IBAITAP: Cùng ibaitap đến với bài học “Cách làm bài văn nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ” để hiểu rõ các yêu cầu đối với một bài nghị luận về đoạn thơ, bài thơ và nắm vững cách làm bài văn đáp ứng tốt các yêu cầu ấy.

I. ĐỀ BÀI NGHỊ LUẬN VỀ MỘT ĐOẠN THƠ, MỘT BÀI THƠ

Câu hỏi: Đọc các đề bài sau và trả lời câu hỏi. 

Đề 1. Phân tích các tầng nghĩa trong đoạn thơ sau:

Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối

Ta say mồi đứng uống ánh trăng tan?

Đâu những ngày mưa chuyển bốn phương ngàn

Ta lặng ngắm giang sơn ta đổi mới?

Đâu những bình minh cây xanh nắng gội,

Tiếng chim ca giấc ngủ ta tưng bừng?

Đâu những chiều lênh láng máu sau rừng

Ta đợi chết mảnh mặt trời gay gắt,

Để ta chiếm lấy riêng phần bí mật?

– Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu?

Đề 2. Cảm nhận và suy nghĩ của em về đoạn kết trong bài thơ Đồng chí của Chính Hữu:

Đêm nay rừng hoang sương muối

Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới

Đầu súng trăng treo.

Đề 3. Cảm nhận của em về tâm trạng Tản Đà qua bài thơ Muốn làm thằng Cuội.

Đề 4. Hình tượng người chiến sĩ lái xe trong bài thơ Bài thơ về tiểu đội xe không kính của Phạm Tiến Duật.

Đề 5. Bài thơ Ánh trăng của Nguyễn Duy gọi cho em những suy nghĩ gì?

Đề 6. Phân tích khổ thơ đầu trong bài Sang thu của Hữu Thỉnh.

Đề 7. Những đặc sắc trong bài thơ Viếng lăng Bác của Viễn Phương.

Đề 8. Cảm nhận và suy nghĩ của em về tình cảm cha con trong bài Nói với con của Y Phương.

a. Các đề bài trên được cấu tạo như thế nào?

b. Các từ trong đề bài như phân tích, cảm nhận và suy nghĩ (hoặc có khi đề bài không có lệnh) biểu thị những yêu cầu gì đối với bài làm? (Gợi ý: Từ phân tích chỉ định về phương pháp, từ cảm nhận lưu ý đến ấn tượng, cảm thụ của người viết, từ suy nghĩ nhấn mạnh tới nhận định, phân tích của người làm bài. Trường hợp không có lệnh, người viết bày tỏ ý kiến của mình về vấn đề được nêu ra trong đề bài. Sự khác biệt trên chỉ ở sắc thái, không phải là các “kiểu bài” khác nhau.)

Lời giải chi tiết: 

a. Các đề bài nêu trên có cấu tạo chia thành hai loại. Một loại đề là đưa ra yêu cầu, mệnh lệnh như: phân tích, cảm nhận và suy nghĩ, cảm nhận, gợi cho em những suy nghĩ gì. Còn một loại đề không đưa ra yêu cầu, mệnh lệnh cụ thể như đề 4 và đề 7.

b. Những từ trong đề bài như “phân tích, cảm nhận, suy nghĩ”  biểu thị những yêu cầu đối với bài làm như sau:

• Phân tích là muốn định hướng cụ thể về thao tác. Khi đó phải phân tách và xem xét đối tượng dưới nhiều góc độ khác nhau, đối chiếu và so sánh để từ đó đi đến nhận định về đối tượng.
• Cảm nhận và suy nghĩ là muốn nhấn mạnh việc đưa ra cảm thụ cùng ấn tượng riêng, nhận định và đánh giá (suy nghĩ) về đối tượng. Đối với yêu cầu này, để thuyết phục, cần chứng minh được ý kiến của mình và người viết cũng phải tiến hành giảng giải bằng các thao tác như phân tích, giải thích.
• Với đề bài không có yêu cầu, mệnh lệnh cụ thể, người viết tự lựa chọn những thao tác cần thiết để làm rõ và chứng minh cho ý kiến của mình về đối tượng được nêu ra trong đề bài.

II. CÁCH LÀM BÀI NGHỊ LUẬN VỀ MỘT ĐOẠN THƠ, MỘT BÀI THƠ

Câu hỏi: Đọc văn bản sau và trả lời câu hỏi. 

a. Trong văn bản trên, đâu là phần Thân bài? Ở phần này, người viết đã trình bày những nhận xét gì về tình yêu quê hương trong bài thơ Quê hương? Những suy nghĩ, ý kiến ấy được dẫn dắt, khẳng định bằng cách nào, được liên kết với phần Mở bài và Kết bài ra sao?

b. Văn bản có tính thuyết phục, sức hấp dẫn không? Vì sao? Từ đó có thể rút ra bài học gì qua cách làm bài nghị luận văn học này?

Lời giải chi tiết: 

a. Phần thân bài của văn bản trên là: Từ “Nhà thơ đã viết quê hương” cho đến “tâm hồn thiết tha thành thực của Tế Hanh”. Ở phần này người viết đã trình bày cảm nhận về cảm xúc của người thi sĩ lúc thì nồng nàn mạnh mẽ lúc lại sâu lắng, tinh tế khi ca ngợi vẻ đẹp thiên nhiên cùng cuộc sống lao động của quê hương.

– Những suy nghĩ, ý kiến ấy đã được dẫn dắt gắn cùng với sự phân tích và bình giảng cụ thể từ hình ảnh ngôn từ và giọng điệu của bài thơ.

– Phần thân bài được kết nối tự nhiên và chặt chẽ với lời bài và nó cũng là phần phân tích chứng minh để làm sáng tỏ những nhận xét bao quát đã nêu lên ở phần mở bài.

b. Văn bản có tính thuyết phục, sức hấp dẫn vì người viết đã trình bài cảm nghĩ và ý kiến của mình bằng cảm xúc rung động chân thực, tha thiết đối với tác phẩm từ đó có thể rút ra được các yêu cầu để làm tốt bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ.

III. LUYỆN TẬP 

Câu hỏi: Phân tích khổ thơ đầu bài thơ Sang thu của Hữu Thỉnh. (SGK Ngữ văn 9 tập 2- trang 84)

Lời giải chi tiết: 

– Tìm hiểu đề – tìm ý:

• Tìm hiểu đề: Vấn đề cần nghị luận là gì? Yêu cầu là gì? 
• Tìm ý: Nội dung cảm xúc của bài thơ Sang Thu là gì? Khổ thơ đầu của bài thơ gợi cho em có cảm xúc gì? Cảm xúc của nhà thơ được gợi lên từ đâu? Đặc sắc về hình ảnh thơ, ngôn từ trong đoạn thơ là gì?

– Lập dàn ý bố cục 3 phần: Xây dựng các luận điểm chính và chứng minh những luận điểm ấy bằng những biểu hiện cụ thể trong khổ thơ.

– Phần thân bài có thể triển khai về các vấn đề sau:

• Cảm xúc của tác giả khi đứng trước khung cảnh giao mùa.
• Cảm nhận tinh tế của tác giả về hương vị.
• Hình ảnh đầu thu được cảm nhận như thế nào?
• Những từ ngữ giàu sức gợi cảm tạo nên hình ảnh thơ độc đáo là gì?