IBAITAP: Cùng ibaitap đến với bài học “Các thành phần biệt lập” hôm nay để nắm được đặc điểm cũng như công dụng của các thành phần biệt lập tình thái, cảm thán trong câu, biết cách đặt câu có thành phần tình thái cùng thành phần cảm thán.

I. THÀNH PHẦN TÌNH THÁI

Câu hỏi: Đọc các câu sau đây (trích từ truyện Chiếc lược ngà của Nguyễn Quang Sáng) và trả lời câu hỏi. (SGK Ngữ văn 9, tập 2- trang 18):

a. Với lòng mong nhớ của anh, chắc anh nghĩ rằng, con anh sẽ chạy xô vào lòng anh, sẽ ôm chặt lấy cổ anh.

b. Anh quay lại nhìn con vừa khe khẽ lắc đầu vừa cười. Có lẽ vì khổ tâm đến nỗi không khóc được, nên anh phải cười vậy thôi.

1. Các từ ngữ in đậm trong những câu trên thể hiện nhận định của người nói đối với sự việc nêu ở trong câu như thế nào?

2. Nếu không có những từ ngữ in đậm nói trên thì nghĩa sự việc của câu chứa chúng có khác đi không? Vì sao?

Lời giải chi tiết: 

1. Từ in đậm trong những câu trên thể hiện thái độ của người nói đối với sự việc trong câu như sau:

• Chắc: thể hiện sự tin cậy cao.
• Có lẽ: thể hiện sự tin cậy nhưng thấp hơi so với “chắc”.

2. Nếu không có những từ in đậm thì nghĩa của các câu trên không thay đổi vì thành phần tình thái không quyết định đến ý nghĩa của sự việc trong câu.

II. THÀNH PHẦN CẢM THÁN

Câu hỏi: Đọc các câu sau đây, chú ý các từ ngữ in đậm và trả lời câu hỏi (SGK Ngữ văn 9, tập 2- trang 18)

a) Ồ, sao mà độ ấy vui thế.

(Kim Lân, Làng)

b) – Trời ơi, chỉ còn có năm phút!

(Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)

1. Các từ ngữ in đậm trong những câu trên có chỉ sự vật hay sự việc gì không?

2. Nhờ những từ ngữ nào trong câu mà chúng ta hiểu được tại sao người nói kêu ồ hoặc kêu trời ơi?

3. Các từ ngữ in đậm được dùng để làm gì?

Lời giải chi tiết: 

1. Các từ in đậm trong câu không chỉ sự vật hay sự việc nào.

2. Chúng ta hiểu được vì sao người nói kêu ồ, trời ơi là nhờ vào thành phần câu tiếp theo sau những tiếng kêu này. 

3. Các từ ngữ in đậm dùng để giãi bày nỗi lòng của người nói.

III. LUYỆN TẬP

Câu 1: Tìm các thành phần tình thái, cảm thán trong những câu sau đây: (SGK Ngữ văn 9, tập 2- trang 19)

a. Nhưng còn cái này nữa mà ông sợ, có lẽ còn ghê rợn hơn cả những tiếng kia nhiều.

(Kim Lân, Làng)

b. Chao ôi, bắt gặp một con người như anh ta là một cơ hội hãn hữu cho sáng tác, nhưng hoàn thành sáng tác còn là một chặng đường dài.

(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)

c. Trong giờ phút cuối cùng, không còn đủ sức trăng trối lại điều gì, hình như chỉ có tình cha con là không thể chết được, anh đưa tay vào túi, móc cây lược, đưa cho tôi và nhìn tôi một hồi lâu.

(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)

d. Ông lão bỗng ngừng lại, ngờ ngợ như lời mình không được đúng lắm. Chả nhẽ cái bọn ở làng lại đốn đến thế được.

(Kim Lân, Làng)

Lời giải chi tiết: 

– Thành phần tình thái là:

• a. Có lẽ.
• c. Hình như.
• d. Ngờ ngợ, chả nhẽ

– Thành phần cảm thán trong các câu trên là: b. Chao ôi.

Câu 2: Hãy sắp xếp những từ ngữ sau đây theo trình tự tăng dần độ tin cậy (hay độ chắc chắn): (SGK Ngữ văn 9, tập 2- trang 19)

chắc là, dường như, chắc chắn, có lẽ, chắc hẳn, hình như, có vẻ như.

(Chú ý: những từ ngữ thể hiện cùng một mức độ tin cậy thì xếp ngang hàng nhau.)

Lời giải chi tiết: 

Sắp xếp theo thứ tự mức độ tin cậy tăng dần như sau:

• Dường như/ có vẻ như/ hình như – có lẽ – chắc là – chắc hẳn – chắc chắn.

Câu 3: Hãy cho biết, trong số những từ có thể thay thế cho nhau trong câu sau đây, với người nói phải chịu trách nhiệm cao nhất về độ tin cậy của sự việc do mình nói ra, với từ nào trách nhiệm đó thấp nhất. Tại sao tác giả Chiếc lược ngà (Nguyễn Quang Sáng) lại chọn từ chắc? (SGK Ngữ văn 9, tập 2- trang 19)

Lời giải chi tiết: 

Trong ba từ trên thì từ “chắc chắn” có độ tin cậy cao nhất, từ “hình như” có độ tin cậy thấp nhất, tác giả chọn sử dụng từ “chắc” cho thấy rằng nhân vật tôi cũng chỉ dự đoán theo logic chứ chưa biết chuyện gì sẽ thật sự xảy ra.

Câu 4: Viết một đoạn văn ngắn nói về cảm xúc của em khi được thưởng thức một tác phẩm văn nghệ (truyện, thơ, phim, ảnh, tượng,…), trong đoạn văn đó có câu chứa thành phần tình thái hoặc cảm thán. (SGK Ngữ văn 9, tập 2- trang 19)

Lời giải chi tiết: 

Mỗi khi đọc tác phẩm Chiếc lược ngà trong trái tim tôi dường như đang bị thứ gì đó bóp cho nghẹn lại. Tình cảm gia đình vốn luôn là thứ tình cảm thiêng liêng nhất thế nhưng Chiếc lược ngà lại viết về tình cảm cha con trong thời chiến với quá nhiều mất mát và quá nhiều đau thương. Tiếng gọi “Baaaaaa” như xé lòng của bé Thu  cứ mãi vẩn vơ trong tâm trí của tôi. Tiếng gọi đầu tiên ấy được phát ra từ một đứa trẻ thiếu thốn tình cha và đó cũng chính là tiếng gọi “Ba” cuối cùng trong cuộc đời của cô bé. Ôi! Xót xa đến nhường nào! Đất nước tôi, một đất nước nhỏ bé nhưng cứ mãi oằn mình dưới gót giày của giặc ngoại xâm. Kết thúc truyện tôi chỉ muốn đất nước nhỏ bé của chúng tôi sẽ mãi được hòa bình, để chúng tôi có thể sống mãi trong nụ cười hiền của cha cùng cái ôm ấm áp của mẹ.