I. TÌM HIỂU CÁC PHƯƠNG PHÁP THUYẾT MINH

1. Quan sát, học tập, tích lũy tri thức đế làm bài văn thuyết minh

a. Đọc lại các văn bản thuyết minh vừa học và cho biết các văn bản ấy đã sử dụng tri thức gì?

b. Làm thế nào để có các tri thức ấy? Vai trò của quan sát, học tập, tích lũy ở đây như thế nào?

c. Bằng tưởng tượng, suy luận có thể có tri thức để làm bài văn thuyết minh không?

Lời giải chi tiết:

a)

– Các văn bản thuyết minh vừa học đã sử dụng tri thức: 

• Văn bản “Cây dừa Bình Định” đã sử dụng  tri thức khoa học địa lí.
• Văn bản “Tại sao lá cây có màu xanh lục” đã sử dụng tri thức khoa học thực vật. 
• Văn bản “Huế” đã sử dụng tri thức khoa học văn hóa.
• Văn bản “Khởi nghĩa Nông Văn Vân” đã sử dụng tri thức khoa học lịch sử.
• Văn bản “Con giun đất” đã sử dụng tri thức khoa học sinh vật.

b) Để có được những tri thức đó chúng ta cần phải quan sát, học tập và tích lũy kiến thức.

• Quan sát không đơn thuần chỉ là nhìn mà phải chọn những đặc điểm tiêu biểu nhất của sự vật về mặt nội dung hoặc hình thức. Biết cách phân tích đặc điểm tiêu biểu của sự vật đó.
• Vai trò của quan sát, học tập, tích lũy là để làm cơ sở, tiền đề cho việc làm một bài văn thuyết minh. Cần có kiến thức thực tế thì bài viết mới trở nên thuyết phục và hấp dẫn.

c) Bằng việc tưởng tượng và suy luận không thể có tri thức để làm nên một bài văn thuyết minh.

2. Phương pháp thuyết minh

a) Phương pháp nêu định nghĩa, giải thích

– Huế là một trong những trung tâm văn hóa, nghệ thuật lớn của Việt Nam.

(Huế)

– Nông Văn Vân là tù trưởng dân tộc Tày, giữ chức tri châu Bảo Lạc (Cao Bằng).

(Khởi nghĩa Nông Văn Vân)

Trong đoạn văn trên ta thường gặp từ gì? Sau từ ấy người ta cung cấp một kiến thức như thế nào? Hãy nêu vai trò và đặc điểm của loại câu văn định nghĩa, giải thích trong văn bản thuyết minh.

Lời giải chi tiết: 

Trong đoạn văn trên ta thường gặp từ “là”. Sau từ ấy người ta cung cấp một kiến thức về mặt bản chất và công dụng riêng của nó.

b) Phương pháp liệt kê

Phương pháp liệt kê có tác dụng như thế nào đối với việc trình bày tính chất sự việc. (SGK Ngữ văn 8 tập 1- trang 127)

Lời giải chi tiết: 

Phương pháp liệt kê có tác dụng trình bày tính chất của sự vật một cách cụ thể, giúp người đọc dễ nắm bắt và có sức thuyết phục cao.

c) Phương pháp nêu ví dụ

Chỉ ra và nêu tác dụng của các ví dụ trong đoạn trích (SGK Ngữ văn 8 tập 1- trang 127)

Lời giải chi tiết: 

Ví dụ trong đoạn trích trên là “ở Bỉ, từ năm 1987, vi phạm lần thứ nhất phạt 40 đô la, tái phạm phạt 500 đô la”. Ví dụ này có tác dụng làm cho người đọc dễ liên hệ tới thực tế hơn giúp người đọc cảm nhận vấn đề sâu sắc hơn và làm cho chúng có giá trị thuyết phục.

d) Phương pháp dùng số liệu, con số

Đoạn văn (trang 127 SGK Ngữ văn 8 tập 1) cung cấp những số liệu, con số nào? Nếu không có số liệu, có thể làm sáng tỏ vai trò của cỏ trong thành phố không?

Lời giải chi tiết: 

– Đoạn văn trên đã cung cấp những số liệu, con số:

• Dưỡng khí chiếm 20% thể tích.
• Than khí chiếm 3%.
• 500 năm.
• 1 hecta cỏ hấp thụ mỗi ngày 900kg thán khí và nhả ra 600kg dưỡng khí.

Nếu không có những số liệu và con số làm cơ sở thực tế thì vấn đề trình bày sẽ rất trừu tượng, khó nắm bắt và không có sức thuyết phục.

e) Phương pháp so sánh

Đọc câu văn (trang 128 SGK Ngữ văn 8 tập 1) và cho biết tác dụng của phương pháp so sánh.

Lời giải chi tiết: 

Phương pháp so sánh dùng để đối chiếu, so sánh làm nổi bật, cụ thể hóa đối tượng cần thuyết minh đó chính là Biển Thái Bình Dương.

g) Phương pháp phân loại phân tích

Hãy cho biết bài Huế đã trình bày đặc điểm của thành phố Huế theo những mặt nào?

