IBAITAP: Nhờ vào sự liên kết giữa các đoạn văn với nhau sẽ tạo thành một bài văn hoàn chỉnh về mặt bố cục của văn bản. Các đoạn ngắn trở nên liền mạch về ý nghĩa và hoàn chỉnh về mặt hình thức. Có thể mở rộng nội dung, nhân vật và câu chuyện khi sử dụng hợp lí các cách liên kết đoạn văn với nhau. 

I. TÁC DỤNG CỦA VIỆC LIÊN KẾT CÁC ĐOẠN VĂN TRONG VĂN BẢN

Câu 1: Hai đoạn văn sau đây có mối liên hệ gì không? Vì sao? (SGK Ngữ Văn 8 Tập 1- trang 50)

Trước sân trường làng Mĩ Lí dày đặc cả người. Người nào áo quần cũng sạch sẽ, gương mặt cũng vui tươi và sáng sủa.

Lúc đi ngang qua làng Hòa An bẫy chim quyên với thằng Minh, tôi có ghé lại trường một lần. Lần ấy trường đối với tôi là một nơi xa lạ. Tôi đi chung quanh các lớp để nhìn qua cửa kính mấy bản đồ treo trên tường. Tôi không có cảm tưởng nào khác là nhà trường cao ráo và sạch sẽ hơn các nhà trong làng.

Trả lời:

– Hai đoạn văn trên không có mối liên hệ gì cả.

⟶ Bởi vì đoạn văn phía trên đang tả về sân trường làng Mĩ Lí, đoạn văn phía sau lại nói tới kỷ niệm khi nhìn thấy trường khi đi qua làng Hòa An bẫy chim của nhân vật tôi.

– Hai đoạn văn trên rời rạc nhau bởi không có phương tiện kết nối thể hiện quan hệ về mặt ý nghĩa với nhau.

Câu 2: Đọc lại hai đoạn văn của Thanh Tịnh và trả lời câu hỏi (SGK Ngữ Văn 8 Tập 1- trang 50)

Trước sân trường làng Mĩ Lí dày đặc cả người. Người nào áo quần cũng sạch sẽ, gương mặt cũng vui tươi và sáng sủa.

Trước đó mấy hôm, lúc đi ngang qua làng Hòa An bẫy chim quyên với thằng Minh, tôi có ghé lại trường một lần. Lần ấy trường đối với tôi là một nơi xa lạ. Tôi đi chung quanh các lớp để nhìn qua cửa kính mấy bản đồ treo trên tường. Tôi không có cảm tưởng nào khác là nhà trường cao ráo và sạch sẽ hơn các nhà trong làng.

a. Cụm từ trước đó mấy hôm bổ sung ý nghĩa gì cho đoạn văn thứ hai?

b. Theo em, với cụm từ trên hai đoạn văn đã liên hệ với nhau như thế nào?

c. Cụm từ trước đó mấy hôm là phương tiện liên kết đoạn. Hãy cho biết tác dụng của việc liên kết đoạn trong văn bản.

Lời giải chi tiết:

a. Cụm từ “trước đó mấy hôm” giúp kết nối đoạn văn phía dưới với đoạn văn phía trên về mặt ý nghĩa thời gian.

b. Với cụm từ “trước đó mấy hôm” giúp hai đoạn văn liên kết với nhau chặt chẽ, liền mạch về mặt ý nghĩa.

c. Cụm từ “trước đó mấy hôm” là phương tiện liên kết đoạn văn. Tác dụng của việc liên kết đoạn trong văn bản nhằm tạo ra mối quan hệ chặt chẽ về mặt ý nghĩa giữa các đoạn văn trong văn bản với nhau.

II. CÁCH LIÊN KẾT CÁC ĐOẠN VĂN TRONG VĂN BẢN

Dùng từ ngữ để liên kết các đoạn văn

a) Đọc hai đoạn văn sau và thực hiện các yêu cầu bên dưới.

Bắt đầu là tìm hiểu. Tìm hiểu phải đặt bài văn vào hoàn cảnh lịch sử của nó. Thế là cần đến khoa học, lịch sử, lịch sử dân tộc, có khi cả lịch sử thế giới.

Sau khâu tìm hiểu là khâu cảm thụ. Hiểu đúng bài văn đã tốt. Hiểu đúng cũng bắt đầu thấy nó hay, nhưng chưa đủ.

