IBAITAP: Cùng ibaitap đến với bài học “ Tìm hiểu các yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luận” để sơ bộ nắm được vai trò của các yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luận và các đưa các yếu tố đó vào bài văn nghị luận.

I. YẾU TỐ TỰ SỰ VÀ MIÊU TẢ TRONG VĂN NGHỊ LUẬN

Câu 1: Đọc các đoạn văn trích trong Thuế máu của Nguyễn Ái Quốc và trả lời các câu hỏi sau. (SGK Ngữ Văn tập 2- trang 113- 114)

– Vì sao trong đoạn trích thứ nhất có yếu tố tự sự nhưng không phải là văn bản tự sự, còn ở đoạn trích thứ hai tuy có nhiều yếu tố miêu tả mà lại không phải là văn miêu tả?

– Giả sử đoạn trích (a) không có những chi tiết cụ thể kể lại một kiểu bắt lính kì quặc và tàn ác, liệu ta có thể lường hết được việc mộ lính “tình nguyện” đã gây ra sự nhũng lạm trắng trợn đến mức nào không? Còn ở đoạn trích (b) nếu thiếu những dòng miêu tả sinh động về những người lính Việt Nam bị xích tay, hay bị nhốt trong trường học, “có lính Pháp canh gác, lưỡi lê tuốt trần, đạn lên nòng sẵn” thì ta có hình dung rõ sự giả dối, lừa gạt trong lời rêu rao về “lòng sốt sắng đầu quân tấp nập và không ngần ngại” được không?

– Từ việc tìm hiểu trên, em có nhận xét gì về vai trò của các yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luận?

Lời giải chi tiết:

– Hai đoạn trích đã nêu được tác giả viết ra nhằm mục đích để vạch trần sự tàn bạo và giả dối của bọn thực dân, thuộc kiểu văn bản nghị luận, cho nên dù có nhiều yếu tố kể và tả song đó không phải mục đích chính của các đoạn, cho nên nó không thể là văn bản tự sự hay miêu tả được.

– Nếu đoạn văn thứ nhất lược đi những chi tiết kể cụ thể về một kiểu bắt lính kì quặc và tàn ác thì chúng ta chắc chắn không thể hiểu và thấy hết được những sự nhũng lạm trắng trợn trong việc mộ lính “tình nguyện” của bọn thực dân. Vì vậy, nếu ở đoạn sau không có đoạn miêu tả sinh động về cảnh những người lính Việt Nam bị xích tay hoặc hay bị nhốt trong trường học,… thì chúng ta cũng không thể hình dung rõ sự giả dối và sự lừa gạt trong lời rêu rao về “lòng sốt sắng đầu quân tấp nập và không ngần ngại” được.

– Có thể nhận xét về vai trò của các yếu tố tự sự và miêu tả trong bài văn nghị luận như sau: Lí lẽ và dẫn chứng là những yếu tố không thể thiếu trong một bài văn nghị luận. Cũng có thể không cần đưa vào các yếu tố tự sự và miêu tả. Tuy nhiên, nếu các yếu tố tự sự và miêu tả được đưa vào một cách thoả đáng sẽ giúp cho cách lập luận và cách nêu dẫn chứng hấp dẫn hơn, sinh động hơn.

•  Để trình bày một chuỗi các sự việc, sự kiện nối tiếp nhau, sự việc này lại nối tiếp sự việc kia để cuối cùng dẫn tới một kết thúc, thể hiện một ý nghĩa chúng ta cần yếu tố tự sự. Yếu tố miêu tả giúp cho người đọc, người nghe có thể hình dung ra được những đặc điểm, tính chất nổi bật của sự vật, sự việc, người hoặc cảnh và làm cho chúng như hiện lên trước mắt người đọc, người nghe với những đặc điểm vốn có của chúng. 
• Trong văn nghị luận thì các yếu tố tự sự và miêu tả chỉ đóng vai trò phụ gần giống như vai trò của các yếu tố biểu cảm. Cho nên, việc dùng các yếu tố này cũng cần đúng lúc và đúng chỗ để làm tăng được sức thuyết phục cho bài văn nhưng không phá vỡ mạch lập luận của bài.

Câu 2: Đọc đoạn văn và trả lời các câu hỏi sau: (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 115) 

a. Tìm những yếu tố tự sự và miêu tả trong đoạn văn và cho biết tác dụng của chúng.

b. Vì sao trong đoạn trích tác giả lại không kể đầy đủ và cặn kẽ truyện Chàng Trăng và Nàng Han, mà chỉ tả cụ thể một số hình ảnh và kể kĩ một số chi tiết trong những câu chuyện ấy?

