I. ĐẶC ĐIỂM HÌNH THỨC VÀ CHỨC NĂNG

Câu hỏi: Đọc các đoạn trích sau và trả lời câu hỏi: (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 46)

a. Lịch sử ta đã có nhiều cuộc kháng chiến vĩ đại chứng tỏ tinh thần yêu nước của dân ta. Chúng ta có quyền tự hào vì những trang lịch sử vẻ vang thời đại Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung… Chúng ta phải ghi nhớ công lao của các vị anh hùng dân tộc, vì các vị ấy là tiêu biểu của một dân tộc anh hùng.

(Hồ Chí Minh, Tinh thần yêu nước của nhân dân ta)

b. Thốt nhiên một người nhà quê, mình mẩy lấm láp, quần áo ướt đầm, tất tả chạy xông vào, thở không ra lời:

– Bẩm… quan lớn… đê vỡ mất rồi!

(Phạm Duy Tốn, Sống chết mặc bay)

c. Cai Tứ là một người đàn ông thấp và gầy, tuổi độ bốn lăm, năm mươi. Mặt lão vuông nhưng hai má hóp lại.

(Lan Khai, Lầm than)

d. Ôi Tào Khê! Nước Tào Khê làm đá mòn đấy! Nhưng dòng nước Tào Khê không bao giờ cạn chính là lòng chung thủy của ta!

(Nguyên Hồng, Một tuổi thơ văn)

– Những câu nào trong các đoạn trích trên không có đặc điểm hinh thức của câu nghi vấn, câu cầu khiến hoặc câu cảm thán?

– Những câu này dùng để làm gì?

– Trong các kiểu câu nghi vấn, cầu khiến, cảm thán và trần thuật, kiểu câu nào được dùng nhiều nhất? Vì sao?

Lời giải chi tiết:

– Các câu trên trong các đoạn trích này đều thuộc kiểu câu trần thuật, chỉ có câu: Ôi Tào Khê! là mang đặc điểm hình thức của câu cảm thán

– Những câu này dùng để:

a) Trình bày

b) Kể và thông báo

c) Miêu tả hình thức của một người đàn ông

d) Bộc lộ cảm xúc

– Trong các kiểu câu nghi vấn, cầu khiến, cảm thán và trần thuật, kiểu câu trần thuật được dùng nhiều nhất, kiểu câu này có nhiều chức năng khác nhau bao gồm cả chức năng chính của những kiểu câu còn lại và không có dấu hiệu hình thức như các kiểu câu khác.

II. LUYỆN TẬP

Câu 1: Hãy xác định kiểu câu và chức năng của những câu sau đây: (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 46)

a) Thế rồi Dế Choắt tắt thở. Tôi thương lắm. Vừa thương vừa ăn năn tội mình.

(Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)

b) Mã Lương nhìn cây bút bằng vàng sáng lấp lánh, em sung sướng reo lên:

– Cây bút đẹp quá! Cháu cảm ơn ông! Cảm ơn ông!

(Cây bút thần)

Lời giải chi tiết:

a.  – Dế Choắt tắt thở. 

⟶ Câu trần thuật trên đã kể lại việc Dế Choắt chết.

– Tôi thương lắm. Vừa thương vừa ăn năn tội mình.

⟶ Bộc lộ niềm thương xót và hối hận của Dế Mèn trước tội lỗi của mình  gây ra khiến Dế Choắt chết oan.

b. Câu trần thuật: “Mã Lương nhìn cây bút bằng vàng sáng lấp lánh, em sung sướng reo lên:”

⟶ Thuật lại sự việc Mã Lương có cây bút thần.

– Câu cảm thán: “Cây bút đẹp quá!”

⟶ Bộc lộ cảm xúc sung sướng trước cây bút đẹp.

– Câu trần thuật: “Cháu cảm ơn ông! Cảm ơn ông!”

⟶ Bộc lộ cảm xúc biết ơn người đã tặng mình bút thần.

Câu 2: Đọc câu thứ hai trong phần dịch nghĩa bài thơ Ngắm trăng của Hồ Chí Minh (Trước cảnh đẹp đêm nay biết thế nào?) và câu thứ hai trong phần dịch thơ (Cảnh đẹp đêm nay, khó hững hờ). Cho nhận xét về kiểu câu và ý nghĩa của hai câu đó. (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 47)

Lời giải chi tiết:

– Câu:”Trước cảnh đẹp đêm nay biết làm thế nào?”

⟶ Câu nghi vấn: có từ để nghi vấn “làm thế nào” kết hợp với dấu hỏi chấm.

– Câu trần thuật: “Cảnh đẹp đêm nay khó hững hờ.”

⟶ Câu trần thuật với dấu chấm kết thúc ở cuối câu.

– Cả hai câu đều nhằm mục đích bộc lộ sự xúc động và hân hoan trước cảnh đẹp của đêm trăng.

Câu 3: Xác định ba câu sau đây thuộc kiểu câu nào và được sử dụng để làm gì. Hãy nhận xét sự khác biệt về ý nghĩa của những câu này. (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 47)

a. Anh tắt thuốc lá đi!

b. Anh có thể tắt thuốc lá được không?

c. Xin lỗi, ở đây không được hút thuốc lá.

Lời giải chi tiết:

a. Có từ cầu khiến là từ “đi” và kết thúc câu bằng dấu chấm than với mục đích yêu cầu người nghe dừng hành động hút thuốc lá lại.

b. Có từ nghi nghi vấn “được không” với mục đích yêu cầu người nghe không hút thuốc lá nữa.

c. Câu trần thuật có dấu hiệu dấu chấm kết thúc cuối câu với mục đích yêu cầu và đề nghị người nghe không được tiếp tục hút thuốc lá.

Câu 4: Những câu sau đây có phải là câu trần thuật không? Những câu này dùng để làm gì? (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 47)

a) Đêm nay, đến phiên anh canh miếu thờ, ngặt vì cất dở mẻ rượu, em chịu khó thay anh, đến sáng thì về.

(Thạch Sanh)

b) Tuy thế, nó vẫn kịp thì thầm vào tai tôi: “Em muốn cả anh cùng đi nhận giải”.

(Tạ Duy Anh, Bức tranh của em gái tôi)

Lời giải chi tiết:

– Câu (a) là câu trần thuật dùng để cầu khiến Lý Thông nhờ Thạch Sanh đi canh miếu thờ.

– Câu trần thuật thứ nhất của đoạn (b) để kể sự tình, câu trần thuật thứ hai để cầu khiến: mong muốn có anh trai đi nhận giải cùng với mình.

Câu 5: Đặt câu trần thuật dùng để hứa hẹn, xin lỗi, cảm ơn, chúc mừng, cam đoan. (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 47)

Lời giải chi tiết:

– Mình hứa sẽ đến sinh nhật cậu.

– Mình xin lỗi, vì bận quá nên mình không thể đến đúng hẹn. 

– Chúc mừng em đã giành giải nhất trong kì thi vừa qua.

– Tớ đảm bảo sẽ trả truyện cho cậu đúng hẹn. 

Câu 6: Viết một đoạn đối thoại ngắn có sử dụng cả bốn kiểu câu đã học. (SGK Ngữ văn 8 tập 2- trang 47)

Lời giải chi tiết:

Minh: Cậu có truyện”Doraemon” không?

Lan: Tớ có đủ bộ truyện đó.

Minh: Ôi, thật tuyệt! Cậu cho tớ mượn nhé.

Lan: Được, cậu mang sang nhà cho tớ nha.