• Hai đoạn văn liệt kê hai khâu của quá trình lĩnh hội và cảm thụ tác phẩm văn học. Đó là những khâu nào?
• Tìm từ ngữ liên kết trong đoạn văn trên.
• Để liên kết các đoạn có quan hệ liệt kê, ta thường dùng các từ ngữ có tác dụng liệt kê. Hãy kể tiếp các phương tiện liên kết để có quan hệ liệt kê.

Lời giải chi tiết:

• Hai đoạn văn trên liệt kê hai khâu của quá trình lĩnh hội và cảm thụ tác phẩm văn học của tác giả, đó là những khâu tìm hiểu và cảm thụ.
• Từ ngữ liên kết trong hai đoạn văn trên là từ “Sau”.
• Để liên kết các đoạn có quan hệ liệt kê với nhau, ta thường dùng các từ ngữ có tác dụng liệt kê. Các phương tiện liên kết có quan hệ liệt kê: như: trước hết, đầu tiên, cuối cùng, một mặt, sau nữa, mặt khác, một là, hai là, thêm vào đó hoặc ngoài ra…

b) Đọc hai đoạn văn sau và thực hiện các yêu cầu bên dưới

Trước đó mấy hôm, lúc đi ngang qua làng Hòa An bẫy chim quyên với thằng Minh, tôi có ghé lại trường một lần. Lần ấy trường đối với tôi là một nơi xa lạ. Tôi đi chung quanh các lớp để nhìn qua cửa kính mấy bản đồ treo trên tường. Tôi không có cảm tưởng nào khác là nhà trường cao ráo và sạch sẽ hơn các nhà trong làng.

Nhưng lần này lại khác. Trước mắt tôi trường Mĩ Lí trông vừa xinh xắn vừa oai nghiêm như cái đình làng Hòa Ấp. Sân nó rộng, mình nó cao hơn trong những buổi trưa hè đầy vắng lặng. Lòng tôi đâm ra lo sợ vẩn vơ.

• Phân tích quan hệ ý nghĩa giữa hai đoạn văn trên
• Tìm từ ngữ liên kết trong hai đoạn văn đó.
• Để liên kết hai đoạn văn có ý nghĩa đối lập, ta thường dùng từ biểu thị ý nghĩa đối lập. Hãy kể thêm các phương tiện liên kết đoạn có ý nghĩa đối lập.

Lời giải chi tiết:

• Hai đoạn văn của nhà văn Thanh Tịnh có quan hệ đối lập, tương phản.
• Từ ngữ liên kết trong hai đoạn văn đó là từ “Nhưng”.
• Các từ ngữ chỉ ra sự đối lập, tương phản: ngược lại, trái lại, tuy vậy, thế mà,… 

c) Chỉ từ, đại từ cũng được dùng là phương tiện liên kết đoạn. Hãy kể tiếp các từ có tác dụng này.

Lời giải chi tiết:

• Đọc hai đoạn văn mục (1.2 trang 50-51 trong SGK), ta có thể xác định từ “đó” là đại từ. Trước đó là lúc trước nhân vật “tôi” lần đầu tiên cắp sách đến trường, việc dùng đại từ đó có tác dụng liên kết giữa hai đoạn văn.
• Chỉ từ, đại từ cũng được dùng làm phương tiện để liên kết đoạn.

d) Đọc đoạn văn và thực hiện yêu cầu:

Bây giờ, khi Bác viết gì cũng đưa cho một số đồng chí xem lại, chỗ nào khó hiểu thì các đồng chí bảo cho mình sửa chữa.

Nói tóm lại, viết cũng như mọi việc khác, phải có chí, chớ giấu dốt, nhờ tự phê bình và phê bình mà tiến bộ.

• Phân tích mối quan hệ ý nghĩa hai đoạn văn trên
• Tìm từ ngữ liên kết hai đoạn văn đó.
• Hãy kể các phương tiện liên kết mang ý nghĩa tổng kết, khái quát.

