IBAITAP: Để biết cách kết hợp yếu tố miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự hãy cùng ibaitap đến với bài học “Miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự” nhé.

I. SỰ KẾT HỢP CÁC YẾU TỐ KỂ, TẢ VÀ BIỂU LỘ TÌNH CẢM TRONG VĂN BẢN TỰ SỰ.

Đọc đoạn văn của Nguyên Hồng (trang 72, 73 SGK Ngữ văn 8 tập 1) và trả lời các câu hỏi:

Câu 1: Tìm và chỉ ra đâu là yếu tố miêu tả, đâu là yếu tố biểu cảm trong đoạn văn trên (chú ý chỉ ra các từ ngữ, câu văn, hình ảnh, chi tiết thể hiện các yếu tố miêu tả và biểu cảm). Các yếu tố này đứng riêng hay đan xen vào nhau? (SGK Ngữ Văn 8 Tập 1- trang 73)

Lời giải chi tiết:

– Các yếu tố miêu tả trong đoạn văn là:

• “Tôi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi, ríu cả chân lại” 
• “Mẹ tôi không còm cõi”
• “Gương mặt vần tươi sáng với đôi mắt trong và nước da mịn làm nổi bật màu hồng của hai gò má”
• “Hơi quần áo của mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn… thơm tho lạ thường”

– Các yếu tố biểu cảm trong đoạn văn là:

• “Hay tại sự sung sướng bỗng được trông nhìn và ôm ấp cái hình hài máu mủ của mình mà mẹ tôi lại tươi đẹp như thuở còn sung túc”
• “Tôi thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt. Hơi quần áo mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó thơm tho lạ thường”
• “Phái bỏ lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, đế bàn tay người mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng”

– Trong đoạn văn các yếu tố miêu tả, biểu cảm đan xen nhau với yếu tố tự sự.

Ví dụ: Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi, tôi thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt. Hơi quần áo mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó tho lạ thường.

– Yếu tố tự sự: Tôi ngồi trên xe, cạnh mẹ.

– Yếu tố miêu tả: Đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi, khuôn miệng xinh xắn nhai trầu.

– Yếu tố biểu cảm: Những cảm giác ấm áp đã bao lâu lại mất đi mơn man khắp da thịt, thơm tho lạ thường.

Câu 2: Bỏ hết các yếu tố miêu tả và biểu cảm trong đoạn văn trên, sau đó chép lại các câu văn kể người và việc thành một đoạn. Đối chiếu đoạn văn đó với đoạn văn để rút ra nhận xét: Nếu không có yếu tố miêu tả và biểu cảm thì việc kể chuyện trong đoạn văn trên sẽ bị ảnh hưởng như thế nào? Tự rút ra kết luận về vai trò, tác dụng của yếu tố miêu tả và biểu cảm trong việc kể chuyện. (SGK Ngữ Văn 8 Tập 1- trang 73)

Lời giải chi tiết:

Đoạn văn chép lại là:

“Mẹ tôi vẫy tôi. Tôi chạy theo chiếc xe chở mẹ. Mẹ kéo tôi lên xe. Tôi òa khóc. Má tôi cũng sụt sùi khóc theo. Tôi ngồi bên mẹ, ngả đầu vào cánh tay mẹ, quan sát gương mặt mẹ”.

So sánh hai đoạn văn với nhau ta thấy:

• Các yếu tố miêu tả giúp cho cuộc gặp gỡ giữa bé Hồng và mẹ thêm sống động với bao màu sắc, hương vị, hình dáng của sự việc, nhân vật và hành động. 
• Thêm vào đó, yếu tố biểu cảm cũng đã làm nổi bật lên tình mẫu tử thiêng liêng sâu sắc. Giúp người đọc thấm thía và phải trăn trở suy nghĩ về sự việc và về cả nhân vật
• Các yếu tố miêu tả và biểu cảm cũng làm ý nghĩa của truyện sâu sắc hơn.
• Nhờ hai yếu tố miêu tả và biểu cảm  đã giúp tác giả thể hiện thái độ trân trọng nâng niu tình cảm yêu mến của mình đối với nhân vật và sự việc.

Câu 3: Bỏ hết các yếu tố kể trong đoạn văn trên, chỉ để lại các câu văn miêu tả và biểu cảm thì đoạn văn sẽ bị ảnh hưởng ra sao? (có thành “chuyện không?” vì sao?). Tự rút ra nhận xét về vai trò của yếu tố kể người và việc trong văn bản tự sự. (SGK Ngữ Văn 8 Tập 1- trang 73)

Lời giải chi tiết:

Nếu lược bỏ hết các yếu tố tự sự trong đoạn văn trên, chỉ để lại các câu văn miêu tả và biểu cảm thì sẽ không thành chuyện và khiến đoạn văn trở nên lộn xộn. Vì chuyện là do cốt truyện tạo nên, phải có cốt truyện các yếu tố miêu tả và biểu cảm mới có thể thêm vào tạo cảm xúc cho truyện.

II. LUYỆN TẬP

Câu 1: Tìm một số đoạn văn tự sự có sử dụng yếu tố miêu tả, biểu cảm trong các tác phẩm đã học như Tắt đèn của Ngô Tất Tố, Tôi đi học của Thanh Tịnh, Lão Hạc của Nam Cao. (trang 74 sgk Ngữ Văn 8 Tập 1)

Lời giải chi tiết:

Ví dụ: Lão cố làm ra vui vẻ … nó không ngờ tôi đang tâm lừa nó. (Nam Cao)

– Yếu tố miêu tả trong đoạn văn trên là:

• Cười như mếu, đôi mắt ầng ậng nước
• Mặt lão đột nhiên co rúm lại
• Những vết nhăn xô lại với nhau, ép cho nước mắt chảy ra
• Cái đầu ngoẹo về một bên, miệng móm mém của lão mếu như con nít

– Yếu tố biểu cảm trong đoạn văn trên là:

• Tôi không xót xa năm quyển sách của tôi như trước nữa
• Tôi bằng này tuổi đầu rồi còn nỡ đánh lừa một con chó
• Nó không ngờ tôi nỡ tâm lừa nó.

Để diễn tả được nỗi đau đớn và sự khổ tâm tột độ của lão Hạc một cách sinh động và giàu cảm xúc tác giả đã sử dụng hình ảnh tượng hình, tượng thanh. Lão đã già, nước mắt đã không còn nhiều phải ép mãi mới chảy được chút nước mắt.

Câu 2: Hãy viết một đoạn văn kể về giây phút đầu tiên khi em gặp lại người thân sau một thời gian xa cách. (SGK Ngữ Văn 8 Tập 1- trang 74)

Lời giải chi tiết:

Gợi ý: Đoạn văn khoảng 10-15 câu, sử dụng các yếu tố miêu tả, biểu cảm trong truyện kể.

– Hoàn cảnh gặp lại người thân (Bắt đầu từ đâu, địa điểm, thời gian).

– Miêu tả dáng người, cử chỉ và so sánh với lúc trước để thể hiện sự thay đổi sau một khoảng thời gian không gặp người đó.

– Biểu cảm (vui mừng, xúc động) lúc đó như thế nào? Lúc người đó gần mình cảm giác như thế nào ( tả chi tiết: nét mặt, quần áo, mùi hương).Ngôn ngữ và hành động lúc đó của em với người đó như thế nào.