Ibaitap: Trong các văn bản tự sự, ngoài hình thức kể chuyện theo ngôi thứ nhất (xưng tôi) còn có hình thức kể chuyện theo ngôi thứ ba đó là người kể chuyện giấu mình nhưng có mặt ở khắp nơi trong văn bản, dường như biết hết mọi việc, mọi hành động, tâm tư, tình cảm của các nhân vật. Người kể chuyện thường có vai trò dẫn dắt người đọc đi vào câu chuyện qua việc giới thiệu nhân vật, các tình huống và miêu tả người, cảnh vật xung quanh câu chuyện.

I. VAI TRÒ CỦA NGƯỜI KỂ TRONG VĂN TỰ SỰ

1. Đọc đoạn trích

2. Trả lời câu hỏi

a) Chuyện kể về ai và về việc gì? 

b.) Ai là người kể câu chuyện trên?

c) Những câu “giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ”,…  là nhận xét của người nào, về ai?

d) Hãy nêu những căn cứ để có thể nhận xét: người kể chuyện ở đây dường như thấy hết, biết hết mọi việc, mọi hành động, tâm tư, tình cảm của các nhân vật.

Lời giải tham khảo:

a) Câu chuyện kể về giây phút chia tay giữa ông họa sĩ già, cô kĩ sư trẻ và anh thanh niên.

b) Người kể câu chuyện lúc chia tay đó không xuất hiện, không phải là một trong ba nhân vật đã được nhắc tới. Trong đoạn văn đã cho chúng ta thấy các nhân vật đều trở thành đối tượng được miêu tả một cách khách quan: “Anh thanh niên vừa vào, kêu lên …”; “Cô kỹ sư nhếch mép, mặt đỏ ửng …”; “bỗng người họa sĩ già quay lại …”,… Nếu người kể là một trong ba nhân vật trên thì ngôi kể và lời văn của câu chuyện sẽ phải thay đổi. Hoặc là xưng hô “tôi”, hoặc là sẽ xưng tên một trong ba nhân vật trên để kể lại câu chuyện. Do vậy người kể chuyện ở đây là người nhân xưng, không hề xuất hiện trong câu chuyện.

c) Những câu “giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ”; “những người con gái sắp xa ta, biết không bao giờ gặp ta nữa, hay nhìn ta như vậy”,… là lời nhận xét của người kể chuyện dành cho anh thanh niên và suy nghĩ của anh ta. Cần lưu ý câu nhận xét thứ hai, người kể chuyện như đã nhập vào nhân vật anh thanh niên để nói hộ những suy nghĩ và tình cảm của anh thanh niên, nhưng đây vẫn là câu trần thuật của người kể chuyện. Câu nói đó vang lên không chỉ nói hộ suy nghĩ và tình cảm anh thanh niên mà là tiếng lòng của rất nhiều người trong tình huống đó. Nếu đó là câu nói trực tiếp của anh thanh niên thì tính khái quát của vấn đề sẽ bị hạn chế đirất nhiều.

d) Căn cứ vào chủ thể đứng ra kể chuyện, đối tượng được miêu tả, ngôi kể, điểm nhìn và lời văn, có thể nhận xét: Người kể câu chuyện ở đây dường như thấy hết và biết tất mọi việc, mọi người, mọi hành động, tâm tư, tình cảm của các nhân vật…

II. LUYỆN TẬP

Câu 1: So sánh đoạn văn của Nguyên Hồng với đoạn văn của Nguyễn Thành Long vừa phân tích ở trên để rút ra những nhận xét về sự giống nhau khác nhau: Người kể ở đây là ai? Ngôi kể này có ưu điểm gì và có hạn chế gì so với ngôi kế ở đoạn trên? (SGK Ngữ văn 9, tập 1 – trang 194)

Lời giải tham khảo:

– Người kể trong đoạn văn của Nguyên Hồng là nhân vật “tôi” (ngôi thứ nhất) – chú bé – trong cuộc gặp gỡ cảm động với người mẹ của mình sau nhiều ngày xa cách.

– Ngôi kể thứ nhất giúp cho người kể có thể dễ đi sâu vào tâm tư tình cảm, miêu tả được những diễn biến tâm lý tinh vi, phức tạp đang diễn ra trong tâm hồn của nhân vật “tôi”. Ngôi kể trên có hạn chế trong việc miêu tả bao quát các đối tượng khách quan, sinh động, khó tạo ra được cái nhìn đa chiều, dễ tạo nên sự đơn điệu trong giọng văn trần thuật.

Câu 2: Chọn một trong ba nhân vật là người kể chuyện, sau đó chuyển đoạn văn trích ở mục I thành một đoạn khác, sao cho nhân vật, sự kiện, lời văn và cách kể phù hợp với ngôi thứ nhất. (SGK Ngữ văn 9, tập 1 – trang 194)

Lời giải tham khảo:

Lựa chọn người kể chuyện là cô kĩ sư trẻ.

Nghe tiếng chàng trai kêu to “trời ơi chỉ còn 5 phút nữa” và với giọng nói đầy tiếc rẻ, tôi cũng cảm thấy giật mình và bâng khuâng. Cuộc chia tay của chúng tôi vậy là đã đến rồi đấy ư? Tôi và chàng thanh niên trẻ kia gần như đã nói gì được với nhau đâu? Và cả ông họa sĩ già đáng kính kia nữa.

Khi tôi đứng lên chuẩn bị chào tạm biệt thì anh thanh niên bỗng kêu lên:

– Ô! Cô còn quên chiếc khăn mùi xoa đây này!

Tôi nhẹ nhàng quay lại và nhận lấy, cầm trên tay chiếc khăn mùi xoa. Tôi thực sự thấy bối rối, ngượng ngùng, mặt tôi trở nên nóng bừng, rồi tôi quay vội đi. Ông họa sĩ già đã bước tới bậu cửa, bỗng nhiên quay lại chụp lấy tay anh thanh niên, lắc mạnh:

– Chào anh! Chắc chắn tôi sẽ trở lại! Tôi có thể ở với anh ít hôm được chứ?

Tôi cũng lặng lẽ bước đến chỗ anh thanh niên, chìa bàn tay ra bắt tay với anh. Anh nắm lấy bàn tay tôi, bóp nhẹ, tôi cảm nhận được hình như anh hơi run thì phải? Tôi nhìn thẳng vào đôi mắt anh không nói, anh cũng im lặng nhìn tôi, dẫu vậy nhưng như thể chúng tôi đã nói với nhau tất cả. Tôi thì thầm một câu:

– Chào anh!