Lời giải chi tiết:

• Mối liên hệ ý nghĩa giữa hai đoạn văn với nhau là mối quan hệ giữa ý nghĩa cụ thể và ý nghĩa khái quát.
• Từ ngữ liên kết giữa hai đoạn văn đó là: “Nói tóm lại”
• Để liên kết đoạn văn có ý nghĩa cụ thể với đoạn văn có ý nghĩa tổng hợp, khái quát ta thường dùng những từ ngữ: tóm lại, nói tóm lại, tổng kết lại, như vậy, nhìn chung, chung quy là…

Dùng câu nối để liên kết các đoạn văn:

U lại nói tiếp:

Chăn cho giỏi, rồi hôm nào phiên chợ u mua giấy về bố đóng sách cho mà đi học bên Thận.

Ái dà, lại còn chuyện đi học nữa cơ đấy! Học thích hơn hay đi chăn nghé thích hơn nhỉ? Thôi, cái gì làm một cái thôi. Thế thằng Các bó vừa chăn trâu vừa đi học đấy thì sao.

Tìm câu liên kết giữa đoạn văn sau. Tại sao câu đó lại có tác dụng liên kết.

Lời giải chi tiết:

• Câu liên kết giữa hai đoạn văn trên đó là “Ái dà, lại còn chuyện đi học nữa cơ đấy” có tác dụng liên kết ý nghĩa giữa hai đoạn văn trên.
• Để tạo mối liên kết giữa hai đoạn văn với nhau người ta có thể dùng từ ngữ hoặc câu nối.

III. LUYỆN TẬP

Câu 1: Tìm các từ ngữ có tác dụng liên kết đoạn văn trong những đoạn trích (SGK Ngữ văn 8 tập 1- trang 53, 54 )

Lời giải chi tiết:

a. Từ nối ” Nói như vậy” : thể hiện quan hệ suy luận và giải thích.

b. Từ “Thế mà” :  thể hiện quan hệ tương phản.

c.

– Từ “cũng cần” nối đoạn 1 với đoạn 2:  thể hiện mối quan hệ tăng tiến.

– Từ “tuy nhiên” nối đoạn 2 với đoạn 3:  thể hiện quan hệ tương phản.

Câu 2: Chọn các từ ngữ thích hợp hoặc câu thích hợp điền vào chỗ trống, để làm phương tiện liên kết đoạn văn. (SGK Ngữ văn 8 tập 1- trang 54, 55)

Lời giải chi tiết:

a. Từ đấy

b. Nói chung

c. Mặc dù

d. Thật khó để trả lời

Câu 3: Hãy viết một đoạn văn ngắn chứng mình ý kiến của Vũ Ngọc Phan: “Cái đoạn chị Dậu đánh nhau với cai lệ là một đoạn tuyệt khéo”. Sau đó phân tích các phương tiện liên kết đoạn văn em sử dụng. (SGK Ngữ Văn 8 Tập 1- trang 54 )

Lời giải chi tiết:

Tác giả tạo dựng tình huống truyện vô cùng gay cấn: sau khi van xin khẩn thiết, nói lý lẽ nhưng cai lệ vẫn sấn sổ tới đánh trói, chị Dậu phản kháng.

Nghệ thuật khắc họa tính cách của nhân vật:

• Chị Dậu: nhẫn nhục, chịu đựng nhưng vẫn có sức sống tiềm tàng vô cùng mạnh mẽ.
• Cai lệ: hung tàn, thú tính, ngang ngược và hung hãn

Miêu tả ngoại hình bằng nghệ thuật đối lập đặc sắc:

• Chị Dậu: lực điền, khỏe khoắn vô cùng quyết liệt.
• Bọn tay sai: sức khỏe lỏe ngoẻo như tên nghiện, ngã chỏng quèo…

Ngôn ngữ kể chuyện và ngôn ngữ đối thoại được bộc lộ sâu sắc tính cách nhân vật, phản ánh những nét diễn biến phức tạp tâm lý.

Đoạn miêu tả cảnh phản kháng giữa chị Dậu với bọn tay sai qua ngòi bút của Ngô Tất Tố linh hoạt, pha chút hóm hỉnh, độc đáo.

⟹ Đoạn “tuyệt khéo” trong tác phẩm này thể hiện việc tác giả xây dựng các tuyến nhân vật đối lập, đặc biệt làm hiện hữu lên hình ảnh của người phụ nữ nông dân mạnh mẽ, bản lĩnh, dám đương đầu với bè lũ hung tàn đòi quyền sống trong xã hội bất công, áp bức.