tinh tráng bạc, (KN) / nó (CN)// vẫn là người bạn trung thực, chân thành, thẳng thắn, không hề nói dối, cũng không bao giờ biết nịnh hót hay độc ác (VN).

II. THÀNH PHẦN BIỆT LẬP

Câu 1: Kể tên và nêu dấu hiệu nhận biết các thành phần biệt lập của câu. (SGK Ngữ văn 9 tập 2- trang 145)

Lời giải chi tiết:  

– Các thành phần biệt lập của câu là:

• Thành phần tình thái: được dùng để thể hiện thái độ của người nói đối với sự vật được nói đến.
• Thành phần gọi – đáp: được dùng để tạo lập hoặc duy trì quan hệ trong giao tiếp.
• Thành phần phụ chú: được dùng để bổ sung cho một số chi tiết trong nội dung của câu.

– Cách nhận biết các thành phần biệt lập trên là vai trò của chúng đối với nội dung của câu. Chúng không tham gia trực tiếp vào sự việc được nhắc tới trong câu.

Câu 2: Hãy cho biết mỗi từ ngữ in đậm trong các đoạn trích dưới đây là thành phần gì của câu. (SGK Ngữ văn 9 tập 2- trang 145, 146)

Lời giải chi tiết: 

a. Thành phần tình thái. 

b. Thành phần tình thái.

c. Thành phần phụ chú.

d. Thành phần tình thái.

e. Thành phần gọi đáp.

D. CÁC KIỂU CÂU

I. CÂU ĐƠN

Câu 1: Tìm chủ ngữ, vị ngữ trong các câu đơn sau đây: (SGK ngữ văn 9 tập 2- trang 146)

Lời giải chi tiết:  

– Chủ ngữ là phần được in đậm, vị ngữ là phần chữ thường.

a. Nhưng nghệ sĩ // không ghi lại cái đã có rồi mà muốn nói một điều gì mới mẻ.

b. Không, lời gửi của một Nguyễn Du, một Tôn-xtôi cho nhân loại // phức tạp hơn, cũng phong phú và sâu sắc hơn.

c. Nghệ thuật // là tiếng nói của tình cảm.

d. Tác phẩm //  vừa là kết tinh tâm hồn người sáng tác, vừa là một sợi dây truyền cho mọi người sự sống mà nghệ sĩ mang trong lòng.

e. Anh // thứ sáu và cũng tên Sáu.

Câu 2: Trong những đoạn trích sau đây, câu nào là câu đặc biệt? (SGK ngữ văn 9 tập 2- trang 147)

Lời giải chi tiết:  

Câu đặc biệt có trong đoạn văn là:

• a. “Có tiếng nói léo xéo ở gian trên” và “Tiếng mụ chủ…”.
• b. Một anh thanh niên hai mươi bảy.
• c. “Mưa xong thì tạnh thôi”, “Hoa trong công viên” và “Chao ôi, có thể là tất cả những cái đó”.

II. CÂU GHÉP

Câu 1: Hãy tìm câu ghép trong các đoạn trích sau đây: (SGK ngữ văn 9 tập 2- trang 147)

Lời giải chi tiết:  

Câu ghép trong các đoạn trích trên là:

• a. Anh gửi vào tác phẩm một lá thư, một lời nhắn nhủ, anh muốn đem một phần của mình góp vào đời sống chung quanh.  
• b. Nhưng vì bom nổ gần, Nho bị choáng. 
• c. Ông lão vừa nói vừa chăm chăm nhìn vào cái bộ mặt lì xì của người bà con bên ngoại dãn ra vì kinh ngạc ấy mà ông lão hả hê cả lòng. 
• d. Còn nhà họa sĩ và cô gái cũng nín bặt, vì cảnh trước mặt bỗng hiện lên đẹp một cách kì lạ. 
• e. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn kẹp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. 

Câu 2: Chỉ ra các kiểu quan hệ về nghĩa giữa các về trong những câu ghép tìm được ở bài tập 1. (SGK ngữ văn 9 tập 2- trang 148)

Lời giải chi tiết: 

Các kiểu quan hệ về nghĩa giữa các vế câu trong những câu trên là:

• a. Quan hệ bổ sung.
• b. Quan hệ nguyên nhân – kết quả.
• c. Quan hệ bổ sung.
• d. Quan hệ hệ quả – nguyên nhân.
• e. Quan hệ mục đích – điều kiện.