Lời giải chi tiết:

a. Những yếu tố miêu tả và biểu cảm trong đoạn văn trên:

• Yếu tố tự sự kể về chuyện chàng Trăng (mẹ chàng mơ thấy thỏ trắng nhảy qua ngực và đẻ ra chàng, sau đó chàng giết tên bạo chúa và biến vào mặt trăng) của dân tộc Mơ-nông và chuyện Nàng Han (có công đánh giặc ngoại xâm sau đó nàng bay về trời) của dân tộc Thái.

Yếu tố miêu tả:

• Mơ thấy thỏ trắng nhảy qua ngực.
• Chàng không nói, không cười, chỉ thích chơi khiên đao

• Dòng thác Pông-gơ-ni những vầng sáng bạc
• Cờ lệnh bằng chăn dệt ngũ sắc
• Những vũng, những ao chi chít nối tiếp vết chân voi ngựa của quân nàng.

b. Tác giả kể không đầy đủ và cặn kẽ hai câu chuyện nêu trên, bởi vì thế nó sẽ không có lợi cho việc làm sáng tỏ những luận điểm, luận điểm chỉ cần phục vụ bởi những chi tiết trong hai truyện có nét giống với truyện Thánh Gióng của người Kinh, chính vì thế kể ra và miêu tả tỉ mỉ các chi tiết trong cả hai câu chuyện là việc làm thừa thãi và gây sự rườm rà cho đoạn văn.

Câu 3: Từ việc tìm hiểu trên, hãy cho biết: Khi đưa các yếu tố tự sự và miêu tả vào bài văn nghị luận, cần chú ý những gì? (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 115) 

Lời giải chi tiết:

Khi đưa các yếu tố tự sự và miêu tả vào bài văn nghị luận cần chú ý:

– Không dùng tràn lan các yếu tố miêu tả, tự sự. Bởi lẽ đây không phải là mục đích của văn bản nghị luận.

– Các yếu tố miêu tả và tự sự chỉ được dùng với mục đích làm sáng rõ, nổi bật luận điểm của bài văn nghị luận.

II. LUYỆN TẬP

Câu 1: Chỉ ra các yếu tố tự sự và miêu tả trong đoạn văn nghị luận và cho biết tác dụng của chúng.(SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 116) 

Lời giải chi tiết:

– Yếu tố tự sự :

• Kể về thời gian: sắp trung thu, mười mấy ngày qua, đêm trước rằm đầu tiên…
• Kể về sự việc, sự vật: trừ cái bực mình ban đầu khi bị bắt giữ vô cớ, cái khẳng định mình vẫn là khách tự do, chỉ là một xâu những sự vật lỉnh kỉnh, lích kích đáng lạ, đáng cười, đáng ghét của bộ mặt nhà giam…

⇒ Tuy không nhiều yếu tố tự sự nhưng cũng giúp người đọc hiểu rõ hơn về hoàn cảnh sáng tác bài thơ.

– Yếu tố miêu tả :

• Tả ánh trăng: Bỗng đêm nay trăng sáng quá chừng. Trong suốt, bao la, huyền ảo, vỗ về. Ngay bên cửa sổ lồng bóng cây… Nó ăm ắp tình tứ, nó rạo rực, nó muốn yêu, muốn thưởng thức, muốn chan hoà, muốn giãi bày, bộc lộ…
• Tả tâm trạng: bực mình, trong lòng rạo rực bao nỗi niềm, nó ăm ắp tình tứ, nó rạo rực…

⇒ Những yếu tố miêu tả kết hợp với biểu cảm giúp người đọc hiểu được khung cảnh đẹp của đêm trăng và tâm hồn phơi phới của thi nhân. Đó cũng chính là tình cảm của Bác dành cho thiên nhiên, dành cho ánh trăng đêm rằm.

Câu 2: Nếu viết bài tập làm văn theo đề bài “Nêu ý kiến của em về vẻ đẹp của bài ca dao Trong đầm gì đẹp bằng sen” thì em có cần vận dụng các yếu tố tự sự và miêu tả vào bài làm không? Vì sao? (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 116 ) 

Lời giải chi tiết:

Nếu viết bài tập làm văn theo đề bài: “Nêu ý kiến của em về vẻ đẹp của bài ca dao Trong đầm gì đẹp bằng sen”, có thể đưa vào một số yếu tố tự sự và miêu tả như sau:

– Miêu tả: tả vẻ đẹp của bông sen, của cành, của lá, của màu sắc và hương vị, tả những cảnh đẹp của sen trong đầm sen…

– Tự sự: kể một kỉ niệm về đầm sen giữa mùa hè hoặc một kỉ niệm về những câu thơ hoặc bài thơ nói về vẻ đẹp của bông sen.