Lời giải chi tiết: 

Văn bản “Huế” đã trình bày đặc điểm của thành phố Huế là một thành phố đẹp: Cái đẹp của thiên nhiên Việt Nam, đẹp của thơ, đẹp của những con người sáng tạo, anh dũng.

II. LUYỆN TẬP

Câu 1: Tác giả bài “Ôn dịch, thuốc lá” đã nghiên cứu, tìm hiểu rất kỹ để nên lên yêu cầu chống nạn thuốc lá. Em hãy chỉ ra phạm vi tìm hiểu vấn đề thể hiện trong bài viết. (SGK Ngữ Văn 8 Tập 1- trang 128)

Lời giải chi tiết:

– Nguyễn Khắc Viện tác giả bài “Ôn dịch, thuốc lá” đã nghiên cứu, tìm hiểu rất kỹ để nên lên yêu cầu chống nạn thuốc lá, tác giả đã tìm hiểu về vấn đề trình bày:

– Kiến thức về y học: 

• Khói thuốc chứa nhiều chất độc ảnh hưởng tới sức khỏe con người.
• Vòm họng, phế quản, màng phổi có thể bị chất hắc ín trong khói thuốc làm tê liệt.
• Khói thuốc lá gây ho hen, suyễn, viêm phế quản.
• Trong khói thuốc lá có chất dioxin…  làm giảm sút sức khỏe con người.
• Khói thuốc gây ung thư vòm họng, ung thư phổi.
• Chất nicotin trong thuốc lá làm huyết áp tăng cao, gây động mạch và nhồi máu cơ tim.

– Sự hiểu biết về tâm lý xã hội cũng như sự quan tâm tới vấn đề xã hội:

• “Bệnh viêm phế quản… hại sức khỏe cộng đồng”
• “Hút thuốc lá nơi công cộng… sinh con suy yếu”
• “Từ điếu thuốc sang cốc bia rồi đến ma túy… từ điếu thuốc”

⟶ Từ những hiểu biết được trình bày chứng tỏ tác giả là người có sự am hiểu sâu sắc về khoa học cũng như có trình độ chuyên môn và có ý thức với xã hội.

Câu 2: Bài viết đã sử dụng những phương pháp thuyết minh nào để nêu bật tác hại của thuốc lá. (SGK Ngữ Văn 8 Tập 1- trang 128)

Lời giải chi tiết:

– Bài viết đã sử dụng những phương pháp thuyết minh để nêu bật tác hại của thuốc lá: 

• Phương pháp so sánh đối chiếu: so sánh các tác hại khôn lường của việc hút thuốc với việc uống rượu (Hẳn rằng người hút thuốc… người uống rượu).
• – Phương pháp phân tích và giải thích: Phân tích chất độc hại của thuốc lá sẽ ảnh hưởng trực tiếp tới sức khỏe của con người ( trong khói thuốc có… sút kém).
• – Phương pháp đưa ra ví dụ và số liệu: (ngày nay đi các nước phát triển… người vi phạm).

Câu 3: Đọc văn bản thuyết minh (trang 129 SGK Ngữ văn 8 tập 1) và trả lời câu hỏi: Thuyết minh đòi hỏi những kiến thức như thế nào? Văn bản này đã sử dụng những phương pháp thuyết minh nào? (SGK Ngữ Văn 8 Tập 1- trang 129)

Lời giải chi tiết:

Văn bản thuyết minh Ngã ba Đồng Lộc đã sử dụng những kiến thức:

• Về vị trí địa lý của Ngã ba Đồng Lộc.
• Về tập thể 10 cô gái thanh niên xung phong làm nhiệm vụ. San lấp hố bom, đào hầm và đảm bảo an toàn giao thông.
• Về cô gái La Thị Tám đầy nhiệt tình trong cách mạng và dũng cảm, mưu trí.

– Văn bản Ngã ba Đồng Lộc đã sử dụng những phương pháp thuyết minh sau: 

• Liệt kê: kể tên những việc làm của 10 cô gái thanh niên xung phong làm nhiệm vụ.
• Nêu ví dụ: “ba lần bị bom nổ vui lấp… giao thông thông suốt”.
• Dùng số liệu: “Ngày 24/7/ 1968… hơi thở cuối cùng”.

Câu 4: Hãy cho biết cách phân loại sau đây của bạn lớp trưởng đối với những bạn học yếu trong lớp có hợp lý không: (SGK Ngữ Văn 8 Tập 1- trang 129)

“Lớp ta có nhiều bạn học chưa tốt. Trong đó có những bạn có điều kiện học tốt nhưng ham chơi, nên học yếu. Có những bạn học được nhưng do hoàn cảnh gia đình khó khăn, thường bỏ học, hoặc đi muộn nên học yếu. Lại có những bạn vốn kiến thức cơ sở yếu từ lớp dưới, tiếp thu chậm, nên học yếu. Đối với ba nhóm học sinh đó, chúng ta nên có những biện pháp khác nhau để giúp đỡ họ”.

Lời giải chi tiết:

Cách phân loại của bạn lớp trưởng đối với những bạn học yếu là hợp lý. Vì nó không bị trùng lặp.