Câu 3: Quan hệ về nghĩa giữa các vế trong những câu ghép sau đây là quan hệ gì? (SGK ngữ văn 9 tập 2- trang 148)

Lời giải chi tiết:  

Quan hệ về nghĩa giữa các vế trong những câu ghép là:

• a. Quan hệ tương phản.
• b. Quan hệ bổ sung.
• c. Quan hệ điều kiện – giả thiết.

Câu 4: Từ mỗi cặp câu đơn sau đây, hãy chỉ tạo ra những câu ghép chỉ các kiểu quan hệ nguyên nhân, điều kiện, tương phản, nhượng bộ (theo chỉ dẫn) bằng quan hệ từ thích hợp. (SGK ngữ văn 9 tập 2- trang 148)

Lời giải chi tiết:  

– Cặp câu thứ nhất:

• Nguyên nhân: Vì quả bom tung lên và nổ trên không nên hầm của Nho bị sập.
• Điều kiện: Nếu quả bom tung lên và nổ trên không thì hầm của Nho bị sập.

– Cặp câu thứ hai:

• Tương phản: Quả bom nổ khá gần nhưng hầm của Nho không bị sập.
• Nhượng bộ: Hầm của Nho không bị sập, mặc dù quả bom nổ khá gần.

III. BIẾN ĐỔI CÂU

Câu 1: Tìm câu rút gọn trong đoạn trích sau: (SGK ngữ văn 9 tập 2- trang 149)

Lời giải chi tiết:  

Câu rút gọn trong đoạn trích trên là:                       ‘

• Quen rồi.
• Ngày nào ít: ba lần.

Câu 2: Trong các đoạn trích sau đây (trích từ truyện ngắn Những ngôi sao xa xôi của Lê Minh Khuê), câu nào vốn là một bộ phận của câu đứng trước được tách ra? Theo em, tác giả tách câu như vậy để làm gì? (SGK ngữ văn 9 tập 2- trang 149)

Lời giải chi tiết:  

– Câu vốn là một bộ phận câu đứng trước được tách ra là:

• a. Và làm việc đó có khi suốt đêm.
• b. Thường xuyên.
• c. Một dấu hiệu chẳng lành.

– Tác giả tách câu như vậy nằm nhấn mạnh và gây ấn tượng cho điều muốn miêu tả, muốn khẳng định.

Câu 3: Hãy biến đổi các câu sau đây thành câu bị động. (SGK ngữ văn 9 tập 2- trang 149)

Lời giải chi tiết:  

a. Đồ gốm đã được người thợ thủ công Việt Nam làm ra từ khá sớm.

b. Một cây cầu lớn sẽ được bắc qua khúc sông này.

c. Những ngôi đền đã được dựng lên từ hàng trăm năm trước.

IV. CÁC KIỂU CÂU ỨNG VỚI NHỮNG MỤC ĐÍCH GIAO TIẾP KHÁC NHAU

Câu 1: Trong đoạn trích sau đây, những câu nào là câu nghi vấn? Chúng có được dùng để hỏi không? (SGK ngữ văn 9 tập 2- trang 150)

Lời giải chi tiết:  

Những câu nghi vấn là: 

• Ba con, sao con không nhận?
• Sao con biết là không phải?

⇒ Những câu trên đều được dùng để hỏi.

Câu 2: Trong các đoạn trích sau đây, những câu nào là câu cầu khiến? Chúng được dùng để làm gì? (SGK ngữ văn 9 tập 2- trang 150)

Lời giải chi tiết:  

a. Câu cầu khiến trong đoạn trích là:

• Ở nhà trông em nhá! – dùng để ra lệnh.
• Đừng có đi đâu đấy. – dùng để ra lệnh.

b. Câu cầu khiến trong đoạn trích là:

• Thì má cứ kêu đi. – Được dùng để yêu cầu.
• Vô ăn cơm! – Được dùng để yêu cầu.

Câu 3: Câu nói của anh Sáu trong đoạn trích sau đây có hình thức của kiểu câu nào (trần thuật, nghi vấn, cầu khiến hay cảm thán)? Anh Sáu dùng nó để hỏi hay để bộc lộ cảm xúc? Chỗ nào trong lời kể của tác giả xác nhận điều đó? (SGK ngữ văn 9 tập 2- trang 151)

Lời giải chi tiết:  

Câu nói của anh Sáu trong đoạn trích là hình thức câu nghi vấn nhưng được sử dụng với mục đích cảm thán, điều này được xác nhận trong câu đứng trước của tác giả.